Rekonstrukcja (architektura): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Rekonstrukcje w innych krajach: drobne merytoryczne |
→Rekonstrukcje we Francji: drobne merytoryczne |
||
Linia 256: | Linia 256: | ||
== Rekonstrukcje we Francji == |
== Rekonstrukcje we Francji == |
||
* Hôtel de ville d'Arras (Ratusz) w [[Arras]] |
|||
* Zamek Saint Sylvain d'Anjou |
* Zamek Saint Sylvain d'Anjou |
||
* Zamek Guédelon (Château de Guédelon) |
* Zamek Guédelon (Château de Guédelon) |
Wersja z 11:45, 31 mar 2015
Rekonstrukcja – odtworzenie zniszczonego budynku lub jego nieistniejących już detali do stanu sprzed zniszczenia zabytku, które dokonywane jest na podstawie zachowanych planów, projektów, fotografii lub szkiców. Może towarzyszyć konserwacji zabytków, gdy wymaga tego potrzeba zachowania większej części oryginalnych elementów (np. rekonstrukcja części pieca w obozie Auschwitz). Rekonstrukcji poddawane są obiekty o dużej wartości artystycznej, historycznej, kulturowej, krajobrazowej lub duchowej i symbolicznej dla społeczeństwa. Po częściowych rekonstrukcjach dokonywanych w XIX wieku, jak np części zamku w Malborku, za pierwszą kompletną rekonstrukcją można uznać odbudowanie dzwonnicy na Placu Św. Marka w Wenecji, która zawaliła się w 1902 roku. Kolejne liczne rekonstrukcje przeprowadzono po zniszczeniach w I wojny światowej (Sukiennice w Ypres).
Szczególne znaczenie zagadnienie rekonstrukcji zniszczonych zabytków zaczęło mieć po zakończeniu II wojny światowej. Jan Zachwatowicz w dniu 1 września 1945 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Sztuki powiedział:
Nie mogąc się zgodzić na wydarcie nam pomników kultury, będziemy je rekonstruowali, będziemy je odbudowywali od fundamentów, aby przekazać pokoleniom, jeśli nie autentyczną, to przynajmniej dokładną formę tych pomników, żywą w pamięci i dostępną w materiałach. (...) Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowy tego, co nam zniszczono, odbudowy pełnej, świadomej tragizmu popełnionego fałszu konserwatorskiego.[1]
Przykładem rekonstrukcji związanych z przywracaniem struktury architektonicznej zniszczonej w wyniku działań wojennych było odbudowanie Starego Miasta w Warszawie w latach 1948-1953, a także odbudowa Długiego Targu w Gdańsku, Starego Miasta w Poznaniu, Zamku w Szczecinie i Zamku w Malborku. W latach 1971-1974 odbudowano Zamek Królewski w Warszawie co spotkało się z uznaniem UNESCO, które odbudowany zespół warszawskiego Starego Miasta i zamku wpisało na Listę Światowego Dziedzictwa. Często jednak rekonstrukcje dokonywane na terenie Warszawy odwoływały się do kształtu wcześniejszego niż stan sprzed zniszczenia (np. Pałac Biskupów Krakowskich w Warszawie). Pomimo krytyki prowadzenia rekonstrukcji przez zwolenników budowy obiektów wyłącznie w stylach współczesnych zarzucających "fałszowanie historii", rekonstrukcje są prowadzone nieprzerwanie w wielu europejskich krajach szczególnie od zakończenia II wojny światowej, podczas której zniszczono wiele budynków o ogromnym znaczeniu duchowym, krajobrazowym i kulturowym dla społeczeństw europejskich. Po 1990 roku szczególnie dużo rekonstrukcji zniszczonych budynków prowadzonych jest w Niemczech, pomimo tego, że od ich zburzenia minęło ponad pół wieku (Zamek w Berlinie, Zamek w Poczdamie, Stare Miasto w Dreźnie, Lubeka i inne). Prowadzone są także rekonstrukcje budynków zniszczonych kilkaset lat temu, ale które mają duże znaczenie emocjonalne dla społeczności, jak np. zniszczony w XVIII wieku Zamek Dolny w Wilnie lub będący w ruinie od XVII wieku Zamek w Trokach. Rekonstrukcje prowadzone są też na skutek zniszczenia zabytku w wyniku katastrofy budowlanej (np. Kampanila św. Marka w Wenecji) lub zniszczonych wskutek klęsk żywiołowych. Rekonstrukcje są też prowadzone w celach edukacyjnych, aby przedstawić wygląd obiektów zniszczonych wiele wieków temu, np. wille rzymskie (np. Villa Getty), gród w Biskupinie, fragmenty rzymskiego Limes (np. Saalburg pod Bad Homburg vor der Höhe, Walzheim, Biriciana) i inne.
