Pomniki i rzeźby w Bydgoszczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Bydgoszczy
POL Bydgoszcz COA.svg

Portal Portal Bydgoszcz
Łuczniczka – jeden z symboli Bydgoszczy
Przechodzący przez rzekę
Łuczniczka Nova
Fragment rekonstruowanej od 2006 roku Fontanny Potop

W Bydgoszczy znajduje się ponad 50 pomników, obelisków i rzeźb ustawianych w różnym czasie. Dzielą się one na następujące grupy tematyczne:

  • martyrologiczne,
  • postaci narodowo-historycznych,
  • postaci związanych z muzyką,
  • osób zasłużonych dla Bydgoszczy,
  • artystyczne,
  • sakralne.

Najstarsza rzeźba, ustawiona w miejscu publicznym w Bydgoszczy pochodzi z XVIII wieku, dwie zachowały się z okresu zaboru pruskiego, w tym postać „Łuczniczki” uznawana za symbol miasta. Najbardziej efektowną historyczną rzeźbą Bydgoszczy jest – rekonstruowana od 2008 r. fontanna Potop.

15 rzeźb i pomników powstało po 1989 r. Niektóre z nich są atrakcjami turystycznymi, jak np. Przechodzący przez rzekę, pomnik Kazimierza Wielkiego, czy też wyłaniająca się dwa razy dziennie z okna kamienicy na Starym Rynku ruchoma rzeźba Pana Twardowskiego.

Galeria pomników i rzeźb w Bydgoszczy[edytuj | edytuj kod]

Lista pomników[edytuj | edytuj kod]

Lista zawiera wykaz pomników i rzeźb na terenie Bydgoszczy, bez uwzględnienia tablic pamiątkowych, rzeźb na cmentarzach oraz rzeźb kameralnych umieszczonych wewnątrz gmachów użytku publicznego. Kolejność ustalono według chronologii powstania.

Nr Nazwa Autor Data powstania Data usunięcia Położenie Ku czci Istnieje Uwagi
1. Pomnik św. Jana Nepomucena[1] nieznany 1729-1745 przy katedrze Św. Jan Nepomucen T jedna z najstarszych zachowanych rzeźb św. Jana Nepomucena w Polsce północnej
2. Popiersie Carla Christiana Ferdynanda von Wissmanna[2] 1844 1928 Park gen. Henryka Dąbrowskiego Carl von Wissmann N pomnik prezydenta regencji w Bydgoszczy, założyciela Towarzystwa Upiększania Miasta
3. Pomnik Fryderyka II[3] Eduard Uhlenhuth 31 maja 1862 styczeń 1945 Stary Rynek Fryderyk II Wielki N pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
4. Pruski Pomnik Poległych[3] F.A. Sperling 2 października 1880 koniec 1922 Skwer przy ul. Bernardyńskiej żołnierze polegli podczas wojny prusko-francuskiej 1870-1871 N na cmentarzu Starofarnym zachowała się kwatera żołnierzy francuskich zmarłych w pruskiej niewoli w Bydgoszczy
5. Popiersie Wilhelma I[3] 16 września 1888 1919 dziedziniec koszar 15 Regimentu Artylerii Polowej przy ul. Gdańskiej (między ul. Artyleryjską, a Powstańców Warszawy) cesarz Wilhelm I N
6. Pomnik Wilhelma I[3] Aleksander Calandrell 17 września 1893 lipiec 1919 Plac Wolności cesarz Wilhelm I N
7. Popiersie Franza von Brenckenhoffa[3] 27 października 1894 lipiec 1919 Park nad Kanałem Bydgoskim, między II, a III śluzą Franz von Brenkenhoff N pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
8. Popiersie Theodora Gottlieba von Hippela[2] Ernst Haenschke 18 października 1900 1946 Park Ludowy Theodor Gottlieb von Hippel N pomnik autora odezwy króla Prus Fryderyka Wilhelma III wzywającego do walki z Napoleonem (1813), wysokiego urzędnika, pisarza, mieszkającego w Bydgoszczy od 1837 r. do śmierci w 1843 r.
9. Fontanna Potop[3] prof. Ferdinand Lepcke 23 lipca 1904

