Język bośniacki

bosanski jezik
босански језик
Obszar	Bośnia i Hercegowina, Serbia (Sandżak, Kosowo)
Liczba mówiących	2,5–3,5 mln
Pismo/alfabet	alfabet chorwacki, cyrylica serbska; (dawniej bosančica i arebica)
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki bałtosłowiańskie; Języki słowiańskie; Języki południowosłowiańskie; Grupa zachodnia; Język serbsko-chorwacki (?); Język bośniacki;
Status oficjalny
język urzędowy	Bośnia i Hercegowina
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	bs
ISO 639-2	bos
ISO 639-3	bos
IETF	bs
Glottolog	bosn1245
Ethnologue	bos
WALS	bos
SIL	BOS
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku bośniackim
	Słownik języka bośniackiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język bośniacki (bośn. bosanski jezik / босански језик) – język z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich, używany głównie przez Boszniaków. Ma status języka urzędowego w Bośni i Hercegowinie, obok chorwackiego i serbskiego. Jest również objęty statusem języka regionalnego w Serbii^[2] i Kosowie^[3] i dopuszcza się go do użytku urzędowego w Czarnogórze^[4].

W literaturze lingwistycznej klasyfikowany jest jako jedna z czterech odmian standardowych policentrycznego języka serbsko-chorwackiego^[5]^[6]^[7]^[8].

Standaryzacja

Nazwa „język bośniacki” została przyjęta w 1995 roku po rozpadzie Jugosławii, stosuje się ją również w standardzie ISO 639. Niektórzy językoznawcy (niemal wyłącznie bośniaccy) wyrażają pogląd, że język bośniacki istniał już wcześniej i posiada własną, sięgającą wczesnego średniowiecza, historię. Jest to kwestia dyskusyjna i umowna, ponieważ gwary sztokawskie, jak i same języki standardowe – bośniacki, chorwacki i serbski są do siebie bardzo zbliżone. Jednak choć już w latach 70. XX w. zaczęto wyróżniać w języku serbsko-chorwackim subwariant bośniacki (obok wariantu serbskiego i chorwackiego), dopiero w 1995 r. Boszniacy zdecydowali się podnieść status swojej mowy do rangi języka narodowego i standardowego.

W latach 90. XX w. rozpoczął się proces kodyfikacji oraz elaboracji języka bośniackiego. Wydano pierwszy słownik i akademicką gramatykę, a także liczne podręczniki do nauki tego standardu (Isaković, Rječnik bosanskoga jezika: karakteristična leksika, Sarajewo 1995; Jahić, Školski rječnik bosanskoga jezika, Sarajewo 1999; Jahić, Halilović, Palić, Gramatika bosanskoga jezika, Zenica 2000). Na razie jednak stopień elaboracji i kodyfikacji tego wariantu jest wyraźnie niższy niż w przypadku większości języków standardowych^[9].

Bośniacki język literacki został oparty na dialektach sztokawskich, a dokładniej na dialektach wschodniohercegowińskim i wschodniobośniackim^[10]. Bośniacki wyróżnia się stosunkowo licznymi zapożyczeniami z osmańskotureckiego, arabskiego i perskiego. Norma języka bośniackiego ma czerpać z muzułmańskiej tradycji kulturowej i językowej, choć w istocie jest bardzo zbliżona do normy języka chorwackiego^[11]. Pożyczki tureckie w języku bośniackim to w znacznej mierze wyrazy religijne^[12]. Dominujący system pisma to alfabet łaciński, ale sankcjonowany jest również zapis cyrylicą serbską^[a].

Współcześnie język bośniacki wraz z pozostałymi trzema sztokawskimi językami literackimi włącza się pod pojęcie „języka serbsko-chorwackiego”. Miano to nie jest powszechnie akceptowane w krajach byłej Jugosławii, ale pozostaje w użyciu wśród części (zagranicznych) językoznawców i określa się nim wspólną podstawę dzisiejszych języków narodowych^[13]^[14]. Przy wzięciu pod uwagę aspektów socjopolitycznych mówi się o odrębnych językach (typu Ausbau, tj. językach wyróżnianych ze względu na czynnik rozwoju socjolingwistycznego)^[15], należących do diasystemu zwanego środkowo-południowosłowiańskim^[16].

Pismo

Do zapisu języka bośniackiego używa się alfabetów łacińskiego i rzadziej cyrylickiego, chociaż oba są oficjalne^[17]. Alfabety te są identyczne do tych używanych do zapisu języka chorwackiego i serbskiego, które również są urzędowe w Bośni i Hercegowinie.

