Słonim: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Miasto do XVIII w.: Merytoryczne Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
→Miasto do XVIII w.: Merytoryczne potem podam źródła Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 42: | Linia 42: | ||
=== Miasto do XVIII w. === |
=== Miasto do XVIII w. === |
||
Pierwsze wzmianki o Słonimie pochodzą z |
Pierwsze wzmianki o Słonimie pochodzą z połowy XIII w., gdy przypuszczalnie wchodził w skład księstwa turowskiego. |
||
W 1241 [[gród]] Słonim został |
W 1241 [[gród]] Słonim został zniszczony przez wojska [[Batu-chan]]a. Słonim w 1252 zajęty został przez [[Lew Halicki|Lwa Daniłowicza]], a od 1258 władał nim litewski książę [[Mendog]], po którym na stałe do Litwy przyłączył to książę [[Giedymin]]. |
||
Ok. |
Ok. 1342 [[Monwid]] najstarszy syn [[Giedymin]]a książę [[Kiernów|kiernowski]] i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa, ale od 1348 Słonimiem rządził [[Kiejstut]]. W 1413 roku Słonim wszedł do woj.trockiego, a w 1507 do woj.nowogródzkiego. W 1460 roku Słonim został określony jako miasteczko królewskie. |
||
W |
W 1531 król Polski [[Zygmunt I Stary|Zygmunt I]] nadał miastu [[prawo magdeburskie]], a król [[Zygmunt II August|Zygmunt August]] w przywileju wydanym w [[Wilno|Wilnie]] dnia 13 maja 1558 roku ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe. Od 1555 roku Słonim był siedzibą sądów ziemskich. |
||
Dnia 4 stycznia 1591 król [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III]] odnowił prawa magdeburskie Słonima |
Dnia 4 stycznia 1591 król [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III]] odnowił prawa magdeburskie Słonima i nadał [[herb]] lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb [[Lis (herb szlachecki)|Lis]] na niebieskim polu). W tym czasie [[starosta|starostą]] słonimskim był [[kanclerz wielki litewski]] [[Lew Sapieha]] dzięki któremu Słonim od 1597 roku stał się miejscem obrad sejmików generalnych odbywanych tu do 1685 roku i gromadzących szlachtę kilku województw. |
||
W 1641 król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]] nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową. |
W 1641 król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]] nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową. |
||
Miasto uległo zniszczeniu w 1655 roku, gdy podczas wojny moskiewskiej spaliły je wojska kniazia Aleksieja Trubeckiego. W 1669 król [[Michał Korybut Wiśniowiecki]] odnowił wszystkie miejskie przywileje. |
Miasto uległo zniszczeniu w 1655 roku, gdy podczas wojny moskiewskiej spaliły je wojska kniazia Aleksieja Trubeckiego. W 1669 król [[Michał Korybut Wiśniowiecki]] odnowił wszystkie miejskie przywileje, co potwierdził Jan Sobieski w 1679 roku. |
||
Miasto rozkwitło za czasów [[hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]] [[Michał Kazimierz Ogiński|Michała Ogińskiego]], który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem. W centrum miasta wybudowano obszerny [[pałac]], [[teatr (architektura)|teatr]], [[ujeżdżalnia]] i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została [[drukarnia]]. Ogiński własnym kosztem połączył [[Kanał Ogińskiego|kanałem spławnym]] dorzecze [[Dniepr]]u i [[Niemen|Niemna]]. |
Miasto rozkwitło za czasów [[hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]] [[Michał Kazimierz Ogiński|Michała Ogińskiego]], który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem po tym gdy wszedł w posiadanie ekonomii słonimskiej w 1761 roku. W centrum miasta wybudowano obszerny [[pałac]], [[teatr (architektura)|teatr]] (Operhaz), [[ujeżdżalnia]] i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została [[drukarnia]]. Ogiński własnym kosztem połączył [[Kanał Ogińskiego|kanałem spławnym]] dorzecze [[Dniepr]]u i [[Niemen|Niemna]]. |
||
Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] ukazem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]] z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą [[Gubernia słonimska|guberni słonimskiej]]. |
Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] ukazem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]] z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą [[Gubernia słonimska|guberni słonimskiej]], który to status utracił już w 1797 wchodząc w skład guberni litewskiej, a od 1801 grodzieńskiej. |
||
=== Miasto sejmików === |
=== Miasto sejmików === |
Wersja z 11:45, 12 lip 2017
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Wysokość |
156 m n.p.m. | ||||
Populacja (2010) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy |
+375 1562 | ||||
Kod pocztowy |
231 800 | ||||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Białorusi Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||||
Strona internetowa |
Słonim (biał. Сло́нім, lit. Slanimas, ros. Сло́ним, jid. סלאנים) – miasto w obwodzie grodzieńskim Białorusi przy ujściu Issy do Szczary (dopływ Niemna). 48,8 tys. mieszkańców (2010); przemysł lekki, papierniczy, meblarski, spożywczy, elektromaszynowy, chemiczny; muzeum.
