Trzcińsko-Zdrój

Szablon:POL miasto infobox Trzcińsko-Zdrój (niem. Bad Schönfließ) – miasto w zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Trzcińsko-Zdrój, nad rzeką Rurzycą.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 2455 mieszkańców.

W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Środowisko naturalne

Trzcińsko-Zdrój leży nad rzeką Rurzycą na Pojezierzu Myśliborskim, należącym do Pojezierzy Zachodniopomorskich. Miasto położone jest w południowo-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego. Rurzyca wypływa z Jeziora Miejskiego, które zajmuje powierzchnię 43,6 ha i posiada III klasę czystości.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 2,33 km².

Trzcińsko-Zdrój jest położone 12 km na wschód od Chojny na wysokości 55 m n.p.m..

Struktura użytkowania gruntów (2005)

Rodzaj	Powierzchnia	%
Użytki rolne	102 ha	43,78%
Lasy i grunty leśne	142 ha	1,29%
Pozostałe grunty i nieużytki	128 ha	54,94%
Σ	2567	100

Historia

Początkiem dzisiejszego miasta była osada rybacka powstała we wczesnym średniowieczu na wyspie jeziora. Do końca XII wieku, podobnie jak sąsiednie osady i grody, podlegała ośrodkowi władzy kasztelańskiej w Cedyni. W 1248 roku, podczas wizytacji zakonu templariuszy w Rurce, biskup kamieński Wilhelm nadał przywilej zbierania dziesięciny od ludności wsi, określonej jako Sconenvlete. Dzięki dogodnemu położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Wielkopolski do Szczecina i z Pomorza do ziem wieleckich osada szybko się rozwijała. W połowie XIII w. Trzcińsko i okolice weszły w skład Nowej Marchii, która oddzieliła Księstwo zachodniopomorskie od Polski. Po przybyciu rodziny Werbenów w drugiej połowie XIII wieku i otrzymaniu jako przywilejów m.in. jeziora i grodziska, rozpoczyna się przebudowa osady. Układ architektoniczny z tego czasu pozostał czytelny do dnia dzisiejszego. W centrum miasta został wybudowany kościół i dom kupiecki, który zaczął wkrótce pełnić funkcje ratusza, uważanego obecnie za jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych zabytków w Polsce. Data uzyskania praw miejskich nie jest dokładnie znana – pierwsza wzmianka o Trzcińsku jako mieście pojawiła się bowiem w 1281, gdy otrzymało prawa targowe. W 1296 roku miasto uczestniczyło w budowie domu handlowego w Baniach, pozostawiając sobie prawo do prowadzenia w nim wymiany i sprzedaży towarów. W XIV wieku miasto uzyskało prawo wywozu zboża, prowadzenia wolnego jarmarku oraz zwolnienie z opłat celnych w okresie Nowej Marchii. Miasto było także zwolnione od ceł (na stałe od 1356). W latach 1402-1454 miasto należało do Krzyżaków. W 1433 zostało zniszczone przez husytów, a w 1468 przez książąt pomorskich. Około 1483 roku przystąpiono do rozbudowy systemów bramnych. W roku 1538 miasto zostało przejęte przez margrabiego Jana Kostrzyńskiego, który wprowadził w mieście wiarę protestancką. Największą ruinę przyniosła miastu wojna trzydziestoletnia - wojska cesarskie zajęły miasto w 1627 roku, a później ograbili je w 1630 roku żołnierze szwedzcy Gustawa Adolfa. Ostatecznie w 1634 roku doszczętnie spaliły i zniszczyły Trzcińsko wojska Wallensteina. Dopiero w XVIII w. sytuacja ekonomiczna miasta zaczęła się poprawiać. Dalszą poprawę zaobserwowano w XIX w. W roku 1870 zburzono zabytkową Bramę Strzeszowską. W 1899 Trzcińsko uzyskało połączenie kolejowe z Pyrzycami i Godkowem.

W 1895 w okolicy odkryto pokłady torfu borowinowego, dzięki czemu Trzcińsko stało się miejscowością uzdrowiskową. Założono pierwsze kąpielisko a następnie zakład leczniczy. Do zakładu tego przyjeżdżali chorzy z całej północnej Europy, a miasto otrzymało tytuł Zdrój.

