Morskie Oko: Różnice pomiędzy wersjami
49°11′49″N 20°04′12″E/49,196944 20,070000| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
to cał jaaaq |
Tadekptaku (dyskusja | edycje) Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez 83.25.90.37) i przywrócono wersję 53300120 autorstwa Nama.Asal |
||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|inne nazwy = |
|inne nazwy = |
||
|grafika = Przelecz pod chlopkiem.jpg |
|grafika = Przelecz pod chlopkiem.jpg |
||
|opis grafiki = |
|opis grafiki = Morskie Oko z Przełęczy pod Chłopkiem |
||
|państwo = POL |
|państwo = POL |
||
|lokalizacja = |
|lokalizacja = |
||
| Linia 11: | Linia 11: | ||
|region = |
|region = |
||
|wysokość npm = 1395 |
|wysokość npm = 1395 |
||
|wyspy = |
|wyspy = |
||
|powierzchnia |
|powierzchnia = 34,93 ha |
||
|max długość = |
|max długość = 862 m |
||
|max szerokość = |
|max szerokość = 566 m |
||
|głębokość średnia = |
|głębokość średnia = |
||
|głębokość max = |
|głębokość max = 50,8 |
||
|długość brzegu = 2,45 km<ref>Pomiar odległości na [https://www.google.pl/maps/@49.1971016,20.067767,16z mapie Google’a]</ref> |
|długość brzegu = 2,45 km<ref>Pomiar odległości na [https://www.google.pl/maps/@49.1971016,20.067767,16z mapie Google’a]</ref> |
||
|objętość = 9 935 000 m³ |
|objętość = 9 935 000 m³ |
||
Wersja z 14:43, 25 kwi 2018
 Morskie Oko z Przełęczy pod Chłopkiem | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
{{{wysokość lustra}}} m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
34,93 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
2,45 km[1] |
| Objętość |
9 935 000 m³ |
| Hydrologia | |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
| 49°11′49″N 20°04′12″E/49,196944 20,070000
| |
Morskie Oko (słow. Morské oko, niem. Fischsee, Meerauge, węg. Halas-tó) – największe jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u stóp Mięguszowieckich Szczytów, na wysokości 1395 m n.p.m.
Charakterystyka
Jest to jezioro pochodzenia polodowcowego o charakterze karowo-morenowym. Wypełnia wydrążoną przez lodowce misę skalną, zamkniętą od północy ryglem, na którym leży wał moreny czołowej. Morskie Oko ma powierzchnię 34,93 ha, długość 862 m, szerokość 568 m, a w najgłębszym miejscu osiąga 50,8 m (pomiary WIG z końca kwietnia 1934 przy bardzo wysokim stanie wody w obliczeniach Józefa Szaflarskiego[2]). Nowsze sondowanie przeprowadzone przez Adama Choińskiego określiło głębokość na 51,8 m[3]. Owalny kształt jeziora zaburzają nieco stożki usypiskowe u wylotu większych żlebów[2]: Marchwicznego, Żabiego (Biały Piarżek), a zwłaszcza Szerokiego Żlebu (Mały Piarżek, zwany częściej Półwyspem Miłości[4]). Od południa pod ścianami Mięguszowieckich Szczytów i Cubryny piętrzą się, częściowo porośnięte kosodrzewiną, masywne stożki piargowe nazywane łącznie Wielkim Piargiem[5]. Dno jeziora zasłane jest przy brzegach głazami, niżej żwirem i piaskiem, a poniżej około 40 metrów warstwą ciemnego mułu, ze szczątkami roślinnymi i zwierzęcymi, o miąższości do kilkudziesięciu centymetrów. Średnie nachylenie stoków pod powierzchnią wody wynosi 15°20′[2].
Woda ma barwę zieloną (IV stopień w skali Forela-Ulego), a jej przejrzystość oceniali badacze na 11 (Józef Szaflarski) do 14 m (Ludomir Sawicki)[2]. Występują wyraźnie oddzielone warstwy wody, tzw. termokliny. Pomiar przeprowadzony 2 sierpnia 1937 r. wykazał, że dobrze wymieszana przez falowanie górna warstwa wody miała grubość tylko 3 m i temperaturę 12,1 °C. Do głębokości 10 m temperatura spadała prawie o 1 °C/m, od 10 do 20 m dużo mniej (ok. 0,25 °C/m). Poniżej 20 m, aż do dna, temperatura była już stała (ok. 4 °C). Jezioro zamarza zazwyczaj w listopadzie, taje w maju, jednak istnieją duże różnice w poszczególnych latach. Np. w zimie 1950/1951 Morskie Oko zamarzło dopiero w styczniu, a stajało już w marcu[6]. Od 1971 co roku prowadzone są pomiary pokrywy lodowej na jeziorze. Wynika z nich, że zarówno długość okresu zalodzenia Morskiego Oka, jak i maksymalna grubość pokrywy lodowej wykazują trend malejący. W latach 1971–1982 Morskie Oko było skute lodem średnio przez 171 dni w roku, pojawiał się przeciętnie 20 listopada, zanikał 9 maja, a średnia maksymalna grubość pokrywy lodowej wynosiła 72 cm. W okresie 1995–2007 lód utrzymywał się średnio przez 157 dni, pojawiał przeciętnie 5 grudnia, zanikał 25 kwietnia, a jego średnia maksymalna grubość wynosiła 56 cm[3].