Od 1507 stolica powiatu województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1569 I Rzeczypospolitej.
Historia
Miasto do XVIII w.
Pierwsze wzmianki o Słonimie pochodzą z połowy XIII w., gdy przypuszczalnie wchodził w skład księstwa turowskiego.
W 1241 gród Słonim został zniszczony przez wojska Batu-chana. Słonim w 1252 zajęty został przez Lwa Daniłowicza, a od 1258 władał nim litewski książę Mendog, po którym na stałe do Litwy przyłączył to książę Giedymin.
Ok. 1342 Monwid najstarszy syn Giedymina książę kiernowski i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa, ale od 1348 Słonimiem rządził Kiejstut. W 1413 roku Słonim wszedł do woj.trockiego, a w 1507 do woj.nowogródzkiego. W 1460 roku Słonim został określony jako miasteczko królewskie.
W 1531 król Polski Zygmunt I nadał miastu prawo magdeburskie, a król Zygmunt August w przywileju wydanym w Wilnie dnia 13 maja 1558 roku ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe. Od 1555 roku Słonim był siedzibą sądów ziemskich.
Dnia 4 stycznia 1591 król Zygmunt III odnowił prawa magdeburskie Słonima i nadał herb lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb Lis na niebieskim polu). W tym czasie starostą słonimskim był kanclerz wielki litewski Lew Sapieha dzięki któremu Słonim od 1597 roku stał się miejscem obrad sejmików generalnych odbywanych tu do 1685 roku i gromadzących szlachtę kilku województw.
W 1641 król Władysław IV nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową.
Miasto uległo zniszczeniu w 1655 roku, gdy podczas wojny moskiewskiej spaliły je wojska kniazia Aleksieja Trubeckiego. W 1669 król Michał Korybut Wiśniowiecki odnowił wszystkie miejskie przywileje, co potwierdził Jan Sobieski w 1679 roku.
Miasto rozkwitło za czasów hetmana wielkiego litewskiego Michała Ogińskiego, który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem po tym gdy wszedł w posiadanie ekonomii słonimskiej w 1761 roku. W centrum miasta wybudowano obszerny pałac, teatr (Operhaz), ujeżdżalnia i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została drukarnia. Ogiński własnym kosztem połączył kanałem spławnym dorzecze Dniepru i Niemna.
Po III rozbiorze Polski ukazem Katarzyny II z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą guberni słonimskiej, który to status utracił już w 1797 wchodząc w skład guberni litewskiej, a od 1801 grodzieńskiej.