Do II wojny światowej Trzcińsko było typowym miasteczkiem o funkcjach rolniczych. Połowę powierzchni miasta stanowiły pola uprawne. W czasie II Wojny światowej podczas walk w 1945 roku zniszczeniu uległo 20% zabudowy. Po wojnie uruchomiono młyn, tartak, wybudowano szkołę, bibliotekę i dom kultury.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Trzcińska-Zdroju według danych z 31 grudnia 2007:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	2453	100	1247	50,84	1206	49,16
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	513	20,91	231	9,42	282	11,5
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	1524	62,13	731	29,8	793	32,33
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	416	16,96	285	11,62	131	5,34

• Piramida wieku mieszkańców Trzcińska-Zdroju w 2014 roku .

Architektura

Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Brama Chojeńska

Zabytki chronione prawem w Trzcińsku:

• teren Starego Miasta z 1. połowy XIII w.
• kościół pw. MB Nieustającej Pomocy z XIII-XV w.,
• mury obronne z początku XIV, końca XV, końca XIX, posiadające 25 baszt i 2 bramy
  • Brama Myśliborska z początku XIV i nadbudowana w cegle na początku i pod koniec XV wieku. Rozbudowana w XV wieku o przedbramie, rozebrane ostatecznie w 1919 roku. Odbudowana w 1860 roku. Zespół bramy złożony był z zachowanej bramy wewnętrznej, szyi bramnej oraz bramy przedniej. W elewacji zewnętrznej dwie przypory z prowadnicami brony, wyżej zdobione blendami. Tuż pod gankiem obronnym trzy otwory szczelinowe, z których dwa zewnętrzne w miejscu blend lub okien. W elewacji wewnętrznej dwa rzędy ostrołukowych blend. Od strony wschodniej na wysokości drugiej kondygnacji otwór będący najprawdopodobniej pozostałością danskera. Od strony wewnętrznej przejazdu zachowane pozostałości drewnianych wierzei, blokowanych za pomocą kamiennych głazów wysuniętych przed lico muru. Otwory szczelinowe posiadają belki z otworami na hakownice. Połączenia międzypoziomowe rozwiązano za pomocą drabin. W tamburze szczeliny strzelnicze na każdym boku. Przejście graniastosłupa w ośmiobok za pomocą tromp.
  • Brama Chojeńska z początku XIV i nadbudowana w cegle w końcu XV wieku. W tym też czasie rozbudowana o przedbramie zburzone w końcu XIX wieku. W 1912 roku wybito obok bramy niewielką furtkę dla pieszych. Do XIX wieku zespół bramy składał się z bramy wewnętrznej, szyi bramnej i przedbramia. Elewacja posiada jedynie dwie ceglane przypory, być może pozostałości szyi bramnej, ze śladami prowadnic brony. W elewacji wewnętrznej w pierwszej kondygnacji otwór wejściowy, przemurowany w cegle. Wyżej rząd czterech wysokich blend, jedna z otworem. Z części graniastej zakończonej blankowaniem wyrasta ośmioboczny, dwukondygnacyjny nieregularny tambur wysokości 3,5 m. Na bokach tamburu znajdują się otwory szczelinowe. Górny stopień zwieńczony jest blendowanym krenelażem, pod którym przebiega fryz ażurowy. Budowlę wieńczy ośmioboczny ostrosłup.
  • Baszta Prochowa z końca XV wieku, w wyniku zamknięcia czatowni półkolistej z początku XIV wieku. Gotycka, kamienno-ceglana, trójkondygnacyjna, na rzucie koła o średnicy 5,8 m i wysokości 16,5 m. Dolna część, będąca pozostałością dawnej czatowni, wzniesiona jest z kamienia polnego. Wyżej część ceglana, z otworami strzelniczymi, zwieńczona gankiem obronnym, zakończonym prostym murem bez blankowania (obecnie częściowo zniszczonym). Całość nakryta wysmukłym stożkiem ceglanym z bocianim gniazdem.
  • Baszta Bociania - zbudowana w końcu XV wieku w stylu gotyckim, w wyniku przebudowy prostokątnej czatowni z 1 połowy XIV wieku. W XIX wieku do baszty dobudowano dom mieszkalny. Baszta dwustopniowa, wysokości 13 m. Dwukondygnacyjny stopień dolny (wysokości 6,5 m) na rzucie prostokąta o wymiarach 5,2 x 5,4 m, wzniesiony jest z kamienia (pozostałość dawnej czatowni), z narożami i ścianą wewnętrzną z cegły. Wyżej ceglany stopień górny (wysokości 3,8 m), również dwukondygnacyjny, zakończony prostym murem. Dwustopniowość baszty zaznaczona jest wyłącznie w elewacjach łączących się bezpośrednio z kurtyną muru. Od strony wewnętrznej i zewnętrznej baszta zamknięta jest prostymi ścianami. W elewacji zewnętrznej trzy pary otworów szczelinowych. Ze stopnia górnego wyrasta wieloboczny ostrosłup z bocianim gniazdem.
• ratusz z 2. połowy XIII w., XV-XVI w.,
• kamienica na rogu ul. Kościuszki 1 i Chojnickiej 2 z końca XIX w.,
• kamienica przy ul. 2 Lutego 20 – przychodnia,
• dom przy ul. Kościuszki 7 – przedszkole miejskie,
• szkoła przy ul. 2 Lutego 3 (z wyłączeniem wtórnie dobudowanej jednokondygnacyjnej przybudówki od strony północnej),
• zespół domu zdrojowego z przełomu XIX/XX w., obejmujący dom zdrojowy, kotłownię, salę gimnastyczną i kuchnię oraz park zdrojowy, obecnie obiekt stanowi Dom Pomocy Społecznej (Al. Róż 1),
• poczta przy Rynku 3 z ok. 1885.

