Maciej Rataj

Maciej Rataj

Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1884 Chłopy
Data śmierci	21 czerwca 1940
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (p.o.)
Okres	od 16 grudnia 1922 do 22 grudnia 1922
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast"
Poprzednik	Gabriel Narutowicz
Następca	Stanisław Wojciechowski
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (p.o.)
Okres	od 15 maja 1926 do 4 czerwca 1926
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast"
Poprzednik	Stanisław Wojciechowski
Następca	Ignacy Mościcki
Prezes Stronnictwa Ludowego
Okres	od 1935 do 1939
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe
Poprzednik	Wincenty Witos
Następca	Wincenty Witos
Prezes Stronnictwa Ludowego Roch
Okres	od lutego 1940 do 21 czerwca 1940
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe Roch
Następca	Stanisław Osiecki

Maciej Rataj (ur. 19 lutego 1884 we wsi Chłopy k. Lwowa, zm. 21 czerwca 1940 w Palmirach) – polski polityk, Marszałek Sejmu i pełniący obowiązki Prezydenta RP, działacz ludowy i publicysta.

Wykształcenie

Urodził się w biednej galicyjskiej wsi Chłopy. Jego ojciec był człowiekiem doceniającym konieczność wyedukowania syna. W Chłopach Maciej Rataj ukończył jednoklasową szkołę ludową, a następnie czteroklasową w Komarnie. Przez pewien okres przebywał w Uściu Solnym. Później przeniósł się do Lwowa, gdzie uczył się w IV gimnazjum klasycznym. Egzamin dojrzałości zdał w czerwcu 1904. Już wtedy współpracował z pismem Przyjaciel Ludu. Wówczas podjął decyzję o studiowaniu filologii klasycznej na Uniwersytecie Lwowskim. W trakcie studiów prowadził działalność oświatową, kształceniową i polityczną w środowiskach chłopskich. Działał w Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Tadeusza Kościuszki i w Bratniej Pomocy. Pod koniec edukacji na Uniwersytecie Lwowskim wszedł w skład Komisji Reprezentacyjnej Związku Młodzieży Postępowej (działali w niej już wówczas m.in. Stanisław Kot i Kazimierz Świtalski). Studia ukończył w 1908, po czym został nauczycielem gimnazjalnym we Lwowie.

Ruch ludowy

W tym czasie trafił w środowisko związane z Kurierem Lwowskim. Poznał wówczas i współpracował z działaczami Polskiego Stronnictwa Ludowego, m.in.: Bolesława Wysłoucha, Wincentego Witosa i Jana Stapińskiego (od okresu studiów był czonkiem PSL). W 1909 wziął ślub z Bolesławą Wilczyńską. Trudna sytuacja materialna zmusiła go wkrótce potem do przyjęcia oferty pracy jako prywatny nauczyciel. W 1913 doszło do rozłamu w ruchu ludowym, a Maciej Rataj w 1914 przystąpił do PSL "Piast". Pięć lat później przyjechał do Zamościa, gdzie został nauczycielem filologii klasycznej w lokalnej szkole. Z jego inicjatywy została tam założona Gazeta Zamojska. W okolicach Zamościa nie były wówczas wykształcone struktury PSL "Piast". Silne było natomiast PSL "Wyzwolenie" i Polska Organizacja Wojskowa. Rataj wstąpił więc w 1918 do tego pierwszego stronnictwa. W tym czasie był jednym z najbardziej aktywnych działaczy niepodległościowych w tym regionie. W 1918 zorganizował m.in. zorganizował wielką demonstrację patriotyczną. Zwróciło to uwagę Stanisława Thugutta, Ministra Spraw Wewnętrznych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej, który przysłał mu nominację na komisarza rządowego na powiat biłgorajski. Rataj nie przyjął tej propozycji, tłumacząc się nieprzygotowaniem do tak odpowiedzialnej funkcji.