Miasto sejmików
Słonim konkurował z Wołkowyskiem o miejsce sejmików generalnych. Miejsce zjazdów głównych pierwotnie ustalone było w Wołkowysku przez Stefana Batorego w 1576. Staraniem Lwa Sapiehy za zgodą króla Zygmunta III w 1631 sejm ustalił jako miejsce obrad sejmiku litewskiego Słonim. Wpłynęło to znacząco na rozwój miasta. W monografii Życie Lwa Sapiehy z 1805 r., w rozdziale XXIV pt. Chwalebne utrzymywanie ziazdu Słonimskiego zapisano to w sposób następujący: „Stany Rzeczyposplitey na Seym zgomadzone za przyłożeniem się Lwa Sapiehy....tak w konstytucyi napisali. ,,Przychylaiąc się do dawnych praw i zwyczaiów postanawiamy, aby na ziazd Słonimski, który Seym uprzedzać zwykł, wszyscy tak PP. Senatorowie, iako i Posłowie W.X.Lit:nie omieszkiwali,, Konstytucye Seymu Warszawskiego za Zymunta III. roku 1631. Tom III fol: 703”[potrzebny przypis].
Sejmiki w Słonimie odbywały się do 1685 r. Miasto było też miejscem sejmików powiatowych, podczas których wybierano posłów na sejm oraz deputatów do Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W mieście raz w roku odbywał się też popis rycerstwa z terenu powiatu.
Miasto w XIX w.
W XIX w. miasto powiatowe w guberni grodzieńskiej. W 1850 roku władze zaborcze zlikwidowały klasztor Benedyktynek, a kościół klasztorny pw. Znalezienia Krzyża Św. rozebrano na cegłę w 1900 roku.
Wygląd miasta pod koniec XIX w.: Szablon:CytatD
W 1881 roku w mieście wybuchł pożar – spłonęło 900 domów. W tym czasie w mieście było kilka synagog i domów modlitwy, cerkiew soborowa pw. Przemienienia Pańskiego i parafialna pw. św. Trójcy. Z katolickich obiektów sakralnych w mieście pozostały: kościół parafialny na przedmieściu i filialny przy klasztorze bernardynek. W klasztorze tym gromadzone były na dożywocie zakonnice ze skasowanych innych klasztorów. W mieście znajdował się też drewniany meczet z którego korzystali miejscowi Tatarzy.
Wojna polsko-bolszewicka
1 marca 1919 roku oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego odbiły Słonim z rąk bolszewików. Sowieci, którzy wcześniej oddawali teren bez walki, w Słonimie postawili zacięty, trwający siedem godzin opór. W trakcie walk po stronie polskiej ranny został m.in. por. Wojciech Korsak, dowódca 1. kompanii pułku mińskiego, która pierwsza wdarła się do miasta[2]. W nocy z 10 na 11 marca bolszewicy przypuścili kontratak znacznymi siłami na miasto. W tym czasie w Słonimie obecny był jedynie niewielki polski garnizon pod dowództwem mjr. Rutkiewicza. Mimo to, po walkach na ulicach miasta, Polacy zdołali odeprzeć atak. W walce po stronie polskiej odznaczyła się 1. kompania pułku mińskiego dowodzona przez por. Korsaka[3].
W nocy z 20 na 21 lipca 1920 roku, w czasie ofensywy bolszewików wojska pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego zajęły Słonim, wypierając z niego polską 4 Dywizję Piechoty na linię rzeki Zelwy[4].
W II Rzeczypospolitej
Przed 1939 było to miasto powiatowe w województwie nowogródzkim. Starostą był Stanisław Henszel, burmistrzem – Wł. Plebański, zastępcą burmistrza Mojżesz Zabłocki. Dyrektorem szpitala powiatowego był dr Mowsza Epsztajn.
Świątynie: katolicka 1, greckokatolicka 1, prawosławna 1, muzułmańska 1, żydowska 2.
Szkoły: gimnazjum państwowe, gimnazjum prywatne, 2 seminaria nauczycielskie.
Słonim był garnizonem 79 Pułku Strzelców Słonimskich im. Lwa Sapiehy wchodzącym w skład 20 Dywizji Piechoty. Pułkiem dowodził między innymi płk Marian Turkowski. W latach 1931–1934 wybudowano w Słonimie dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera.
DANE ROZBIEŻNE:
Burmistrz: inż. Henryk Bieńkiewicz, wiceburmistrz Borys Piasecki.
