Ujazd (województwo opolskie): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m →Nazwa: ->dr. uzup. |
|||
| Linia 52: | Linia 52: | ||
W roku 1222 miasto wymienione jest jako ''Wyasd''<ref name="slownik764">http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/764 Ujazd w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, tom XII, s. 764].</ref>. W 1295 w księdze łacińskiej ''[[Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis]]'' miejscowość wymieniona jest jako ''Wyasd'' oraz ''Wiasd''<ref>[http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online].</ref>. Miejscowość zapisano również w formie łacińskiej ''Vyasd civitas'' w [[Registrum Vyasdense]]. W 1475 roku w łacińskich statutach ''[[Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium]]'' miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie ''Vyasd''<ref>[http://www.digitallibrary.pl/dlibra/docmetadata?id=42155&from=publication Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 97. - tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.]</ref>. |
W roku 1222 miasto wymienione jest jako ''Wyasd''<ref name="slownik764">http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/764 Ujazd w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, tom XII, s. 764].</ref>. W 1295 w księdze łacińskiej ''[[Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis]]'' miejscowość wymieniona jest jako ''Wyasd'' oraz ''Wiasd''<ref>[http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online].</ref>. Miejscowość zapisano również w formie łacińskiej ''Vyasd civitas'' w [[Registrum Vyasdense]]. W 1475 roku w łacińskich statutach ''[[Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium]]'' miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie ''Vyasd''<ref>[http://www.digitallibrary.pl/dlibra/docmetadata?id=42155&from=publication Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 97. - tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.]</ref>. |
||
W dziele [[Matthäus Merian|Matthäusa Meriana]] pt. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae” z 1650 roku miejscowość wymieniona jest pod nazwami ''Oyest'' oraz ''Oyziest''<ref>[[Matthäus Merian|Matthäusa Meriana]],”Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, Frankfurt am Main 1650.</ref>. Nazwę ''Uiest'' wymienia wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowy [[Królestwo Prus|pruski]] dokument Fryderyka Wielkiego z 1750 roku wydanym w [[Język polski|języku polskim]] w [[Berlin]]ie<ref name=autonazwa2 />. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie [[Śląsk (prowincja)|prowincji śląskiej]] wydanym w 1830 roku we [[Wrocław]]iu przez Johanna Knie |
W dziele [[Matthäus Merian|Matthäusa Meriana]] pt. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae” z 1650 roku miejscowość wymieniona jest pod nazwami ''Oyest'' oraz ''Oyziest''<ref>[[Matthäus Merian|Matthäusa Meriana]],”Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, Frankfurt am Main 1650.</ref>. Nazwę ''Uiest'' wymienia wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowy [[Królestwo Prus|pruski]] dokument Fryderyka Wielkiego z 1750 roku wydanym w [[Język polski|języku polskim]] w [[Berlin]]ie<ref name=autonazwa2 />. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie [[Śląsk (prowincja)|prowincji śląskiej]] wydanym w 1830 roku we [[Wrocław]]iu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą ''Ujasd'' oraz niemiecką nazwą ''Ujest'' we fragmencie ''"Ujasd, polnische Benennung der Stadt Ujest, Kr. Gross-Strelitz"''{{odn|Knie|1830|s=803}}. |
||
Polską nazwę ''Ujazd'' w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w [[Głogówek|Głogówku]] w 1847 wymienił śląski pisarz [[Józef Lompa]]<ref>[[Józef Lompa]], „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.33.</ref>. Polską nazwę ''Ujazd'' oraz niemiecką ''Uiest'' wymienia [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]]<ref name="slownik764"/>. W okresie rządów [[Narodowy socjalizm|nazistów]] w Niemczech nazwę miasta zmieniono w latach 1936–1945 na Bischofstal. Obecną nazwę |
Polską nazwę ''Ujazd'' w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w [[Głogówek|Głogówku]] w 1847 wymienił śląski pisarz [[Józef Lompa]]<ref>[[Józef Lompa]], „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.33.</ref>. Polską nazwę ''Ujazd'' oraz niemiecką ''Uiest'' wymienia [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]]<ref name="slownik764"/>. W okresie rządów [[Narodowy socjalizm|nazistów]] w Niemczech nazwę miasta zmieniono w latach 1936–1945 na Bischofstal. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946<ref name="MP">Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości ({{Monitor Polski | rok = 1946 | numer = 142 | pozycja = 262}})</ref>. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Wersja z 20:16, 27 wrz 2016
Szablon:POL miasto infobox Ujazd (dodatkowa nazwa w j. niem. Ujest[1]) – miasto i siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ujazd, na Górnym Śląsku, w powiecie strzeleckim (województwo opolskie), położone nad Kanałem Gliwickim i rzeką Kłodnicą. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego.
Według danych z 30 czerwca 2008 miasto liczyło 1638 mieszkańców[2].
Ośrodek usługowy; drobny przemysł (okucia budowlane, meble, pasze). Przez miasto przebiega droga krajowa nr 40 Głuchołazy – Pyskowice.