Charakterystyczne dla Bośni jest natomiast tzw. bosančica, czyli szczególna odmiana cyrylicy, zawierająca unikatowe litery, używana głównie w Bośni, Dalmacji i Dubrowniku od XI do XIX wieku^[18], a także arebica, czyli alfabet na bazie pisma arabskiego.

Kontrowersje wokół nazewnictwa

Nazwa „język bośniacki” (serb.-chorw. bosanski / босански) ma charakter kontrowersyjny dla niektórych Chorwatów i Serbów, którzy nazywają ten etnolekt językiem boszniackim (serb.-chorw. bošnjački / бошњачки). Kontrowersje wynikają ze zbyt rozległego znaczenia, jakie ma nieść promowany przez Boszniaków termin. Określenie „język bośniacki” sugeruje bowiem, że omawiany język jest językiem wszystkich mieszkańców Bośni i Hercegowiny^[19], podczas gdy większość bośniackich Chorwatów i Serbów swoje etnolekty określa odpowiednio mianem języka chorwackiego i języka serbskiego^[20].

Wielu serbskich i chorwackich językoznawców uznaje narzucenie nazwy „język bośniacki” za próbę unitaryzacji obszaru językowego BiH^[21]^[22] i zaleca używanie – ich zdaniem – odpowiedniejszego terminu „język boszniacki”^[23]. Wśród boszniackich językoznawców dominuje natomiast pogląd, że jedyne właściwe określenie to „język bośniacki”^[23]^[24].

Zobacz też

dialekt wschodniobośniacki
język serbsko-chorwacki (obszerniejsze przedstawienie pisowni, fonetyki i gramatyki języka)
język chorwacki
język czarnogórski
język serbski

Uwagi

↑ ^a ^b Cyrylica serbska jest równoprawnym sposobem zapisu standardu bośniackiego, ale w praktyce używa się jej prawie wyłącznie w Republice Serbskiej. W Federacji Bośni i Hercegowiny dominuje alfabet łaciński (Pelešić-Muminović 1997 ↓, s. 5; Halilović 1996 ↓, s. 15; Alexander 2006 ↓, s. 1–2).

Przypisy

↑ Pelešić-Muminović 1997 ↓, s. 5.
↑ European charter for regional or minority languages: Application of the charter in Serbia. Rada Europy, 2009. [dostęp 2018-01-19].
↑ Driton Muharremi, Samedin Mehmeti: Policing in the Republic of Kosovo: Changes Along with Political and Social Developments. W: Gorazd Meško, Charles B. Fields, Branko Lobnikar, Andrej Sotlar (red.): Handbook on Policing in Central and Eastern Europe. New York: Springer, 2013, s. 129–142. DOI: 10.1007/978-1-4614-6720-5_9. ISBN 978-1-4614-6720-5. OCLC 840817359. [dostęp 2018-01-19].
↑ Ustav Crne Gore. [dostęp 2018-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].
↑ David Dalby, Linguasphere (1999/2000, Linguasphere Observatory), s. 445, 53-AAA-g, „Srpski+Hrvatski, Serbo-Croatian”.
↑ Daniel Bunčić: Die (Re-)Nationalisierung der serbokroatischen Standards. W: Sebastian Kempgen: Deutsche Beiträge zum 14. Internationalen Slavistenkongress, Ohrid, 2008. München: Otto Sagner, 2008, s. 93, seria: Welt der Slaven. OCLC 238795822. (niem.).
↑ Snježana Kordić: Jezična politika: prosvjećivati ili zamagljivati?. W: Saša Gavrić: Jezička/e politika/e u Bosni i Hercegovini i njemačkom govornom području: zbornik radova predstavljenih na istoimenoj konferenciji održanoj 22. marta 2011. godine u Sarajevu. Sarajewo: Goethe-Institut Bosnien und Herzegowina ; Ambasada Republike Austrije ; Ambasada Švicarske konfederacije, 2011, s. 61–62. ISBN 978-9958-1959-0-7. (serb.-chorw.).
↑ Enisa Kafadar: Bosnisch, Kroatisch, Serbisch – Wie spricht man eigentlich in Bosnien-Herzegowina?. W: Beate Henn-Memmesheimer, Joachim Franz (red.): Die Ordnung des Standard und die Differenzierung der Diskurse. T. 1. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009, s. 103. OCLC 699514676. (niem.).
↑ Jaroszewicz 2004 ↓, s. 144.
↑ Jahić, Halilović i Palić 2000 ↓, s. 68.
↑ Jaroszewicz 2004 ↓, s. 145.
↑ Bońkowski 1997 ↓, s. 65.
↑ Greenberg 2005 ↓, s. 957.
↑ Kapović 2011 ↓, s. 53–55.
↑ GraemeG. Trousdale GraemeG., Introduction to English Sociolinguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010, s. 7, ISBN 978-0-7486-2324-2, ISBN 978-0-7486-2325-9, ISBN 978-0-7486-3000-4, OCLC 320798929 (ang.).
↑ Jahić, Halilović i Palić 2000 ↓, s. 21.
↑ Боснийский язык: история, особенности, интересные факты [online], masterperevoda.ru [dostęp 2024-09-30] .
↑ Bosančica [online], Hrvatska Enciklopedija [dostęp 2024-09-30] (chorw.).
↑ Krysieniel 2017 ↓, s. 61–62.
↑ Pål Kolstø: Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe. Abingdon–New York: Routledge, 2016. DOI: 10.4324/9781315610993. ISBN 978-1-315-61099-3. OCLC 950005217. (ang.).
↑ DaliborD. Brozović DaliborD., Odnos hrvatskoga i bosanskoga odnosno bošnjačkoga jezika, „Jezik”, 47, 1999, s. 13–16 (chorw.).
↑ Tri pitanja i tri odgovora [online], Odbor za standardizaciju srpskog jezika [dostęp 2018-01-19] (serb.).
↑ ^a ^b Alexander 2006 ↓, s. 426.
↑ Jozić 2012 ↓, s. 38.

