Stanisław Skarżyński

Stanisław Jakub Skarżyński
pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia	1 maja 1899 Warta
Data i miejsce śmierci	26 czerwca 1942 Morze Północne
Przebieg służby
Lata służby	1918–1942
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Siły Powietrzne RP
Jednostki	29 Pułk Strzelców Kaniowskich, 1 Pułk Lotniczy, 4 Pułk Lotniczy, RAF Hucknal, RAF Newton, Dowódca RAF Lindholme, 305 Dywizjon Bombowy
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa
Odznaczenia

Pomnik Stanisława Skarżyńskiego w Warcie, jego mieście rodzinnym

Stanisław Jakub Skarżyński (ur. 1 maja 1899 w Warcie, zginął 26 czerwca 1942 na Morzu Północnym) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, pierwszy Polak, który przeleciał Atlantyk, ustanawiając przy tym światowy rekord odległości lotu.

Życiorys

Młodość i początek służby wojskowej

Był synem Władysława i Wacławy z Kozłowskich. W latach 1908–1914 uczęszczał do Szkoły Handlowej w Kaliszu. Na krótko powrócił do rodzinnej Warty. Następnie udał się do Włocławka, gdzie uczył się w latach 1915-1918 we Włocławskiej Szkole Handlowej, przekształconej wtedy w Gimnazjum Realne (ob. I LO im. Ziemi Kujawskiej). Uzyskał tam maturę. Interesował się lotnictwem i modelarstwem lotniczym oraz działał w szkolnych organizacjach niepodległościowych. W latach 1916–1917 był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej (wstąpił do POW 7.4.1916 r.). 26.8.1918 r. rozpoczął studia na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej. W listopadzie 1918 wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego, dowodził akcją rozbrajania żołnierzy niemieckich i przejmowania od Niemców władzy w Warcie. Walczył następnie w wojnie polsko-bolszewickiej w 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, uzyskując w 1919 stopień podporucznika. Został postrzelony, lecz po wyleczeniu powrócił na front. 16 sierpnia 1920 został poważnie ranny w nogę w bitwie pod Radzyminem. Za udział w niej otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari. Zakażona rana wymagała długiej i uciążliwej rekonwalescencji. Choć Skarżyńskiemu udało się uniknąć trwałego inwalidztwa, to od tej pory utykał na nogę. Lotnicza kariera Skarżyńskiego zaczęła się w efekcie zbiegu okoliczności, gdyż na skutek niezdolności do dalszej służby w piechocie, jedyną szansę na pozostanie w wojsku znalazł w lotnictwie, chociaż i tam początkowo lekarze wojskowi stawiali mu przeszkody. Po usilnych zabiegach z jego strony, udało mu się jednak uzyskać zgodę na przeniesienie do lotnictwa.

Początek kariery lotniczej

Pierwsze kroki pilotażowe stawiał w Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Podczas pierwszego lotu jego samolot zapalił się, udało mu się jednak wylądować. Szkołę lotniczą ukończył w 1925, po czym uzyskał przydział do 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. 1 stycznia 1927 uzyskał awans na stopień kapitana pilota. Od czerwca 1928 do stycznia 1930 dowodził 12 Eskadrą Liniową (Lotniczą). W tym czasie odbył również staż w lotnictwie rumuńskim. Jego ideą stały się wkrótce dalekie przeloty sportowe.

Między 1 lutego a 5 maja 1931 wraz z por. Andrzejem Markiewiczem wykonał na polskim samolocie PZL Ł.2 (SP-AFA) rajd dookoła Afryki, pokonując dystans 25 770 km i stając się lotnikiem znanym w Polsce, a także na świecie. Trasa przelotu obejmowała m.in. Warszawę, Belgrad, Ateny, Kair, Chartum, Kisumu, Abercon, Elisabethville, Luebo, Léopoldville, Lagos, Abidżan, Bamako, Dakar, Port Etienne, Agadir, Villa Cisneros, Casablancę, Alicante i Paryż. Lot obfitował w wiele problemów z silnikiem, który dwa razy był demontowany z płatowca. W pobliżu miejscowości Ribérac we Francji, doszło np. do urwania tłoka w cylindrze i Skarżyński dokonał trudnego lądowania awaryjnego na zboczu polanki wśród zadrzewionych pagórków. Nie zdecydował się jednak na wymianę poważnie uszkodzonego silnika, chciał wrócić na tym samym, naprawionym.

Lot przez Atlantyk

RWD-5bis Stanisława Skarżyńskiego

8 maja 1933 na jednomiejscowym samolocie polskiej konstrukcji, RWD-5bis (znaki SP-AJU), przebudowanym z samolotu turystycznego, jako pierwszy Polak przeleciał przez Ocean Atlantycki – z zachodniego wybrzeża Afryki (Saint Louis w Senegalu) do Maceió w Brazylii. Wystartował do lotu 7 maja o godz. 23:00. Przelot trwał 20 godz. 30 min., z czego 17 godz. 15 min. nad oceanem. W ten sposób – wynikiem 3582 km – ustanowił międzynarodowy rekord odległości w klasie II samolotów turystycznych, o masie własnej do 450 kg. Do legendy przeszedł m.in. fakt, iż Skarżyński odbył lot w garniturze, a nie kombinezonie pilota. Za swój wyczyn otrzymał w 1936 od Międzynarodowej Federacji Lotniczej (FAI) Medal Louisa Blériota za rekord na odległość w pierwszej edycji, przyznawany za rekordy (prędkości, pułapu, odległości lotu) w lotnictwie lekkim.