Rekonstrukcje a kreacje i stylizacje
Rekonstrukcje, które zawsze są oparte na materiale ikonograficznym sporządzonym w przeszłości i prowadzone wg wskazówek historyków sztuki, a często też przy wykorzystaniu materiałów stosowanych w przeszłości, należy odróżnić od budowy obiektów, które nie posiadają ikonografii przedstawiającej ich wygląd sprzed zniszczenia (np. Zamek w Poznaniu, Zamek w Tykocinie, Zamek w Gostyninie) i które są jedynie kreacją przypuszczalnego wyglądu z przeszłości lub świadomą stylizacją. Tego typu kreacje powstawały często także w XIX wieku w Niemczech (Neuschwanstein) i we Francji (np. Carcassonne) w związku z popularnością idei romantycznych, jednak, z uwagi na koncentrowanie się przy ich budowie na malowniczości, a nie walorach naukowych, należy odróżnić je od rekonstrukcji sensu stritco. Budynki takie określa się jako zbudowane w stylistyce historyzmu, kreacji historyzującej lub stylizacji. Stylizacje historyczne były stosowane też po 1918 roku, gdy odbudowywano zniszczone podczas I Wojny światowej: Kalisz, Kazimierz nad Wisłą, Niedzicę, Działdowo, a także po 1945 roku, np. podczas budowy jednej z pierzei rynku w Sandomierzu, na Podzamczu w Lublinie, socrealistycznej dzielnicy Mariensztat w Warszawie, rynku w Raciborzu, rynku w Gliwicach. Za rekonstrukcje nie można uznać budowy nowych obiektów w dawnym obrysie, jak na przykład w Szczecinie, Głogowie, Elblągu, które mają charakter współczesnego historyzmu lub pastiszu i które są wznoszone, pomimo posiadanych dokładnych informacji co do formy budynków istniejących w tym miejscu poprzednio.
Przykłady rekonstrukcji:
Rekonstrukcje w Warszawie
- Zamek Królewski w Warszawie
- Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie (poza fasadą, która jest kreacją)
- Stare Miasto w Warszawie
- Zamek Ujazdowski w Warszawie (1974)
- Kościół św. Kazimierza w Warszawie na Rynku Nowego Miasta
- Kościół św. Aleksandra w Warszawie (1947-1953)
- Bazylika katedralna św. Michała i św. Floriana w Warszawie
- Teatr Wielki w Warszawie
- Kościół św. Jacka w Warszawie
- Kościół św. Kazimierza w Warszawie
- Arsenał w Warszawie
- Kościół Świętego Krzyża (1945-1953)
- Pałac Przebendowskich w Warszawie
- Pałac Biskupów Krakowskich w Warszawie
- Pałacyk Sanguszków w Warszawie
- Pałac Jabłonowskich w Warszawie
- Pałac Blanka w Warszawie
- Pałac Staszica w Warszawie
- Pałac Prymasowski w Warszawie
- Pałac Błękitny w Warszawie
- Pałac Ostrogskich
- Królikarnia
- Pałac Krasińskich w Warszawie
- Pałac Raczyńskich w Warszawie
- Pałac Potockich w Warszawie
- Pałac Kazimierzowski w Warszawie
- Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie (1945)
- Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie (1958)
- Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie (1952)
- Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie (1950)
Rekonstrukcje w innych miejscach w Polsce
- Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie
- Grudziądz, Wieża zamku krzyżackiego "Klimek" (2014)
- Wrocław
- Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu (1947-1951, 1968-1991)
- Kościół Bożego Ciała we Wrocławiu (1955-1970)
- Kościół św. Krzysztofa we Wrocławiu (1947-1970)
- Katedra św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (wieża południowa)
- Kamienica Pod Złotym Psem we Wrocławiu (1994)
- budynek wzorcowego przedszkola na osiedlu WUWA
- pręgierz na Rynku (1988)