Odbudowana w 2014

1943 Park Kazimierza Wielkiego T zrekonstruowana w 2014 r.
10. Dzieci bawiące się z gęsią[3][4] Karol Kowalczewski 4 października 1909 Stary Rynek T fundatorem był właściciel apteki „Pod Złotym Orłem” dr Alfred Kupffender
11. Pomnik „Łuczniczka”[3] prof. Ferdinand Lepcke 18 października 1910 naprzeciw Teatru Polskiego w parku Jana Kochanowskiego T fundatorem był radny miejski i przemysłowiec Lewin Louis Aronsohn
12. Wieża Bismarcka[3] Paul Walther (wieża), Richter-Elsner (posąg) 25 maja 1913 1919 (posąg), 1928 (wieża) Wzgórze Wolności Otto von Bismarck N
13. Pomnik Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia[5][6] Teodor Giecewicz 1923 plac przed kościołem Świętej Trójcy Najświętsza Maria Panna T fundatorem był kupiec Leon Posłuszny, w 1940 r. figurę uszkodzono, w 1946 r. zrekonstruowano
14. Pomnik Henryka Sienkiewicza[7] Konstanty Laszczka, Stanisław Horno-Popławski 31 lipca 1927 wrzesień 1939 Park Jana Kochanowskiego Henryk Sienkiewicz T pierwszy pomnik Henryka Sienkiewicza w Polsce, osłonięty przy obecności prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, po wojnie odbudowany i odsłonięty 18 maja 1968 r. według projektu prof. Stanisława Horno-Popławskiego
15. Pomnik Józefa Piłsudskiego[8] Olga Niewska 14 sierpnia 1931[9]; ponownie 10.11.2018 wrzesień 1939 plac przez Szkołą Podchorążych dla Podoficerów przy ul. Gdańskiej Józef Piłsudski T Pomnik miał upamiętniać wizytę marszałka w czerwcu 1921 roku w Bydgoszczy i w Szkole. 1 sierpnia 1931 r. w Dzienniku Bydgoskim ukazął się list wskazujący, że rzeczywistym inicjatorem budowy pomnika jest komendant szkoły podchorążych ppłk Franciszek Polniaszek, który miał nałożyć przymusową składkę w wysokości 30 zł na każdego podchorążego[10] ostatniego rocznika. W 2018 dokonano rekonstrukcji w pierwotnym miejscu i w formie możliwie najbliższej oryginałowi, zmieniono natomiast cokół[9][11]
16. Pomnik Najświętszego Serca Jezusa[5][12] Piotr Triebler i Teodor Gajewski 2 października 1932 7 listopada 1939 Plac Poznański Serce Jezusa T zrekonstruowany według projektu art. plast. Marka Rony, ustawiony 9 czerwca 2010 r. przy ul. Seminaryjnej
17. Popiersie Józefa Piłsudskiego[8] 19 marca 1934 5 września 1939 Plac Poznański 9 Józef Piłsudski N
18. Pomnik Chrystusa[5][13][14] Teodor Gajewski 3 maja 1935 wrzesień 1939 skwer na Szwederowie (między ul. Orlą, a ks. Skorupki) Jezus Chrystus T krzyż i pomnik zrekonstruowany w sierpniu 1992 r.
19. Pomnik Chrystusa Zbawiciela[5] przed 1948 plac przed kościołem ewangelicko-augsburskim Jezus Chrystus T kopia posągu Chrystusa z Kopenhagi autorstwa Bertela Thorvaldsena, znajdowała się na cmentarzu ewangelickim przy ul. Jagiellońskiej na grobowcu rodziny Blumwe, w 1948 r. ustawiona przed kościołem Chrystusa Zbawiciela
20. Pomnik Wolności[7] Jan Kossowski 7 listopada 1945 Plac Wolności żołnierze Armii Czerwonej oraz Wojska Polskiego, polegli wskutek zbrodni hitlerowskich i stalinowskich T przebudowany i przemianowany po 1990 r.
21. Obelisk ku czci poległych na Jachcicach[7] Piotr Triebler 23 września 1946 skwer na Jachcicach pomordowani mieszkańcy Jachcic w okresie okupacji T
22. Pomnik Poległych w Fordonie[7] Witold Marciniak 1959 Rynek w Starym Fordonie pomordowani mieszkańcy Fordonu w okresie okupacji T
23. Obelisk ku czci poległych kolejarzy[7] Józef Makowski 2 września 1964 skwer przed Dyrekcją Kolei pomordowani kolejarze bydgoscy w okresie okupacji T
24. Obelisk ku czci poległych na Szwederowie[7] Józef Makowski 10 września 1965 plac przed kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy 21 zamordowanych w publicznej egzekucji mieszkańców Szwederowa w odwecie za „krwawą niedzielę” T