Kościoły rzymskokatolickie – 4
Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939, Warszawa Polska Agencja Telegraficzna
Demografia
- Liczba mieszkańców 1817 – 2408 osób, w tym 1340 wyznawców judaizmu.
- Liczba mieszkańców 1860 – 8203 osób.
- Liczba mieszkańców 1867 – 10 166 osób, w tym: 6801 wyznawców judaizmu, 1704 katolików, 1284 prawosławnych, 362 mahometan, 15 ewangelików.
- Liczba mieszkańców 1878 – 15 351 osób, w tym: 10 212 wyznawców judaizmu, 3058 prawosławnych, 1532 katolików, 492 mahometan, 2 ewangelików.
- Liczba mieszkańców 1887 – 22 350 osób, w tym: 18 381 wyznawców judaizmu, 2060 prawosławnych, 1484 katolików, 520 mahometan.
- Liczba mieszkańców 1931 – 16 251, z których zadeklarowało jako język ojczysty: polski 8452 (52%), jidysz i hebrajski 6683 (41%)
- Liczba mieszkańców 1975 – 34 000 osób.
- Liczba mieszkańców 1995 – 53 100 osób.
Zabytki
- Kościół katolicki św. Andrzeja, późnobarokowy z 1775. Zniszczony w czasie I wojny światowej, po 1945 roku zamknięty przez władze sowieckie i zdewastowany, odzyskany przez katolików w 1991. Rokokowy stiukowy wystrój ołtarza głównego
- Kościół i klasztor bernardynek ufundowany w 1645 przez rodzinę Judyckich, początkowo drewniany. Barokowy kościół murowany z 1664 roku zbudowano w miejsce drewnianego, nieprzerwanie czynny. Rokokowe wyposażenie z 1760. Korpus klasztorny wymurowany w 1764 w miejscu drewnianego. W okresie międzywojennym był w nim klasztor zakonu Niepokalanek i gimnazjum żeńskie. Po II wojnie światowej szpital, obecnie ponownie w części zabudowań mieszkają Niepokalanki
- Kościół i klasztor Bernardynów, fundacji Andrzeja Radwana, sekretarza królewskiego z 1630, początkowo drewniany. Kościół murowany z 1645, wczesnobarokowy, należący do systemu miejskich umocnień obronnych. W 1864 zamieniony na cerkiew, w okresie międzywojennym ponownie kościół, po II wojnie światowej cerkiew prawosławna, nieprzerwanie czynna. Wystrój rokokowy. Budynki klasztorne po kasacie zakonu zamienione w 1864 na magazyny. W okresie międzywojennym siedziba starostwa powiatowego, obecnie internat szkolny
- Klasztor benedyktynek z 1669 r.
- Synagoga barokowa z 1642, wykorzystywana obecnie jako magazyn
- Majątek Albertyn (obecnie w granicach miasta), pierwotnie pod nazwą Szydłowice – należały do Sapiehów i Brzostowskich, a od 1809 do 1939 w rękach Pusłowskich, którzy w swym majątku zakładali zakłady przemysłowe. Obecnie teren dawnej rezydencji należy do fabryki kartonu i papieru.
- Pałac późnoklasycystyczny z I poł. XIX w. nad brzegiem rzeki Issy, wybudowany przez Władysława Pusłowskiego. Zachowała się oficyna i budynek stajni
- Park o pow. 5 ha otaczający pałac z domkiem stróża.
- Kapliczka św. Dominika z 1745 roku, w stylu barokowym
- budynek Funduszu Kwaterunku Wojskowego z 1931–1934 w stylu modernistycznym według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera.
- Dworzec kolejowy z 1922 roku
Niezachowane
- Meczet z 1882 roku, zniszczony w 1939 roku
- Pałac Ogińskich z XVIII w., zniszczony w XIX w.
- Kościół Dominikanów pw. św. Michała Archanioła z 1680 roku i klasztor, zburzone w 1856 r.