- Gdańsk
- Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku
- Złota Kamienica w Gdańsku (do 1954)
- Brama Mariacka w Gdańsku
- Brama Świętego Ducha w Gdańsku
- Kościół św. Katarzyny w Gdańsku
- Brama Świętojańska w Gdańsku
- Pierzeja ul. Stągiewnej w Gdańsku (1999)
- Wieża-latarnia Twierdzy Wisłoujście (1959)
- Poznań
- Waga miejska w Poznaniu (1950)
- Katedra w Poznaniu
- Domki budnicze w Poznaniu
- Kamienica Stary Rynek 39
- Kamienica Stary Rynek 44
- Kamienica Stary Rynek 49
- Kamienica Stary Rynek 81
- Kamienica Stary Rynek 82
- Kamienica Stary Rynek 85
- Kamienica Stary Rynek 98
- Kamienica Stary Rynek 99
- Kamienica Stary Rynek 100
- Elbląg
- Katedra św. Mikołaja w Elblągu (1948-1965)
- Dom Królów w Elblągu
- Kamienica na ul. Wigilijnej 18 w Elblągu
- Stargard Szczeciński
- Dom Rohledera w Stargardzie Szczecińskim
- Spichlerz w Stargardzie Szczecińskim (1975)
- Odwach w Stargardzie Szczecińskim
- Szczecin
- Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, podczas nalotu w sierpniu 1944 roku zamek został zniszczony w 60%. Odbudowany w dwóch fazach: 1958-1964 i 1970-1983[2][3].
- Ratusz Staromiejski w Szczecinie, zniszczony w 1944 roku, odbudowany 1972-1975
- Bazylika archikatedralna św. Jakuba w Szczecinie, nawa i hełm wieży, ściana północna zniszczone w 1944 roku, odbudowa 1972-1974
- Ratusz w Kamieniu Pomorskim
- Zamek w Malborku (np. Wieża Główna, Brama Nowa, Wieża Klesza, szczyty na zamku wysokim)
- Zamek w Sierakowie
- Zamek w Tykocinie koło Białegostoku (nie jest to rekonstrukcja, lecz stylizacja)
- Zamek Tropsztyn w Małopolsce (nie jest to rekonstrukcja, lecz stylizacja)
- Wieża zamku w Chudowie koło Gliwic
- Zamek w Korzkwi koło Krakowa
- Zamek Bobolice
- Zamek w Gostyninie (stylizacja z 2009 r.)
- Zamek w Tykocinie (stylizacja)
- Kolegiata św. Mikołaja w Wolinie
- Hełm na Kościele Mariackim w Słupsku (2004)
- Wieża ratusza w Świdnicy (2010-2012)
- Wieża ratusza w Strzelinie (2011)
- Wieża ratusza w Sieniawie (2012)
- Białystok
- Wieża ratusza w Białymstoku (1954)
- Pawilon Toskański w Białymstoku
- Cekhauz w Białymstoku (1953)
- Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego w Białymstoku (1949)
- Kaplica pw. św. Marii Magdaleny w Pułtusku.
- Zamość
- attyka i babiniec w Synagodze na podstawie reliktów, (1967-1972)
- attyka na Ratuszu (1937-1939)
- attyka oraz skarpa w narożnej kamienicy przy ul. Kolegiackiej (1978)
- attyka w kamienicy "Pod Madonną", Rynek Wielki nr 22, na podstawie fotografii z XIX w. (1979)
- attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 28, na podstawie akwareli z 1853 r. (1979)
- attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 30, na podstawie akwareli z 1853 r. (1979)
- attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 24 (1979)
- attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 26 (1979)
- szczyt kolegiaty (ob. katedry)
Rekonstrukcje w Belgii
- Katedra św. Marcina w Ypres w Belgii (odbudowa 1920)
- Kościół św. Mikołaja w Ypres (odbudowa do 1945)
- Lakenhal (sukiennice) w Ypres (odbudowa do 1967)
Rekonstrukcje w Niemczech
- Palatium w Goslarze (1868-1879)
- zamek w Trifels (1937)
- Zamek Hohenzollern
- Ratusz w Osnabrück (1948)
- Kamienice mieszczańskie przy Peterstraße w Hamburgu
- Alte Brücke w Heidelbergu
- Katedra w Hildesheim (1950)
- Szpital Ducha Św. w Norymberdze (1951)
- Zwinger w Dreźnie (1951)