Nazwa „Morskie Oko” jest tłumaczeniem z języka niemieckiego. Wcześniejszą, używaną przez górali nazwą, jest Biały Staw. Odnotowana została ona w 1650 roku. Natomiast „morskimi okami” (Meeraugen) nazywali tatrzańskie jeziora niemieccy osadnicy ze Spiszu[7].
Morskie Oko nazywano także Rybim Jeziorem lub Rybim Stawem, gdyż należy do nielicznych zarybionych w sposób naturalny jezior tatrzańskich. Zasilane jest dwoma stałymi potokami: Czarnostawiańskim Potokiem, spływającym kaskadami Czarnostawiańskiej Siklawy, oraz Mnichowym Potokiem, tworzącym Dwoistą Siklawę. Do jeziora wpada także kilka cieków okresowych, m.in. z Szerokiego i Marchwicznego Żlebu. Ze stawu wypływa Rybi Potok, rozlewający się w początkowym odcinku w kilka Rybich Stawków: Małe Morskie Oko, Żabie Oko, Małe Żabie Oko.
Otoczenie
Na morenie zamykającej jezioro od północy stoi schronisko PTTK. Położone na wysokości 1405 m n.p.m. należy do najstarszych i najpiękniejszych schronisk tatrzańskich. Nazwane zostało imieniem Stanisława Staszica, który w roku 1805 badał jezioro. Obok, przy końcu drogi, po lewej stronie znajduje się stare schronisko, które pierwotnie było wozownią (1890). Obydwa budynki zostały uznane za zabytkowe. Schronisko stanowi punkt wyjściowy do wycieczek na Rysy, Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem i Szpiglasową Przełęcz.
Powyżej Morskiego Oka, w kierunku południowym znajduje się drugie duże jezioro w Dolinie Rybiego Potoku, Czarny Staw pod Rysami (Czarny Staw nad Morskim Okiem). Ponad tymi dwoma stawami wznoszą się szczyty:
- od wschodu:
- Siedem Granatów, Żabi Szczyt Niżni (2098 m), Żabi Mnich (2146 m), Żabia Lalka (2095 m), Niżnie Rysy (2430 m)
- od południa i południowego zachodu:
- Rysy (2503, w Polsce 2499 m) – najwyższy szczyt Polski, Żabi Koń (2291 m), Żabia Turnia Mięguszowiecka (2336 m), Wołowy Grzbiet, Kazalnica Mięguszowiecka (2159 m), Mięguszowiecki Szczyt Czarny (2410 m), Mięguszowiecki Szczyt Pośredni (2393 m), Mięguszowiecki Szczyt (2438 m), Cubryna (2376 m), Mnich (2070 m)
- od zachodu:
- Szpiglasowy Wierch (2172 m), Miedziane (2233 m), Opalony Wierch (2115 m)
Przyroda
Wokół jeziora rośnie kosodrzewina, a w niej okazałe limby. Jest jednym z nielicznych jezior tatrzańskich, w którym występują w naturalny sposób pstrągi (niektóre inne jeziora tatrzańskie zostały zarybione przez ludzi)[6]. Nad brzegami rośnie wiele rzadkich w Polsce gatunków roślin: podejźrzon rutolistny, wełnianeczka alpejska, turzyca Lachenala, tojad kosmaty, turzyca skąpokwiatowa, bylica skalna, jastrzębiec włosisty, gnidosz Hacqueta, zimoziół północny, świetlik bezostny[8].
Historia
Pierwsze wzmianki o Morskim Oku pochodzą z 1575 r. W 1637 r. król Władysław IV nadał prawo użytkowania pastwisk przy Morskim Oku Władysławowi Nowobilskiemu. Własnością prywatną Morskie Oko stało się w 1824, gdy dobra zakopiańskie wraz z Doliną Rybiego Potoku zakupił od władz austriackich Emanuel Homolacs, a po nim Władysław Zamoyski. Od 1933 r. jezioro jest własnością państwa polskiego.
Okoliczny teren na przełomie XIX i XX wieku był przedmiotem sporu między Galicją, wchodzącą wówczas w skład austriackiej części Austro-Węgier, a Węgrami. Właściciel sąsiednich terenów po węgierskiej stronie granicy – książę Christian Hohenlohe – uzurpował sobie prawo do terenów zachodnich stoków Żabiego i okolicy Morskiego Oka. Opierał się na niedokładnych dokumentach i wręcz sfałszowanych mapach, podczas gdy Władysław Zamoyski miał na poparcie swoich praw do Morskiego Oka niepodważalne dowody historyczne i prawne. Spór ciągnął się jednak przez kilkadziesiąt lat i wreszcie zakończył się wyrokiem sądu polubownego w Grazu, przed którym interesy Galicji i hrabiego Zamoyskiego, reprezentował Oswald Balzer, zaś przewodniczącym był dr Aleksander Mniszek-Tchorznicki z Sanoka[9]. Sąd w 1902 r. przyznał Galicji prawa do spornego terytorium.