Bibliografia

Ronelle Alexander: Bosnian, Croatian, Serbian, a Grammar: With Sociolinguistic Commentary. Madison: University of Wisconsin Press, 2006. ISBN 978-0-299-21193-6. OCLC 646809527. (ang.).
Robert Bońkowski: Próby różnicowania języka „serbsko-chorwackiego” na przykładzie języka Bośniaków. W: Emil Tokarz (red.): Język wobec przemian kultury. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1997, s. 61–67. (pol.).
Marc L. Greenberg: Serbo-Croatian and South Slavic Languages. W: Philipp Strazny (red.): Encyclopedia of Linguistics. T. 2: M–Z. New York–Abingdon: Fitzroy Dearborn, 2005, s. 956–958. DOI: 10.4324/9780203319208. ISBN 978-1-57958-451-1. OCLC 55679645. (ang.).
Senahid Halilović: Pravopis bosanskoga jezika. Sarajevo: Preporod, 1996. OCLC 38358273. (bośn.).
Dževad Jahić, Senahid Halilović, Ismail Palić: Gramatika bosanskoga jezika. Zenica: Dom Štampe, 2000. ISBN 9958420465. OCLC 491958386. (bośn.).
Henryk Jaroszewicz. Współczesna społeczność bośniacka i jej język. „Rocznik Slawistyczny”. 54, s. 131–149, 2004. (pol.).
Željko Jozić: Linguistic (Un)reality in Contemporary Bosnia and Herzegovina. W: Jouko Lindstedt, Max Wahlström (red.): Balkan Encounters: Old and New Identities in South-Eastern Europe. Helsinki: University of Helsinki, Department of Modern Languages, 2012, s. 33–46, seria: Slavica Helsingiensia 41. ISBN 978-952-10-8538-3. (ang.).
Mate Kapović. Language, Ideology and Politics in Croatia. „Slavia centralis”. IV/2, s. 45–56, 2011. DOI: 10.17161/SCN.1808.8578. OCLC 5712663453. (ang.).
Krzysztof Krysieniel. Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu języka serbsko-chorwackiego (względnie chorwacko-serbskiego). „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”. 26, s. 53–68, 2017. DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321. (pol.).
Fatima Pelešić-Muminović: Bosanski jezik. 1. Sarajevo: Bemust, 1997. (bośn.).

[zapis-1] Cyrylica serbska jest równoprawnym sposobem zapisu standardu bośniackiego, ale w praktyce używa się jej prawie wyłącznie w Republice Serbskiej. W Federacji Bośni i Hercegowiny dominuje alfabet łaciński (Pelešić-Muminović 1997 ↓, s. 5; Halilović 1996 ↓, s. 15; Alexander 2006 ↓, s. 1–2).