Poseł na Sejm

W 1919 w Zamościu odbył się zjazd delegatów okręgu zamojskiego, który miał wyłonić kandydatów PSL "Wyzwolenie" na posłów do Sejmu Ustawodawczego. Podczas tego wydarzenia udało mu się otrzymać nominację. Wkrótce potem został posłem. Po ukonstytuowaniu się izby, został wiceprezesem Komisji Konstytucyjnej. Jej przewodniczącym był Władysław Seyda, który często był nieobecny na posiedzeniach. Z tego powodu to Rataj faktycznie kierował pracami Komisji, mając swój wkład w uchwalenie konstytucji marcowej. W trakcie kadencji powrócił do PSL "Piast", nie przystąpiwszy do nowo powstałego klubu poselskiego PSL "Wyzwolenie" (wcześniej istniał wspólny klub poselski "Piasta" i "Wyzwolenia" – Związek Sejmowych Klubów Stronnictw Ludowych – którego był wiceprzewodzniczącym). W Sejmie zasiadał także w komisjach: oświatowej, spraw zagranicznych i wojskowych.

28 czerwca 1919 niektóre państwa europejskie, m.in. Polska, Rumunia, Grecja, Czechosłowacja, Jugosławia podpisały tzw. mały traktat wersalski. Gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych zamieszkujących wymienione kraje. W krajach będących sygnatariuszami tego traktatu, mniejszości narodowe czujące się dyskryminowane mogły odwoływać się bezpośrednio do Ligi Narodów z pominięciem drogi sądowej, krajowej. Była to pewna forma ingerencji w suwerenność nowo powstałych państw (państwa istniejące przez wojną nie musiały w ogóle podpisywać małego traktatu). Maciej Rataj wystąpił z wnioskiem o odmówienie lub odroczenie ratyfikacji tego dokumentu przez Sejm. Został on jednak odrzucony przez większość izby. W rządzie Wincentego Witosa, zaprzysiężonym 24 lipca 1920, został Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Gabinet podał się do dymisji 13 września 1921.

Marszałek Sejmu

Po wyborach w 1922 Rataj ponownie wszedł do Sejmu (I kadencji). 28 listopada 1922 został wybrany marszałkiem Sejmu. Głosowały na niego ugrupowania centrowe i prawicowe. Funkcja ta, z powodu dużego rozbicia partyjnego w izbie, była w tym czasie niezwykle trudna i odpowiedzialna. W stosunkowo krótkim czasie Maciej Rataj okazał się sprawnym organizatorem prac Sejmu, zaskarbiając sobie powszechny szacunek większości składu izby. Gdy pod koniec 1923 ustępował drugi rząd Witosa, marszałek izby również postanowił podać się do dymisji. Nie została ona jednak przyjęta przez większość sejmową.

Od czasu przewrotu majowego, jego ocena osoby marszałka stopniowo się pogarszała. Wkrótce stał się jednym z głównych krytyków rządów sanacyjnych. W 1929 na zjeździe PSL "Piast" mówił:

W Polsce od trzech i pół lat żyjemy bez prawa, połamano konstytucję, połamano ustawy. To nie dyktatura. Mamy dyktaturę we Włoszech, mamy w Hiszpanii, ale mamy i prawo. W Polsce od trzech lat nie wie się, co będzie za 24 godziny... W Polsce nie wie się, co będzie jutro, to wszystko zależy od samowładztwa...