- Kościół Jezuitów
- Kościół Pijarów
Ludzie związani z miastem
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- Zbigniew Chmielewski (1926–2009) – polski reżyser i scenarzysta filmowy, więzień łagrów NKWD
- Łukasz Dziekuć-Malej – białoruski duchowny baptystyczny, działacz narodowy i niepodległościowy
- Izabella Godlewska (ur. 1931) – polska malarka, rzeźbiarka, architekt
- Stanisław Gorgolewski (1926–2011) – polski fizyk i astronom, specjalizujący się w radioastronomii, profesor
- Bolesław Hebrowski (1921–2014) – żołnierz AK, Honorowy Prezes Dolnośląskiego Oddziału PZITS
- Siarhiej Jorsz (ur. 1972) – białoruski historyk i dziennikarz
- Michał Konarski (1784–1861) – polski pedagog, literat, testator na cele społeczne
- Julian Korsak (1806–1855) – polski poeta, tłumacz
- Uładzimir Ksianiewicz – białoruski działacz narodowy, wojskowy.
- Michał Marks (1859–1907) – brytyjski przedsiębiorca żydowskiego pochodzenia, jeden ze współzałożycieli firmy Marks & Spencer
- Michał Kazimierz Ogiński (ok. 1728–1800) – hetman wielki litewski, wojewoda wileński, kompozytor, pisarz, poeta i dramaturg, budowniczy Kanału Ogińskiego
- Wacław Pelikan (1790–1873) – polski lekarz, chirurg, rektor Uniwersytetu Wileńskiego
- Teresa Perl (1871–1939) – polska działaczka społeczna żydowskiego pochodzenia
- Florian Piekarski (1868–1919) – polski malarz
- Leonarda Rewkowska (ur. 1939) – polska działaczka na Białorusi, sybiraczka, od 1993 prezes rejonowego Związku Polaków na Białorusi w Słonimie
- Stanisław Rudziński (1933–2009) – polski wykładowca chemii i filozofii, doktor, działacz Solidarności w podziemiu
- Adolf Sarnecki (1898–1960) – polski nauczyciel, inspektor szkolny, poseł
- Zbigniew Siemienowicz (ur. 1958) – litewski lekarz, działacz polskiej społeczności na Litwie, poseł na sejm litewski (1992–1996)
- Fiodor Siniczkin (1901–1962) – radziecki wojskowy, dowódca partyzancki, Bohater Związku Radzieckiego
- Tytus Świderski (1843–1880) – polski historyk i historyk literatury, nauczyciel gimnazjalny.
- Abraham Weinberg (1802–1884) – cadyk, założyciel dynastii chasydzkiej
- Maria Marta Kazimiera Wołowska (1879–1942) – polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, błogosławiona Kościoła katolickiego
- Leon Kurowski (1907–1998) – polski prawnik specjalizujący się w prawie finansowym.
Ciekawostki
Od nazwy tego miasta wywodzi się nazwisko polskiego pisarza pochodzenia żydowskiego Antoniego Słonimskiego.
Słonim jest znany w Izraelu z dynastii rabinów chasydzkich.
Miejscowości na terenie powiatu przed 1939: Dziewiątkowicze, Dziewiątkowicze Nowe, Dziewiątkowicze Stare, Trybuszki
- ↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года (ros.)
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Wstępna faza walk, s. 63–64.
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Wstępna faza walk, s. 65.
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Odwrót znad Auty i Berezyny, s. 600.
Bibliografia
- Życie Lwa Sapiehy Kanclerza Wielkiego potym wojewody Y Hetmana Buławy W.W.X.L. Słońimskiego, Markowskiego, Miadziolskiego, Brzeskiego, Mohilowskiego, Jaswońskiego, Szereszowskiego, Retowskiego, Parnawskiego, Meyszagolskiego, etc. Starosty., w Drukarni Nre 646. przy Nowolipiu, Warszawa 1805
- Słonim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 823 .
- Księga Adresowa Polski, (str. 1047), 1929
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11934-5.