- Falkenhaus w Würzburgu (1952)
- Kościół św. Marcina w Bremie (1952)
- Kościół Główny św. Michała w Hamburgu (1945-1952)
- Dom Buddenbrooków w Lubece (1957)
- Katedra Świętej Trójcy w Dreźnie (1965)
- Semperoper w Dreźnie (1968-1976)
- Schloss Bruchsal w Bruchsal (1970)
- Leibnizhaus w Hanowerze (1981)
- Kościół Trójcy Świętej w Ulm (1984)
- Wilhelma-Theater w Sztutgarcie (1985)
- [[{{{1}}}|Brama Turecka w Helmstedt]] (1986)
- Zamek w Dreźnie (1986-2004)
- Kościół św. Piotra w Lubece (do 1987)
- Pałac Taschenberg w Dreźnie (1991)
- Alte Waage w Brunszwiku (1994)
- [[{{{1}}}|Knochenhaueramtshaus]] w Hildesheim (1989)
- Löwenapotheke w Aschaffenburgu (1991-1993)
- Frauenkirche w Dreźnie (1992-2005)
- Wieża Adlerturm w Dortmundzie (1993)
- Biblioteka Uniwersytecka w Lipsku (1993)
- [[{{{1}}}|Pałac Cosel w Dreźnie]] (1997)
- kościół St. Laurentius/St. Nikolaus w Sandau (Elbe)
- Zamek w Stolpe (2001)
- Komendantura w Berlinie (2003)
- Monopteros w Poczdamie (2004)
- Pałac Kurlandzki w Dreźnie (2006)
- Biblioteka Miejska we Frankfurcie nad Menem (2005)
- Belvedere w Poczdamie (2005)
- Collegium Maius w Erfurcie
- Residenzschloss w Brunszwiku (2005-2007)[4]
- Neues Museum w Berlinie (2009)
- [[{{{1}}}|Pałac Beichlingen w Dreźnie]] (2010)
- Stary Ratusz (Altes Rathaus) w Wesel (2010)
- Goldschmiedehaus (Stary Ratusz) w Hanau (2010)
- [[{{{1}}}|Kamienica "Głowa Cukru"]] w Hildesheim (2010)
- [[{{{1}}}|Saalhof]] we Frankfurcie nad Menem (2011)
- Henschelhaus w Kassel zburzony w 1920 r. (odbudowa 2012)
- [[{{{1}}}|Schloss Herrenhausen]]Hanowerze (2013) w
- [[{{{1}}}|Wedekindhaus]] w Hildesheim (2014)
Rekonstrukcje na Litwie
- Zamek w Trokach (1951-1961)
- Zamek Dolny w Wilnie (2001-2009)
- Zamek w Birżach (1978-1986)
- Karczma Królewska (Stara Plebania) w Kownie przy ul. Wileńskiej 7 (po 1971)
- Wilno, kamienica gotycka, ul. Aušros Vartų gatvė nr 8 (po 1970)
- Wilno, trzecia kondygnacja tzw. Baszty Giedymina (1938-1939)
-
Zamek Dolny w Wilnie
-
Zamek w Trokach
-
Kamienica w Wilnie
-
Zamek w Birżach
Rekonstrukcje na Białorusi
- Dwór rodziny Mickiewiczów w Zaosiu
- Ratusz w Mohylewie (2008)
- Ratusz w Mińsku (2004)
- Archikatedra Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku (1993-1997)
- Cerkiew Ojców Bazylianów pw. św. Ducha w Mińsku (2011)
- Zamek w Nieświeżu (częściowo prawe skrzydło oraz hełm na wieży)
- Zamek w Lidzie (częściowo)
- Zamek w Mirze (częściowo)
- Klasztor Jezuitów w Orszy
- Monaster Kuteiński (szczyty)
- brama przed Kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP w Słonimiu
- Kościół franciszkanów w mieście Dzisna (2013)
- Kościół w Wołczynie
- Cerkiew Zwiastowania w Witebsku
- Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Witebsku
-
Ratusz w Mohylewie
-
Witebsk
-
Witebsk
-
Orsza - Kolegium Jezuitów
-
Lida - zamek
-
Cerkiew św. Ducha w Mińsku
Rekonstrukcje na Ukrainie
- Brama Gliniańska we Lwowie (1976-1977)
- Baszta Kramarzy we Lwowie
- Sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Ławrze Peczerskiej w Kijowie (2000)
- Dom Hetmana w Baturynie
- Cerkiew Opieki Matki Bożej w Baturynie (2008)
- Monaster św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach w Kijowie (1997)
- Cerkiew Narodzenia Pańskiego w Kijowie
- Złota Brama w Kijowie
- Sobór Przemienienia Pańskiego w Odessie
- Kościół św. Klemensa w Odessie
- Brama Glińska w Żółkwi, wysadzona w latach 60. i odbudowana w latach 80. XX w.