Dla turystyki Morskie Oko zostało odkryte już na początku XIX wieku. Pierwsze schronisko, które zostało zbudowane w 1836 r., spłonęło w 1865 r. Kolejne, z 1874 r., które w 1898 r. również spłonęło, pierwotnie służyło za wozownię. W 1902 r. została ukończona droga z Zakopanego – Droga Oswalda Balzera.
Obecność w kulturze
Wygrana w procesie o przyznanie Polsce Morskiego Oka została uczczona przez Ludwika Solskiego słowami śpiewanymi na melodię Mazurka Dąbrowskiego:
Jeszcze Polska nie zginęła,
Wiwat Plemię lasze!
Słuszna sprawa górę wzięła
Morskie Oko nasze
oraz przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera, który pisał w swym wierszu:
Pogodne, ciche jak duch, co tonąc w marzeniu
leci w sfery spokojne, burzliwe ominie:
lśni jezioro zamknięte w granitów kotlinie,
jak błyszczący dyjament w stalowym pierścieniu...
Z Morskim Okiem wiąże się wiele góralskich podań i legend. Według jednej z nich nazwa „bezdennego” jeziora w Dolinie Rybiego Potoku wzięła się stąd, że ma ono jakoby podziemne połączenie z Adriatykiem. Dowodem na to było rzekomo wyłowienie z jego wód butelki i szkatułki z kosztownościami, które razem ze statkiem poszły na dno morza.
Urok Morskiego Oka inspirował twórczość wielu artystów, zarówno malarzy (Walery Eljasz-Radzikowski, Leon Wyczółkowski, Stanisław Gałek), jak i poetów (Maciej Stęczyński, Wincenty Pol, Jadwiga Łuszczewska, Adam Asnyk, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Franciszek Nowicki, Jan Kasprowicz) czy muzyków (Zygmunt Noskowski).
W 2014 r. Morskie Oko zostało uznane przez The Wall Street Journal jednym z pięciu najpiękniejszych jezior świata, obok jeziora Powell (USA), jeziora Nakuru (Kenia), jezior Saimaa (Finlandia) oraz jeziora Czterech Kantonów w Lucernie (Szwajcaria)[10].
Szlaki turystyczne
– z Toporowej Cyrhli przez Psią Trawkę, Rówień Waksmundzką, dalej wzdłuż szosy nad Morskie Oko i obok Czarnego Stawu na Rysy.
- Czas przejścia od Wodogrzmotów Mickiewicza do schroniska nad Morskim Okiem: 1:30 h, ↓ 1:15 h
- Czas przejścia od schroniska do Czarnego Stawu: 50 min, ↓ 40 min
- Czas przejścia od schroniska na Rysy: 3:50 h, ↓ 3:10 h
- – asfaltowa szosa z parkingu na polanie Palenica Białczańska (8,5 km, niedostępna dla prywatnych samochodów), łącząca się z czerwonym szlakiem przed Wodogrzmotami Mickiewicza (2:20 h, ↓ 1:55 h)
- – dookoła jeziora (ok. 50 min)
– przez Świstówkę Roztocką do schroniska PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (2 h, w drugą stronę 1:40 h)
– na Szpiglasową Przełęcz (Ceprostrada) (2:15 h, ↓ 1:40 h)[11]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Pomiar odległości na mapie Google’a
- ↑ a b c d Józef Nyka: Dolina Rybiego Potoku (Morskiego Oka). Monografia krajoznawcza. Warszawa: Sport i Turystyka, 1956.
- ↑ a b Joanna Pociask-Karteczka. Cieplej w Tatrach?. „Tatry”. Nr 4 (30), s. 36, 2009.
- ↑ Władysław Cywiński: Tatry przewodnik szczegółowy. Tom 11. Szpiglasowy Wierch. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2005. ISBN 83-7104-034-2.
- ↑ Władysław Cywiński: Tatry przewodnik szczegółowy. Tom 7. Grań Żabiego. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1999. ISBN 83-7104-024-5.
- ↑ a b Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- ↑ Witold Paweł Cienkowski, Sekrety imion własnych, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1965, s. 145.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 48.
- ↑ Ruth Styles, Great Lakes Around the World [online], WSJ, 22 lipca 2014 [dostęp 2014-07-25] (ang.).
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2005. ISBN 83-88112-35-X.
Bibliografia
- Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- Józef Nyka: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XV. Latchorzew: Trawers, 2007. ISBN 978-83-60078-04-4.