Infrastruktura

Budynek poczty

Trzcińsko posiada urząd pocztowy, przedszkole miejskie, Szkołę Podstawową im. Stefana Żeromskiego, piekarnia, oddział bank spółdzielczego i agencję bankową. W mieście jest 1 targowisko miejskie, które obejmuje 828 m² (dane z 2006).

Miejscową drużyną piłkarską jest MKS "Orzeł" Trzcińsko-Zdrój.

Toponimia

W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Trzcińsko Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Schönfließ Nm. Bad (Schönfließ Neumark Bad). Miasto nie utraciło członu -Zdrój po odebraniu statusu uzdrowiska.

Nazwy miejscowości i ich części ustalane są przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który, po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, publikuje wykazy nazw oraz ogłasza ich zmiany w Dzienniku Ustaw. Tak ustalone nazwy są oficjalnymi nazwami urzędowymi. Wszystkie inne formy nazw są nazwami potocznymi.

Nazwa miejscowości Trzcińsko-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest właśnie formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Trzcińsko Zdrój, jest natomiast formą potoczną. Do niedawna forma Trzcińsko Zdrój była jednak podawana jako poprawna przez słowniki języka polskiego (np. przez "Nowy słownik ortograficzny PWN"). Powstawał przez to rozdźwięk pomiędzy formą urzędową nazwy tego miasta a formą słownikową. Jednak te różnice przestały istnieć w 2004 r. Wtedy to Rada Języka Polskiego uchwaliła, że dwuczłonowe nazwy wszystkich miejscowości z członem "Zdrój" występującym na drugim miejscu, należy pisać z łącznikiem, co znaczy, że również z językowego punktu widzenia obecnie jedynie poprawną formą jest Trzcińsko-Zdrój.

Administracja

Ratusz

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Trzcińska-Zdroju wybierają do swojej rady miejskiej 7 radnych (7 z 15). Pozostałych 8 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Trzcińsko-Zdrój. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek na Rynku.

Burmistrzowie Trzcińska-Zdroju:

• Zbigniew Tomasz Łodziewski (2002–2006)
• Zbigniew Leszek Kitlas (2006)

Mieszkańcy Trzcińska-Zdroju wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 41, senatora z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Zobacz też

• Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Bibliografia

• Kuna Marcin, Mury miejskie Trzcińska-Zdroju, [w:] Rocznik Chojeński 2013, t. V, s. 113-137.
• Voss, Georg, Hoppe, Willy, Bad Schönfließ, [w:] Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Schriftleitung E. Blunck, Bd. VII, T. 1: Kreis Königsberg (Neumark), H. III: Die nördlichen Orte. Berlin 1927.

Linki zewnętrzne

• Urząd Miejski w Trzcińsku-Zdroju