Rekonstrukcje w USA
- Pałac Gubernatora w Williamsburgu, Wirginia, z lat 1706-1722, przebudowany w 1781, zniszczony w czasie Wojny Secesyjnej 1861-1865, zrekonstruowano w latach 1932-1934[5]
Rekonstrukcje we Francji
- Hôtel de ville d'Arras (Ratusz) w Arras
- Zamek Saint Sylvain d'Anjou
- Zamek Guédelon (Château de Guédelon)
- Katedra św. Krzyża w Orleanie we Francji
- Zamek w Pierrefonds we Fancji
- Zamek w Langeais we Francji
- Willa rzymska w Villeneuve-d'Ascq
- Château de Roquetaillade we Francji
- Zamek Haut-Kœnigsbourg we Francji
- Château de Hunebourg w Alzacji
- Kościół św. Magdaleny w Strasburgu
- Kościół św. Jana w Strasburgu
Rekonstrukcje na Węgrzech
- południowa część murów zamku w Budapeszcie (do 1966 roku)
- Zamek Thury-vár w Várpalota
- Zamek w Nyírbátor (2006)
Rekonstrukcje we Włoszech
- Dzwonnica św. Marka w Wenecji (1912)
- Klasztor Monte Cassino (przed 1964 rokiem)
- Santa Maria delle Grazie w Mediolanie (po 1943)
- Bazylika św. Ambrożego w Mediolanie (po 1943)
- Bazylika św. Franciszka w Asyżu (po 1997)
Rekonstrukcje w Wielkiej Brytanii
- Kaplica St. Ethelburga-the-Virgin within Bishopsgate z 1411 r., zburzona przez IRA w 1993, zrekonstruowana w 2002 r.
- Teatr Shakespeare's Globe w Londynie
- Rzymski fort w Lunt w Wielkiej Brytanii
- Rzymski fort Arbeia w Wielkiej Brytanii
- Wieś średniowieczna Cosmeston w Wielkiej Brytanii
- Rzymski Fort w Cardiff w Wielkiej Brytanii
- Starożytna farma w Butser w Wielkiej Brytanii
- Villa Urbana we Wroxeter w Wielkiej Brytanii
- zamek Borthwick Castle w Szkocji
- zamek Castle Stalker w Szkocji
- zamek Eilean Donan w Szkocji
- zamek Huntingtower Castle w Szkocji
- zamek Newark Castle w Szkocji
- zamek Castell Coch w Cardiff w Walii (1871-1891)
Rekonstrukcje w innych krajach
- Zamek w Narwie, Estonia (po 1966)
- Kościół św. Euzebiusza w Arnhem w Holandii
- Kaplica Hofskirkja (í Öræfum) na Islandii
- St Kilda Pavilion w Australii (2006)
- Pati de l'ambaixador Vich w Hiszpanii
- Rzymskie mauzoleum w Kordobie w Hiszpanii
- Willa rzymska w Almenara-Puras w Hiszpanii
- Zamek Puchberg w Austrii
- Zamek Vršac w Serbii
- Złota Świątynia Kinkaku-ji w Kioto w 1950 roku w Japonii
- Stary Most w Mostarze w 2004 roku
- Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze na Łowie
- Kaplica Betlejemska w Pradze
- Zamek Karlštejn koło Pragi w Czechach
- Kamienica przy ul. Opletalova 3 w Pradze
- Dom Wikingów we Fyrkat w Danii
- Zamek w Trenczynie na Słowacji
- Porta Praetoria w Porolissum w Rumunii
- Synagoga Hurwa w Jerozolimie z 1864 roku, zniszczona w 1948, zrekonstruowana do 2010 r.
- Brama miejska Yongdingmen w Pekinie w Chinach
- Cerkiew Chrystusa Zbawiciela w Moskwie
- Sobór Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Moskwie
- Łuk Triumfalny w Moskwie, zburzony w 1936 roku, zrekonstruowany w 1966-68
- Kościół, Voćin w Chorwacji
- Ratusz, Vukovar w Chorwacji
- Szkoła, Vukovar w Chorwacji
- Kaplica św. Anny, Slavonski Brod w Chorwacji
- Kościół, Kijevo w Chorwacji
Rekonstrukcje cyfrowe
Oprócz odtworzenia budynków w „naturze”, często można spotykać wirtualną formą rekonstrukcji przeznaczona do prezentacji w formie filmu, slajdów lub wydruków.