[CITEREFPelešić-Muminović19975-2] Pelešić-Muminović 1997 ↓, s. 5.

[3] European charter for regional or minority languages: Application of the charter in Serbia. Rada Europy, 2009. [dostęp 2018-01-19].

[4] Driton Muharremi, Samedin Mehmeti: Policing in the Republic of Kosovo: Changes Along with Political and Social Developments. W: Gorazd Meško, Charles B. Fields, Branko Lobnikar, Andrej Sotlar (red.): Handbook on Policing in Central and Eastern Europe. New York: Springer, 2013, s. 129–142. DOI: 10.1007/978-1-4614-6720-5_9. ISBN 978-1-4614-6720-5. OCLC 840817359. [dostęp 2018-01-19].

[5] Ustav Crne Gore. [dostęp 2018-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].

[6] David Dalby, Linguasphere (1999/2000, Linguasphere Observatory), s. 445, 53-AAA-g, „Srpski+Hrvatski, Serbo-Croatian”.

[7] Daniel Bunčić: Die (Re-)Nationalisierung der serbokroatischen Standards. W: Sebastian Kempgen: Deutsche Beiträge zum 14. Internationalen Slavistenkongress, Ohrid, 2008. München: Otto Sagner, 2008, s. 93, seria: Welt der Slaven. OCLC 238795822. (niem.).

[8] Snježana Kordić: Jezična politika: prosvjećivati ili zamagljivati?. W: Saša Gavrić: Jezička/e politika/e u Bosni i Hercegovini i njemačkom govornom području: zbornik radova predstavljenih na istoimenoj konferenciji održanoj 22. marta 2011. godine u Sarajevu. Sarajewo: Goethe-Institut Bosnien und Herzegowina ; Ambasada Republike Austrije ; Ambasada Švicarske konfederacije, 2011, s. 61–62. ISBN 978-9958-1959-0-7. (serb.-chorw.).

[9] Enisa Kafadar: Bosnisch, Kroatisch, Serbisch – Wie spricht man eigentlich in Bosnien-Herzegowina?. W: Beate Henn-Memmesheimer, Joachim Franz (red.): Die Ordnung des Standard und die Differenzierung der Diskurse. T. 1. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009, s. 103. OCLC 699514676. (niem.).

[CITEREFJaroszewicz2004144-10] Jaroszewicz 2004 ↓, s. 144.

[CITEREFJahićHalilovićPalić200068-11] Jahić, Halilović i Palić 2000 ↓, s. 68.

[CITEREFJaroszewicz2004145-12] Jaroszewicz 2004 ↓, s. 145.

[CITEREFBońkowski199765-13] Bońkowski 1997 ↓, s. 65.

[CITEREFGreenberg2005[https://books.google.com/books?id=27JOMobauYAC&pg=PA957_957]-14] Greenberg 2005 ↓, s. 957.

[CITEREFKapović201153–55-15] Kapović 2011 ↓, s. 53–55.

[Trousdale-16] GraemeG. Trousdale GraemeG., Introduction to English Sociolinguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010, s. 7, ISBN 978-0-7486-2324-2, ISBN 978-0-7486-2325-9, ISBN 978-0-7486-3000-4, OCLC 320798929 (ang.).

[CITEREFJahićHalilovićPalić200021-17] Jahić, Halilović i Palić 2000 ↓, s. 21.

[18] Боснийский язык: история, особенности, интересные факты [online], masterperevoda.ru [dostęp 2024-09-30] .

[19] Bosančica [online], Hrvatska Enciklopedija [dostęp 2024-09-30] (chorw.).

[CITEREFKrysieniel201761–62-20] Krysieniel 2017 ↓, s. 61–62.

[21] Pål Kolstø: Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe. Abingdon–New York: Routledge, 2016. DOI: 10.4324/9781315610993. ISBN 978-1-315-61099-3. OCLC 950005217. (ang.).

[22] DaliborD. Brozović DaliborD., Odnos hrvatskoga i bosanskoga odnosno bošnjačkoga jezika, „Jezik”, 47, 1999, s. 13–16 (chorw.).

[23] Tri pitanja i tri odgovora [online], Odbor za standardizaciju srpskog jezika [dostęp 2018-01-19] (serb.).

[CITEREFAlexander2006426-24] Alexander 2006 ↓, s. 426.

[CITEREFJozić201238-25] Jozić 2012 ↓, s. 38.

[26] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[A]