25. Popiersie Mikołaja Kopernika[7] 21 grudnia 1966 skwer przy ul. Kopernika Mikołaj Kopernik T w 1973 r. przeniesione do II LO, a w zamian ustawiono metalową rzeźbę poplenerową przedstawiającą astronoma
26. Popiersie Leona Wyczółkowskiego[7] 21 grudnia 1966 skwer obok Muzeum Okręgowego przy ul. Gdańskiej Leon Wyczółkowski T w latach 70. XX w. przeniesione do wnętrz Muzeum Okręgowego
27. Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego[7] Stanisław Lejkowski 22 lipca 1967 skwer Leszka Białego u zbiegu ul. Staszica i Markwarta T
28. Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej[15] Franciszek Masiak 5 września 1969 Stary Rynek obywatele polscy z Kujaw, Pomorza i ziemi Chełmińskiej, polegli i zamordowani w czasie II wojny światowej w latach 1939-1945 T ustawiony w miejscu publicznych egzekucji, które miały miejsce we wrześniu 1939 r. w odwecie za „krwawą niedzielę”
29. Szaniec Walki i Męczeństwa[7] Jerzy Winiecki 5 września 1969 Stary Rynek, od 2008 r. plac przed Sanktuarium Nowych Męczenników pomordowani z Bydgoszczy i regionu wskutek terroru hitlerowskiego i stalinowskiego T tablice z brązu oraz kamienie z piaskowca ustawione w formie szańca
30. Galeria pomników kompozytorów i wirtuozów[7] Józef Makowski, Ewelina i Henryk Siwiccy, Witold Marciniak, Henryk Rasmus, Mieczysław Welter, Barbara Zbrożyna, Andrzej Kasten od 1973 Park Jana Kochanowskiego, przy Filharmonii Pomorskiej Fryderyk Chopin, Ignacy Paderewski, Henryk Wieniawski, Karol Szymanowski, Karol Kurpiński, Stanisław Moniuszko, Grażyna Bacewicz, Mieczysław Karłowicz, Piotr Czajkowski, Ludwig van Beethoven, Antonín Dvořák, Ludomir Różycki, Igor Strawinski, Johann Sebastian Bach, Claude Debussy T 10 posągów i 5 popiersi ustawionych wzdłuż alei parkowych otaczających Filharmonię Pomorską im. Jana Paderewskiego
31. Skrzydła morza[16] Anna Szalast 1973 Plac Kościuszki abstrakcja T Rzeźba składa się z 2 sześciometrowych skrzydeł z aluminium, symbolizujących związki istniejącej dawniej nieopodal firmy Famor (mecenasa przedsięwzięcia) z morzem[17].
32. Pomnik Poległych w Dolinie Śmierci[7] Józef Makowski 1975 Dolina Śmierci w Fordonie ok. 3 tys. pomordowanych Polaków i Żydów w egzekucjach przeprowadzonych w październiku i listopadzie 1939 r. w Dolinie Śmierci T
33. Pomnik Lotników Ziemi Bydgoskiej[18] Józef Makowski[19] 1980 skwer na Błoniu polegli lotnicy bydgoscy w czasie II wojny światowej T
34. Popiersie Wincentego Witosa[7] Witold Marciniak 3 czerwca 1984 Park Ludowy Wincenty Witos T
35. Pomnik Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego[7] Aleksander Dętkoś 29 grudnia 1986 skwer przy ul. Bernardyńskiej polegli powstańcy wielkopolscy T położony obok grobu Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego, urządzonego w okresie międzywojennym i zrekonstruowanego 25 sierpnia 1946 r.
36. Trzy Gracje[7] Jerzy Buczkowski 1989 nabrzeże Brdy, przy zul. Stary Port T przedstawia trzy kobiety – mityczne Gracje, które według mitologii greckiej były boginiami wdzięku i radości
37. Pomnik Leona Barciszewskiego[7] Sławoj Ostrowski 11 listopada 1989 skwer przy moście Jerzego Sulimy-Kamińskiego, od 2008 r. Wełniany Rynek Leon Barciszewski T pomnik prezydenta Bydgoszczy w latach 1932-1939, zamordowanego przez hitlerowców 11 listopada 1939 roku
38. Obelisk 18 południka Wyspa Młyńska T upamiętnia 18. południk, który przebiega przez Stary Rynek w Bydgoszczy
