Georgia

Georgia State of Georgia
— stan —
4. stan od 2 stycznia 1788
Pieczęć Flaga
Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Atlanta
Kod ISO 3166-2	US-GA
Gubernator	Brian Kemp (R)
Powierzchnia	153 910 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	10 429 379
• gęstość	67,76 os./km²
Strefa czasowa	UTC-05:00 UTC-04:00
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie USA
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Piramida wieku

Pomnik Księcia Karola w Atlancie

Georgia (wymowa:/ˈdʒɔrdʒə/) – stan w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, największy na wschód od Missisipi. Nazwa stanu została nadana na cześć króla Jerzego II Hanowerskiego (George II of Great Britain).

Graniczy: od północy z Tennessee, od wschodu z Karoliną Południową i Oceanem Atlantyckim, od południa z Florydą, od zachodu z Alabamą. Północna część Georgii leży w Górach Błękitnych (Appalachy). Na południe od nich rozpościera się płaskowyż Piedmont, który przechodzi w pofałdowaną Nizinę Nadbrzeżną.

Pierwotnie ludność tych terenów stanowili Czirokezi i Indianie Creek. Georgia była jedną z trzynastu kolonii, które w 1775 r. zbuntowały się przeciwko panowaniu brytyjskiemu co zapoczątkowało amerykańską rewolucję.

Obszar metropolitalny Atlanta–Sandy Springs–Alpharetta liczy ponad 6 mln mieszkańców i jest dziewiątą co do wielkości aglomeracją w Stanach Zjednoczonych. Znajduje się tutaj najbardziej ruchliwe, międzynarodowe lotnisko Hartsfield-Jackson Atlanta, które w 2016 roku obsłużyło ponad 100 milionów pasażerów.

Historia

Okres przedkolonialny

W 1540 r. na teren obecnego stanu przybyła pierwsza hiszpańska ekspedycja Hernanda de Soto, który opisał pradawne kultury tubylców o wspólnej obecnie nazwie Mound Builders. Wyróżniały się one m.in. budową okazałych kopców, które miały charakter religijny, ceremonialny, oraz mieszkalny dla ówczesnych notabli. Pozostałości tych budowli znajdują się w wielu miejscach Georgii. Jednym z obszarów na którym są zachowane i udostępnione do zwiedzania są kopce w parku stanowym Kopce Kolomoki.

Trwała kolonizacja terenów Georgii zaczęła się od około 1570 r., kiedy hiszpańscy kolonizatorzy zamieszkujący współczesną Florydę utworzyli misje na terenie przybrzeżnych wysp oraz wodzostwa Guale i na terenach Indian Mocama żyjących wzdłuż atlantyckiego wybrzeża obecnej Georgii.

W 1670 r. rozpoczął się konflikt o tereny Georgii pomiędzy Hiszpanią i Anglią, władającą sąsiednią Karoliną (obecnie Karolina Południowa). System hiszpańskich misji, po długich walkach Hiszpanów z Anglikami, sprzymierzonymi z Indianami, został całkowicie zniszczony w latach 1702–1704. Po 1704 r. hiszpańska kontrola ograniczała się do Pensacoli oraz St. Augustine (obecnie Floryda), a sam półwysep Floryda aż do archipelagu Florida Keys został celem brytyjskich wypadów. Wybrzeże Georgii było okupowane przez sprzymierzonych z Brytyjczykami Indianami, głównie plemię Yamasee aż do tzw. wojny Yamasee (Yamasee War) w latach 1715–1717. Wojna wyludniła wybrzeże, otwierając miejsce do brytyjskiej kolonizacji. W 1724 r. zasugerowano po raz pierwszy, aby brytyjska kolonia została nazwana Prowincja Georgia.

Kolonia Georgia

W 1732 r. stowarzyszeniowa grupa członków parlamentu brytyjskiego uzyskała zlecenie królewskie na utworzenie Powiernictwa Prowincji Georgia (Trustees of the Province of Georgia). W tym samym roku król Jerzy II przyznał prawo do zasiedlenia kolonii Jamesowi Oglenthrope, a kolonia przyjęła nazwę od imienia króla (j.ang. George = Jerzy). Stowarzyszenie wybrało 113 kandydatów na pierwszych kolonistów, którzy po odbyciu rejsu na pokładzie statku Anna 12 lutego 1733 wylądowali w okolicach obecnego Savannah.

Stan

• 2 stycznia 1788 – ratyfikacja Konstytucji (jako 4 stan); od tego czasu wzmożone osadnictwo.
• 1861–1865 – wojna secesyjna, stan opowiedział się po stronie Konfederacji. Został poważnie zniszczony przez unijnego generała Shermana (w tym stołeczna Atlanta).
• 1886 – w Atlancie rozpoczęto produkcję i sprzedaż napoju nazwanego później coca-colą.

