Pomnik Powstańców Wielkopolskich na Górczynie w Poznaniu
 Pomnik na Górczynie i kaplica cmentarna z 1914 (proj. Kazimierz Ruciński) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Projektant | |
| Data odsłonięcia | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie Poznania  | |
 52°23′12,27″N 16°52′40,49″E/52,386742 16,877914
| |
Pomnik Powstańców Wielkopolskich na Górczynie – pomnik nagrobny na mogiłach poległych powstańców wielkopolskich i żołnierzy Armii Wielkopolskiej stojący w centralnej części Cmentarza Górczyńskiego w Poznaniu, w pobliżu bramy głównej.
Historia i forma
[edytuj | edytuj kod]Modernistyczny monument kryje prochy następujących poległych i zmarłych z ran (wymienieni w kolejności ułożenia tabliczek nagrobnych na pierwotnym pomniku z 1924 r., od lewej do prawej)[1]:
- Antoni Andrzejewski ur. 3.6.1900, poległ 27.12.1918 Poznań
- Franciszek Ratajczak ur. 24.11.1887, poległ 27.12.1918 Poznań
- Jan Dembiński, lat 20, zmarł z ran +2.2.1919[2] Szubin
- Stefan Grabski, lat 20, zmarł z ran 18.2.1919 Poznań[3]
- Stanisław Śniegocki ur. 26.4.1901[4], zm. z ran 12.4.1920[5] Kowel
- Maksymilian Nickel[6], lat 37, zm. 17.5.1919 Czarnków
Pierwotnie spoczywał w tym miejscu tylko Ratajczak, ale w 1924 złożono tu prochy pozostałych bohaterów, m.in. z uwagi na likwidację Cmentarza Łazarskiegopotrzebne źródło.
Pierwszy pomnik, autorstwa Stanisława Jagmina, odsłonięto w 1924. Miał formę monumentalnej mastaby i przedstawiał Matkę Boską nad ciałem umierającego powstańca. Napis ówczesny głosił: Cieniom poległych bohaterów w Wielkopolskim Powstaniu Grudniowym 1918/1919. Pozostali przy życiu towarzysze broni i rodacy. W odsłonięciu brał udział m.in. ks. Kazimierz Maliński.
W czasie okupacji niemieckiej pierwotny pomnik uległ zniszczeniu. Po II wojnie światowej wybudowano duży, płaski nagrobek z podwyższoną częścią środkową, prawdopodobnie o charakterze tymczasowym[7]. W 1968 postawiono nowy, trzeci pomnik, autorstwa Ryszarda Skupina. Reprezentuje on stylistykę modernistyczną i jest bardzo ascetyczny w formie – nad grobami wznosi się asymetryczna stela z napisem: Cześć Bohaterom (lewa strona) i nazwiskami oraz wiekiem poległych, a także orłem (prawa strona). Na elemencie poziomym umieszczono krzyż powstańczy. W 1968 opiekę nad monumentem powierzono nauczycielom i uczniom z pobliskiej Szkoły Podstawowej nr 52.
W roku 2012 zmieniono treść tablic na pomniku. Dotychczasowa, wprowadzająca w błąd treść tablicy:
- W WALCE POWSTAŃCZEJ
- O ZRZUCENIE JARZMA
- PRUSKIEGO PIERWSI
- ODDALI ŻYCIE
- NA ULICACH POZNANIA
została zamieniona na:
- TU SPOCZYWAJĄ POWSTAŃCY
- I ŻOŁNIERZE WOJSK WIELKOPOLSKICH
- POLEGLI W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ
- 1918-1920
uzupełniono i poprawiono także dane na tablicy z nazwiskami pochowanych.
Pomnik ofiar okupacji niemieckiej
[edytuj | edytuj kod]Na rewersie Pomnika Powstańców Wielkopolskich znajduje się modernistyczny Pomnik ofiar okupacji niemieckiej. Składa się z dwóch części: poziomego bloku i cokołu z figurą Chrystusa Frasobliwego. Na poziomym bloku umieszczono dwa napisy:
- Od zarazy, głodu, ognia i wojny, wybaw nas Panie! (od góry),
- Ofiarom hitlerowskiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 r. i wszystkim Wielkopolanom, którzy życie oddali Ojczyźnie w latach II wojny światowej. Pokój od Boga – wdzięczność od potomnych (od frontu).
W czasie okupacji Niemcy zakopywali na terenie cmentarza skrzynie z prochami zamordowanych ofiar represji, wcześniej spopielane w spalarni śmieci na Wilczaku.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Pomnik Powstańców Wielkopolskich – główny pomnik powstańczy w Poznaniu
- Pomnik Zdobywców Lotniska Ławica – inny pomnik powstańczy w Poznaniu
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lista Strat Powstania Wielkopolskiego (…), Ł. Jastrząb, W. Olszewski, Koszalin 2009; Biblioteka Kórnicka PAN, sygn. BK 12226: – I. Wołyński, Wspomnienia, maszynopis, zdjęcie przedwojenne bocznej ściany pomnika na cm. górczyńskim: 2.II.1919;
- ↑ Lista Strat Powstania Wielkopolskiego T. Jabłońskiego (1936): 22.I.1919; CAW: Lista Strat Powstania Wielkopolskiego (tzw. Z. Wygockiego, 1934): 1.II.1919; Biblioteka Kórnicka PAN, sygn. BK 12226: – I. Wołyński, Wspomnienia, maszynopis, zdjęcie przedwojenne bocznej ściany pomnika na cm. górczyńskim: 2.II.1919; przyjęto datę z pomnika jako ważniejszą od innych źródeł i zbliżoną do daty z „listy Wygockiego”;
- ↑ Lista Strat Powstania Wielkopolskiego (…), Ł. Jastrząb, W. Olszewski, Koszalin 2009
- ↑ AP Poznań, USC Poznań-obwód miejski,sygn.702, Księga urodzeń 1901, t.3, nr 1388: urodził się 26.04.1901;
- ↑ Biblioteka Kórnicka PAN, sygn. BK 12226: – I. Wołyński, Wspomnienia, maszynopis, zdjęcie przedwojenne bocznej ściany pomnika na cm. górczyńskim: 26.IV.1920; Lista Strat Wojska Polskiego z 1934 r.: 12.IV.1920; przyjęto Listę Wojska Polskiego jako ważniejszą, czyli datę 12.IV.1920.
- ↑ Biblioteka Kórnicka PAN, sygn. BK 12226: – I. Wołyński, Wspomnienia, maszynopis, zdjęcie przedwojenne bocznej ściany pomnika na cm. górczyńskim: NICKEL; Lista Strat Powstania Wielkopolskiego (…), Ł. Jastrząb, W. Olszewski, Koszalin 2009: NICKIEL; przyjęto wersję nazwiska: NICKEL.
- ↑ "Projekt lub inwentaryzacja oraz zdjęcie pomnika autorstwa Maksymiliana Szymkowiaka z archiwum Małgorzaty Czarkowskiej, Poznań; kopia w Woj. Komitecie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Poznaniu
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Katarzyna Pawłowska-Gauza, Losy Franciszka Ratajczaka. etk.user.icpnet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (dostęp 3.3.2011)
- I.Barełkowska, J.Krawat, Górczyńska nekropolia, w: Kronika Miasta Poznania, nr 1/2001, ss.212-213
- Express Poznański, nr 320/1968
- Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, Poznań: KAW, 1986, s. 27, ISBN 83-03-01260-6, OCLC 835895412.
- Praca zbiorowa, Poznań – przewodnik po zabytkach i historii, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2003, ss.313-314, ISBN 83-87847-92-5