- ↑ Piotr Majewski, Ideologia i Konserwacja, Warszawa 2009, s.53
- ↑ http://sedina.pl/wordpress/index.php/2006/06/05/odbudowa-zamku-po-1945-roku/
- ↑ S. Kwilecki, Historia i odbudowa Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, [w:] „Kronika Miasta Szczecina 1985″, Szczecin 1986
- ↑ http://www.braunschweig.de/leben/stadtportraet/geschichte/schlossgeschichte.html
- ↑ http://www.history.org/Almanack/places/hb/hbpal.cfm
Literatura
- Biegański P., O problemach odbudowy staromiejskich zespołów, „Architektura” 3/4, 1951, 110-119
- Górski J., Warszawa w latach 1944–1949: odbudowa, Warszawa 1990
- Podlewski W., Zagadnienie odbudowy miast zabytkowych Pomorza Zachodniego, „Ochrona Zabytków” 3/4, 1946
- Stare Miasto w Warszawie. Odbudowa, [w:] „Teka Konserwatorska”, z. 4, Warszawa 1956
- Braum Michael, Ursula Baus: Rekonstruktion in Deutschland: Positionen zu einem umstrittenen Thema. Birkhäuser Verlag, Basel 2009, ISBN 978-3-0346-0067-5.
- Hanselmann Jan: Rekonstruktion in der Denkmalpflege – Texte aus Geschichte und Gegenwart. Fraunhofer IRB Verlag, Stuttgart 2009, ISBN 978-3-8167-7825-7.
- Biegański P., Pierwsza wystawa konserwatorska, Ochrona Zabytków 3, 1949.
- Bobiński S., Problemy i trudności odbudowy Gdańska, Rocznik Gdański, t. 13, 1954.
- Borowski J., Ochrona zabytków, Gdańsk 1954.
- Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989, Warszawa 1996.
- Chrzanowski T., Konserwacja zabytków w Polsce po II wojnie światowej, Znak, t. 18, 1966.
- Chrzanowski T., Rekonstrukcja – odtwarzanie – makieta, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, t. 11, 1977.
- Deurer W.G., Danzig: die Dokumentation 52 historischer Kirchen, Wesel 1996.
- Kadłuczka A., Ochrona zabytków architektury, t. 1: Zarys doktryn i teorii, Wyd. PK, Kraków 2000.
- Kalinowski K., Odbudowa zabytkowych miast w Polsce. Teoretyczne podstawy i realizacja na przykładzie Gdańska, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego zachodnich i północnych ziem Polski, Warszawa 1995.
- Kowalski T., Rekonstrukcja zabytków architektury, Teoria a praktyka, Warszawa 1985.
- Massalski R., Odbudowa renesansowej szkoły mariackiej w Gdańsku, Rocznik Gdański, t. 34, 1974/75.
- Massalski R., Ostatnio odbudowane zabytki Gdańska, Architektura 11–12, 1962.
- Odbudowa Warszawy w latach 1944–1949, wybór dokumentów i materiałów, wstęp i red. Górski J., Warszawa 1977.
- Rymaszewski B., Rozważania o rekonstrukcji w kontekście doktryn konserwatorskich dawniej i dziś, Ochrona Zabytków 3, Warszawa 1993, 227-234.
- Stankiewicz J., Myśli o rekonstrukcji zabytków i jej problemach, Spotkania z Zabytkami 4, 1980.
- Szkice Staromiejskie, praca zbiorowa, red. Puciaty O., Żaryn S., Warszawa 1955.
- Szmygin B., Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000.
- Warszawskie Stare Miasto – z dziejów odbudowy, red. Szwankowska H., Warszawa 1982.
- Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta, red. Trojanowska I., Gdańsk 1978.
- Vademecum konserwatora zabytków, Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, red. Pawłowski K., Konopka M., Warszawa 1996, [w:] Wiadomości Konserwatorskie 5, 1999.
- Zachwatowicz J., Ochrona Zabytków w Polsce, Warszawa 1965.
- Żaryn S., Trzynaście kamienic staromiejskich: strona Dekerta, Warszawa 1972.