Propozycje podziału

W ramach koncepcji 51. stanu w Georgii powstały dwie większe propozycje podziału:

• Hrabstwo Dade w północno-zachodniej części stanu Georgia nie miało połączeń drogowych z resztą stanu aż do 1939. Jedyne drogi do tego regionu prowadziły z Alabamy i Tennessee. Politycy chcieli secesji hrabstwa i utworzyli Niezależny Stan Dade (Independent State of Dade). W 1939 r., kiedy do Georgii dołączono ziemie które później stały się Parkiem Stanowym Kanionu Cloudland, hrabstwo wreszcie uzyskało komunikację z Georgią i oficjalnie się do niej włączyło, choć do dzisiaj pozostaje w użyciu pojęcie „Stan Dade”.
• W styczniu 2008 r. publicysta Bill Shipp napisał artykuł dotyczący utworzenia dwóch stanów w Georgii. W dużej mierze było to spowodowane silną suszą w południowej Georgii i obawą naruszenia praw jej mieszkańców przez polityków z części północnej stanu.

Geografia

Bagno Okefenokee uważane za jeden z siedmiu cudów przyrody stanu Georgia.

Chattahoochee (rzeka)

Centrum Atlanty.

Granice

Wschodnią granicę stanu stanowi Ocean Atlantycki. Na północy od brzegu oceanu granica z Karoliną Południową biegnie w kierunku północno-zachodnim rzeką Savannah do ujścia rzek Tugaloo i Seneca. Następnie, wzdłuż biegu Tugaloo, aż do jej największego dopływu, rzeki Chattooga.

Następnie granica zakręca wokół hrabstwa Rabun, aż do 35° szerokości geograficznej północnej. Równoleżnik ten wytycza granicę pomiędzy Karoliną Północną i Tennessee oraz Tennessee i Alabamą, aż do rzeki Missisipi.

Granica zachodnia z Alabamą zaczyna się w pobliżu miasta Chattanooga w Tennessee, w najdalej na zachód wysuniętym punkcie rzeki Chattahoochee. Stąd biegnie około 250 km w linii prostej do miasta West Point. Stamtąd granica biegnie meandrami rzeki Chattahoochee na południe do jej połączenia z rzeką Flint. W miejscu połączenia dociera do granicy z Florydą i kieruje się w linii prostej na wschód, docierając do rzeki St. Marys River, z której biegiem dociera do Oceanu Atlantyckiego.

Najwyższym punktem Georgii jest góra Brasstown Bald (syn. Enotah) o wysokości 1459 m n.p.m.. Leży ona w północno-zachodniej części stanu, w pobliżu granicy z Karoliną Północną i stanowi południowy kraniec Appalachów.

Dane statystyczne

17-piętrowy wieżowiec Lamar w Auguście.

• Klimat: morski, tropikalny, zimą wyraźnie wpływy kontynentalnego.
• Główne rzeki: Flint, Altamaha, Chattahoochee, Coosa, Savannah, Oconee, Ogeechee, Ocmulgee, Satilla, Suwannee
• Roślinność: – jałowiec wirginijski, ambrowiec balsamiczny, orzesznik
• Fauna – jeleń wirginijski, pancernik dziewięciopaskowy i inne ssaki, przedrzeźniacz północny, przedrzeźniacz rudy i 160 innych gatunków ptaków, grzechotnik diamentowy, mokasyn miedziogłowiec, salamandra plamista, mokasyn błotny, alligatory oraz 79 gatunków gadów i 63 płazy, z ryb słodkowodnych popularne są m.in. są pstrągi, leszcze, sumy a słonowodnych kulbaki, flądry i tarpony. Ponadto na wybrzeżu oceanicznym spotyka się wieloryby i morświny oraz krewetki, ostrygi i kalinki błękitne.
• Liczba hrabstw: 159

• Największe hrabstwo: Fulton
• Liczba parków stanowych: 53

Największe miasta Georgii

Lp.	Miasto	Ludność (2017)
1	Atlanta	486 290
2	Augusta-Richmond	197 166
3	Columbus	194 058
4	Macon-Bibb	152 663
5	Savannah	146 444
6	Athens-Clarke	125 691
7	Sandy Springs	106 739
8	Roswell	94 786
9	Johns Creek	84 350
10	Warner Robins	74 854

Demografia

Gęstość zaludnienia w Georgii.

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Georgia liczy 9 687 653 mieszkańców, co oznacza wzrost o 1 501 207 (18,3%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,3% populacji, 24,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 13,5% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,3% ludności stanu stanowią kobiety.

Język

Najpowszechniej używanymi językami są:

• język angielski – 87,35%,
• język hiszpański – 7,42%.

Rasy i pochodzenie

Według spisu z 2010 roku, 60,8% mieszkańców stanowiła ludność biała (52,8% nie licząc Latynosów), 32,2% to Czarna odmiana człowieka lub Afroamerykanie, 4,2% to Azjaci, 2,1% miało rasę mieszaną, 0,5% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 9,6% ludności stanu.