39. Pomnik Wydarzeń Marcowych 81[20] przed gmachem Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego wydarzenia marcowe w Bydgoszczy T nieoficjalnie nazywany zębem Rulewskiego na cześć Jana Rulewskiego delegata Solidarności pobitego w 1981 roku
40. Pomnik Marii Konopnickiej[7] Krystyna Panasik 25 września 1993 przy ul. Marii Konopnickiej na Szwederowie Maria Konopnicka T
41. Pomnik Prymasa Tysiąclecia[5] Jacek Kucaba 27 maja 1995 plac przed kościołem Zmartwychwstania Pańskiego Stefan Wyszyński T
42. Obelisk gen. Henryka Dąbrowskiego[21] Krystyna Panasik 1999 Park Henryka Dąbrowskiego Jan Henryk Dąbrowski T upamiętnia zdobycie Bydgoszczy przez wojska dowodzone przez gen. Henryka Dąbrowskiego podczas insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.)
43. Pomnik Ikara[22] Tadeusz Nowak 5 czerwca 2002 Fordon absolwenci szkoły szybowcowej w Fordonie T znajduje się u stóp „Góry Szybowników”, skąd adepci Szkoły Szybowcowej w Fordonie (1933-1963) dokonywali wzlotów na szybowcach
44. Przechodzący przez rzekę[23] Jerzy Kędziora 1 maja 2004 przy ul. Mostowej, nad rzeką Brdą T rzeźba zawieszona na linie nad rzeką Brdą
45. Wędrowiec Michał Kubiak 23 kwietnia 2005 u zbiegu ulic: Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej. T Postać przygląda się hotelowi „Pod Orłem”
46. Pomnik pamięci 16 Pułku Ułanów Wlkp[24] 29 lipca 2005 skwer przy ul. 16 Pułku Ułanów Wlkp na Błoniu polegli żołnierze 16 Pułku Ułanów Wlkp T obelisk wzniesiony w 1921 r., zniszczony w 1939 r., odbudowany w 1973 r. i przebudowany w 1996 r.
47. Ławeczka Mariana Rejewskiego[25] Michał Kubiak 16 sierpnia 2005 plac u zbiegu ulic: Gdańskiej i Śniadeckich Marian Rejewski T pomnik bydgoszczanina, pogromcy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma
48. Postać Pana Twardowskiego[26] Jerzy Kędziora 2 czerwca 2006 okno kamienicy we wschodniej pierzei Starego Rynku Pan Twardowski T rzeźba sterowana elektronicznie, pojawiająca się w oknie kamienicy dwa razy dziennie (13:13 i 21:13) w spektaklu świetlno-muzycznym
49. Pomnik Kazimierza Wielkiego Mariusz Białecki 27 października 2006 skwer przy ul. Wały Jagiellońskie król Kazimierz Wielki T pomnik dawcy praw miejskich Bydgoszczy
50. Pomnik Andrzeja Szwalbego[27] Michał Kubiak 19 kwietnia 2007 plac przed Filharmonią Pomorską Andrzej Szwalbe T pomnik Honorowego Obywatela Bydgoszczy, budowniczego filharmonii i opery
51. Kalwaria Bydgoska-Golgota XX wieku[28] Jacek Kucaba 2009 Dolina Śmierci ofiary terroru hitlerowskiego i stalinowskiego T pomnik w formie 13 dwumetrowych krzyży ze stali nierdzewnej oraz 24-metrowej, ażurowej ściany tzw. „Bramy do Nieba”.
52. Łuczniczka Nova Maciej Jagodziński-Jagenmeer 21 kwietnia 2013 plac przed Operą Nova T
53. Ławeczka prof. Zygmunta Mackiewicza[29] Michał Pronobis, Jacek Guzera 15 maja 2016 park Kazimierza Wielkiego przy fontannie Potop prof. Zygmunt Mackiewicz T Ku pamięci wybitnego chirurga i społecznika, który przyczynił się do odbudowania fontanny Potop[30].
54. Flisak[31] Michał Kubiak 30 grudnia 2017 rejon Mostu Staromiejskiego związki Bydgoszczy z rzekami, ich rolę w gospodarczym życiu miasta, zwłaszcza w handlu i transporcie T Rzeźba zamówiona przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu Węgier, jej osłonięcie rzeźby było wydarzeniem zamykającym Rok Kultury Węgierskiej w Polsce[32].
55. Ławeczka Ireny Jarockiej[33] Michał Pronobis 5 października 2019 Wybrzeże Prezydenta Narutowicza, między Mostem Staromiejskim a Operą Nova Irena Jarocka T upamiętnienie Ireny Jarockiej, która w Bydgoszczy koncertowała około 30 razy, po raz ostatni w 2008.
Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem:
Pomniki i rzeźby w Bydgoszczy