Nazwa
Nazwa wywodzi się od polskiej nazwy ujazd będącej jednym z elementów średniowiecznego prawa polskiego iure polonico. Potwierdza to m.in. topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku, który notuje miejscowość we fragmencie "Der Name der Stadt kommt in alten Urkunden als Ugest geschreiben vor polnisch Ujost" czyli "Nazwa miasta pochodzi ze starych dokumentów pisana jako Ugest z polskiego Ujost"[4].
W roku 1222 miasto wymienione jest jako Wyasd[5]. W 1295 w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miejscowość wymieniona jest jako Wyasd oraz Wiasd[6]. Miejscowość zapisano również w formie łacińskiej Vyasd civitas w Registrum Vyasdense. W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Vyasd[7].
W dziele Matthäusa Meriana pt. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae” z 1650 roku miejscowość wymieniona jest pod nazwami Oyest oraz Oyziest[8]. Nazwę Uiest wymienia wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowy pruski dokument Fryderyka Wielkiego z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[3]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Ujasd oraz niemiecką nazwą Ujest we fragmencie "Ujasd, polnische Benennung der Stadt Ujest, Kr. Gross-Strelitz"[9].
Polską nazwę Ujazd w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[10]. Polską nazwę Ujazd oraz niemiecką Uiest wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[5]. W okresie rządów nazistów w Niemczech nazwę miasta zmieniono w latach 1936–1945 na Bischofstal. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[11].
Historia
Osada wzmiankowana w 1155, prawa miejskie od 25 maja 1223[12]. Do 1525 własność biskupów wrocławskich. Ujazd posiadał samorząd i rozwijał się pomyślnie do XVII w. jako lokalny ośrodek rzemieślniczy i ważny, handlowy punkt tranzytowy. Wojny XVII w. spowodowały upadek miasta.
W I poł. XIX w. nastąpiło znaczne ożywienie gospodarcze i szybsze tempo rozwoju miasta za sprawą uruchomienia Kanału Kłodnickiego. Jednak dalsze lata przyniosły stagnację, głównie z powodu ominięcia miasta przez wybudowaną w 1848 linię kolejową z Wrocławia do Mysłowic.
W 1861 roku tytuł książąt Ujazdu (niem. Herzogen von Ujest) otrzymał Hugo I Fürst zu Hohenlohe ze Sławięcic. Należał do najbogatszych ludzi w ówczesnych Niemczech. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje aktualną liczbę mieszkańców jako 2452 wymieniając również język niemiecki oraz polski jako używane przez mieszkańców "Die Sprache ist deutsch und polnisch"[13].
Podczas plebiscytu górnośląskiego za Niemcami padły 1384 głosy, a za Polską 161[14].
W czasie III powstania śląskiego miasto zostało zajęte już w pierwszym dniu powstania przez siły powstańcze Seweryna Jędrysika z podgrupy taktycznej „Harden” przy wsparciu batalionu tarnogórskiego Romana Koźlika. W czasie powstania znajdował się tu punkt sanitarny dla rannych powstańców śląskich z grupy operacyjnej „Wschód”. Pod koniec maja 1921 roku miasto zajęły wojska francuskie, zastąpione w początku czerwca przez wojska brytyjskie.
W toku działań wojennych w 1945 r. Ujazd został zniszczony w prawie 70%[12].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Ujazdu w 2014 roku[15].
Zabytki
Do rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty znajdujące się na terenie Ujazdu[16]:
- kościół par. pw. św. Andrzeja Apostoła, barokowy z 1613 r. - XVII-XVIII w.
- kościół pątniczy pw. Nawiedzenia NMP, neogotycki z 1858 r. - XIX w.
- zamek biskupi w ruinie, renesansowy z 1580 r. - XVI-XVII w. do XIX w.
- dom, ul. 3 Maja 16, z poł. XIX w., nie istnieje
- dom, ul. Powstańców Śląskich 2, z poł. XIX w.
- dom, ul. Sienkiewicza 3, z poł. XIX w.
- dom, ul. Traugutta 34, z poł. XIX w.
inne zabytki:
- ↑ http://www.mswia.gov.pl/download.php?s=4&id=1417.
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2008 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).
- ↑ a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 294.
- ↑ a b http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/764 Ujazd w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, tom XII, s. 764].
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 97. - tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
- ↑ Matthäusa Meriana,”Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, Frankfurt am Main 1650.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 803.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.33.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Gmina Ujazd – przyjazne inwestowanie.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 301.
- ↑ Wyniki plebiscytu w powiecie strzeleckim.
- ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Ujazd, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 119-120. [dostęp 13.1.2013].
Bibliografia
- Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen.... Breslau: Barth und Comp., 1830.
- Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
Linki zewnętrzne
- Urząd Miejski w Ujeździe
- Ujazd (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 764.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Części miasta |
|
| Integralne części wsi |
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