W 2019 roku poza grupą afroamerykańską największe grupy stanowią osoby pochodzenia amerykańskiego (9,7%), angielskiego (7,1%), irlandzkiego (6,5%), niemieckiego (5,9%) i meksykańskiego (5,4%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia włoskiego (227,4 tys.), europejskiego (217,4 tys.), afrykańskiego (199,3 tys.), szkockiego (173,6 tys.), francuskiego (158,5 tys.), latynoskiego z Ameryki Centralnej (155,2 tys.), hinduskiego (152,2 tys.), polskiego (121,1 tys.), szkocko–irlandzkiego (117,8 tys.) i portorykańskiego (108,7 tys.).

Religia

Wnętrze Kościoła baptystów w Atlancie.

Kościół Chrystusowy Woodlawn Forrest w Valdosta.

Podobnie jak sąsiednie stany znajdujące się w pasie biblijnym, Georgia jest jednym z najbardziej religijnych stanów w USA, gdzie trzy czwarte dorosłych twierdzi, że wierzy w Boga z absolutną pewnością.

Dane z 2014:

• protestanci – 67%
  • baptyści – 34%
  • bezdenominacyjni – 8%
  • metodyści – 7%
  • zielonoświątkowcy – 6%
• brak religii – 18% (w tym 2% agnostycy i 2% ateiści)
• katolicy – 9%
• inne religie – 6% (w tym mormoni, muzułmanie, żydzi, hindusi, świadkowie Jehowy, buddyści, prawosławni, bahaici i unitarianie uniwersaliści).

Symbole stanu

• Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation (Mądrość, sprawiedliwość, i powściągliwość)
• Przydomek: The Empire State of the South, Peach State
• Znaczenie przydomku: Imperialny Stan Południa, Stan brzoskwiniowy
• Symbole: róża odm. Cherokee, dąb wirginijski, przedrzeźniacz brązowy

Gospodarka

Port lotniczy Atlanta – Hartsfield-Jackson

Elektrownia jądrowa Vogtle w Hrabstwie Burke.

Pole bawełny w hrabstwie Brooks.

Produkt krajowy brutto Georgii w 2015 roku osiągnął wartość 442,4 mld USD, co uplasowało stan na 11. miejscu w Stanach Zjednoczonych. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 3% i był jednym z najwyższych w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%). W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku wyniósł on 44 723 co uplasowało stan na 29. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD).

W Georgii ma siedzibę (kwaterę główną) wiele największych światowych firm i koncernów. W Atlancie ma siedzibę główną Delta Air Lines, największa pod względem posiadanych samolotów linia lotnicza na świecie i druga pod względem przewiezionych pasażerów w 2016. Port lotniczy Atlanta – Hartsfield-Jackson jest główną siedzibą i hubem firmy co jest jedną z przyczyn powodującą że z liczbą ponad 100 mln pasażerów rocznie jest on najruchliwszym portem lotniczym na świecie. Ponadto w Georgii mają główną siedzibę The Coca-Cola Company, Home Depot, United Parcel Service (UPS), Honeywell, SunTrust Banks i wiele innych firm.

Przemysł i bogactwa naturalne

• przede wszystkim wydobywczy (boksyty, kaolin, kamień)
• papierniczy
• tekstylny
• spożywczy, przetwórczy
• turystyczny

Georgia jest liderem w dziedzinie leśnictwa komercyjnego, ma wiele zakładów przetwórstwa drewna, elektrowni opalanych drewnem i producentów pelletu drzewnego, z czego większość pelletu jest wysyłana do Europy.

Rolnictwo

Przemysł rolny Georgii odgrywa znaczącą rolę w gospodarce państwa, dostarczając miliardy dolarów rocznie. Stan regularnie zajmuje pierwsze miejsce w krajowej produkcji drobiu i jaj, a także jest czołowym producentem orzeszków ziemnych, pekan, bawełny, tytoniu, jagód i brzoskwiń. Inne dochodowe produkty to: kukurydza, wołowina, mleko, siano, arbuzy, papryka i ogórki.

Uczelnie

• Uniwersytet Georgii, Athens
• Instytut Techniczny Georgii, Atlanta
• Georgia State University, Atlanta
• Uniwersytet Emory’ego, Druid Hills (Atlanta)
• Albany State University, Albany
• Kennesaw State University, Kennesaw i Marietta
• Augusta State University, Augusta

Ciekawostki

• Liczne parki upamiętniające pola walki i pomniki przeszłości (m.in. Stone Mountain, Chattanooga National Military Park, Anderson Prison Park, Park Historyczny Góry Kennesaw, Park stanowy F. D. Roosevelta, Mały Biały Dom i inne)
• Park stanowy Kopce Kolomoki
• Okefenokee National Wildlife Refuge
• Cumberland Island National Seashore