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Łbik Lech: Jan Nepomucen spod bydgoskiej fary. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001.
  2. ↑ a b Romaniuk Marek: Jeszcze o bydgoskich pomnikach doby rozbiorów Polski. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 8. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2003.
  3. ↑ a b c d e f g h i Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996.
  4. ↑ Dzieci bawiące się z gęsią - 1909
  5. ↑ a b c d e Gliwiński Eugeniusz: Figury religijne w naszym mieście. [w:] Kalendarz Bydgoski 1999.
  6. ↑ Pomnik Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia - 1923
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część I. [w:] Kalendarz Bydgoski 1997, Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część II. [w:] Kalendarz Bydgoski 1998.
  8. ↑ a b Kuczma Rajmund: Bydgoskie pomniki, tablice i rzeźby marszałka Józefa Piłsudskiego w latach 1931-1939. [w:] Kalendarz Bydgoski 1990.
  9. ↑ a b według Pomnik marszałka Piłsudskiego wrócił do Bydgoszczy. Odsłonięcie wkrótce 15.08.1931
  10. ↑ Donos na pomnik Piłsudskiego. "To była przymusowa składka"
  11. ↑ Pomnik Piłsudskiego stanie przy ul. Gdańskiej. To już pewne
  12. ↑ Pomnik Najświętszego Serca Jezusa - 1932 (2010)
  13. ↑ Głowa leżała na szafie przez ponad 50 lat Gazeta Wyborcza Bydgoszcz 14 czerwca 2011 http://bydgoszcz.gazeta.pl/szwederowo/1,112632,9784958,Glowa_lezala_na_szafie_przez_ponad_50_lat.html?bo=1.
  14. ↑ Pomnik Chrystusa - 1935 (1992)
  15. ↑ Pomniki.
  16. ↑ Skrzydła potrzebują wiatru. „Gazeta Pomorska”, s. 9A, 2011-08-02. 
  17. ↑ Krzysztof Błażejewski „Skrzydła opadają na skwerze”, Express Bydgoski 23 marca 2013
  18. ↑ Bydgoski Klub Seniora.
  19. ↑ Kultowe rzeźby na składowisku. "Ryby wkomponowałyby się w park Witosa"
  20. ↑ Pomnik Wydarzeń Marcowych 81'.
  21. ↑ Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”. Bydgoszcz 1996. ​ISBN 83-905282-0-7​.
  22. ↑ Rudnicki Daniel: Bydgoskie wydarzenia 2002 roku. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003.
  23. ↑ Derenda Jerzy red.: Bydgoszcz w blasku symboli. Tom II z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ​ISBN 978-83-916178-0-9​, 978-83-916178-2-3, 978-83-916178-7-8, s. 556.
  24. ↑ Gliwiński Eugeniusz: Pomnik pamięci 16 pułku ułanów wielkopolskich na Błoniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2002.
  25. ↑ Dostęp 29-01-2010.
  26. ↑ Derenda Jerzy red.: Bydgoszcz w blasku symboli. Tom II z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ​ISBN 978-83-916178-0-9​, 978-83-916178-2-3, 978-83-916178-7-8, s. 564.
  27. ↑ http://paletz.blog.onet.pl/Pomnik-Andrzeja-Szwalbego-prze,2,ID200671886,n dostęp 29-01-2010.
  28. ↑ http://www.dolinasmierci.pl/index.php?page=kalwaria&page2=lewe_historia&page3=menu dostęp 29-01-2010.
  29. ↑ Nowa rzeźba stanie nad Brdą. Już za tydzień. Flisak Czakiego
  30. ↑ Ławeczka prof. Mackiewicza w Bydgoszczya
  31. ↑ Nowa rzeźba stanie nad Brdą. Już za tydzień. Flisak Czakiego
  32. ↑ Anna Stankiewicz Nowa rzeźba nad Brdą oficjalnie odsłonięta
  33. ↑ Ławeczka Ireny Jarockiej w Bydgoszczy. Stoi nad Brdą przy Operze Nova

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996
  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część I. [w:] Kalendarz Bydgoski 1997
  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część II. [w:] Kalendarz Bydgoski 1998
  • Gliwiński Eugeniusz: Figury religijne w naszym mieście. [w:] Kalendarz Bydgoski 1999
  • Gliwiński Eugeniusz: Pomnik pamięci 16 pułku ułanów wielkopolskich na Błoniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2002
  • Karnowski Andrzej: Kazimierz Wielki na cokole. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003
  • Kuczma Rajmund: Bydgoskie pomniki, tablice i rzeźby marszałka Józefa Piłsudskiego w latach 1931-1939. [w:] Kalendarz Bydgoski 1990
  • Łbik Lech: Święty Jan Nepomucen spod bydgoskiej fary. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001
  • Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”. Bydgoszcz 1996. ​ISBN 83-905282-0-7​

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomniki_i_rzeźby_w_Bydgoszczy&oldid=58081071”