Nawoływał do walki z sanacją, ale przy pomocy metod demokracji parlamentarnej. Liczył na możliwość porozumienia z Marianem Zyndramem-Kościałkowskim i Edwardem Śmigłym-Rydzem. Nie zgadzał się z nim Wincenty Witos przebywający na emigracji w Czechosłowacji. 26 marca 1928 zakończył swą działalność jako marszałek Sejmu. Jego następcą został Ignacy Daszyński.

p.o. Prezydenta RP

W trakcie tej kadencji Sejmu, po zamordowaniu 16 grudnia 1922 pierwszego prezydenta RP, Gabriela Narutowicza, Maciej Rataj był osobą pełniącą tymczasowo funkcje głowa państwa. W tym czasie przyjął dymisję gabinetu Juliana Nowaka i desygnował na stanowisko premiera Władysława Sikorskiego. Zadecydował również o tym, że posiedzenie Zgromadzenia Narodowego, które wybierało prezydenta, odbyło się w Warszawie (obawiano się o bezpieczeństwo posłów i senatorów z powodu niepokojów społecznych, jakie miały miejsce po śmierci prezydenta).

Grób Macieja Rataja w Palmirach

Drugi przypadek pełnienia przez niego obowiązków głowy państwa miał miejsce podczas przewrotu majowego. Maciej Rataj był umiarkowanym zwolennikiem Józefa Piłsudskiego, jednocześnie był szanowany przez ugrupowania nie popierające zamachowców. Z tego powodu był mediatorem pomiędzy siłami rządowymi, a wojskami spiskowców. Na jego ręce prezydent Stanisław Wojciechowski złożył dymisję i uprawnienia głowy państwa. Do swojej rezygnacji dołączył prośbę o dymisję rządu Witosa. 15 maja 1926 Maciej Rataj powierzył misję tworzenia rządu osobie wskazanej przez Piłsudskiego, Kazimierzowi Bartlowi.

Działalność w strukturach partii ludowych

W 1928 uzyskał mandat posła na Sejm II kadencji. Został upoważniony przez PSL "Piast" do rozpoczęcia rozmów z PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwem Chłopskim w sprawie zjednoczenia tych ugrupowań. W grudniu 1928 utworzono Parlamentarny Klub Posłów i Senatorów Chłopskich, a w 1931 powstało Stronnictwo Ludowe (Maciej Rataj nie pełnił wówczas mandatu posła). Maciej Rataj wszedł w skład Naczelnego Komitetu Wykonawczego nowego ugrupowania, został także redaktorem naczelny organu prasowego partii – Zielonego Sztandaru. W 1934 został posłem na Sejm III kadencji, zajmując miejsce Wincentego Witosa, który został skazany na karę więzienia w procesie przywódców Centrolewu. Po raz ostatni pełnił wówczas mandat poselski. W 1935 powołano go na stanowisko prezesa Naczelnego Komitetu Wykonawczego Stronnictwa, wobec nieobecności Witosa w kraju. Został jednak "urlopowany", gdy nie poparł decyzji o antysanacyjnym strajku. Oficjalnie stanowisko prezesa pełnił do 1939.

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej nie opuścił Warszawy. Był jednym z inicjatorów powołania Robotniczej Brygady Obrony Warszawy (od 6 września 1939), współdziałając m.in. z Mieczysławem Niedziałkowskim. Działał w Służbie Zwycięstwu Polsce, był też członkiem Politycznego Komitetu Porozumiewawczego. Zaczął też tworzyć konspiracyjne SL "Roch". Pod koniec września 1939 współtworzył Główną Radę Polityczną (wszedł w jej skład wraz z Niedziałkowskim i Leonem Nowodworskim).

W listopadzie 1939 został aresztowany przez gestapo. Po trzech miesiącach został zwolniony z powodu braku dowodów na prowadzenie przez niego antyniemieckiej działalności. Ponownie podjął działalność konspiracyjną, odrzucając propozycje wyjazdu z kraju. Został ponownie aresztowany w 1940 i rozstrzelany 21 czerwca w Puszczy Kampinoskiej w pobliżu miejscowości Palmiry w ramach akcji AB, mającej na celu eksterminację polskiej inteligencji.

Odznaczenia

Został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyżem Grunwaldu i Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945.

Bibliografia

• 125 rocznica urodzin Macieja Rataja, portal edukacja.net z 19 lutego 2009

Linki zewnętrzne

• Szkoły im. Macieja Rataja