Przelot nad południowym Atlantykiem był etapem na trasie Warszawa-Rio de Janeiro, pokonanej między 27 kwietnia a 24 czerwca 1933. Jej długość wynosiła 17 885 km. W Brazylii odwiedził też inne miasta, entuzjastycznie witany przez mieszkańców, zwłaszcza skupiska Polonii. Następnie poleciał do rodaków w Buenos Aires. Do Europy powrócił statkiem wraz ze swoim "rekordowym" samolotem i nim – z francuskiego Boulogne – odleciał do Warszawy (z międzylądowaniem na podłódzkim lotnisku "Lublinek", gdzie powitała go m.in. żona), kończąc 2 sierpnia 1933 rajd o łącznej długości 18 305 km.

Dalsza służba wojskowa i II wojna światowa

1 stycznia 1934 awansował do stopnia majora. Ukończył następnie Wyższą Szkołę Lotniczą i dowodził dywizjonem liniowym, a w 1938, w stopniu podpułkownika pilota, został zastępcą dowódcy 4 Pułku Lotniczego w Toruniu. Zajmował się także organizacją lotnictwa sportowego. W marcu 1939 został przydzielony do Inspektoratu Armii w Toruniu, w charakterze oficera odcinkowego z zadaniem opracowania planu użycia lotnictwa i obrony przeciwlotniczej Armii „Pomorze”. 26 kwietnia 1939 został prezesem Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej. W sierpniu 1939, w czasie mobilizacji alarmowej objął stanowisko szefa sztabu w Dowództwie Lotnictwa i OPL Armii „Pomorze” i pełnił je w czasie kampanii wrześniowej.

W sierpniu 1939 został skierowany do Rumunii jako zastępca attaché lotniczego, gdzie organizował przerzuty polskich lotników do Francji. Następnie w 1940 sam się tam przedostał i brał udział w organizacji lotnictwa polskiego. Po upadku Francji kierował ewakuacją polskich pilotów z St Jean de Luz do Wielkiej Brytanii, gdzie został mianowany komendantem Polskich Szkół Pilotów w Hucknall i następnie w Newton. Na jego prośbę, skierowano go do odbycia tury lotów bojowych jako Dowódcę Bazy Lotniczej RAF Lindholme i pilota w polskim 305 Dywizjonie Bombowym.

Zginął po północy 26 czerwca 1942 w czasie powrotu z wielkiego nalotu na Bremę, lecąc jako pilot w składzie załogi bombowca Vickers Wellington Mk II. Maszyna trafiona w silnik, na skutek uszkodzeń przymusowo wodowała na Morzu Północnym u wybrzeży Anglii. Podczas ewakuacji załogi do tratwy ratunkowej, Skarżyński wyszedł jako ostatni na inną niż wszyscy część skrzydła tonącego samolotu, został zmyty przez falę i utonął jako jedyny członek załogi (pozostali się uratowali). Po odnalezieniu ciała, został pochowany z honorami na cmentarzu żołnierzy alianckich w miejscowości West-Terschelling na wyspie Terschelling w Holandii (Wyspy Fryzyjskie).

Naczelny Wódz mianował go pośmiertnie (z dn. 1 września 1942) pułkownikiem, a Prezydent RP odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Miał siostrę Zofię, jego żoną została Julia.

Odznaczenia

Polskie

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1922)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie (po raz pierwszy w 1921)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Polowa Odznaka Pilota
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia
• Medal pamiątkowy przyznany przez Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej dla uczczenia przelotu przez Atlantyk

Zagraniczne

• Odznaki Pilota Francji i Rumunii
• Odznaka Pilota RAF (1939)
• Oficer Orderu Korony (Rumunia)
• Oficer Orderu Krzyża Południa (Brazylia)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Komandor Orderu Zasługi (Węgry)
• Medal Louisa Blériota

Książki

• Stanisław Skarżyński opisał swój afrykański rajd lotniczy w książce pt. 25.770 kilometrów ponad Afryką, opublikowanej w 1931. Książka miała kilka wznowień, m.in. została wydana w 2001 przez Aeroklub Polski (​ISBN 978-83-88484-47-6​).
• Natomiast swój lot transatlantycki opisał w tomie Na RWD-5 przez Atlantyk, opublikowanym w 1934 przez Aeroklub RP. Książka została ponownie wydana w 2008 przez łódzką oficynę ASTRA, która w 2010 opublikowała także jej wersję angielską – Transatlantic Flight on RWD-5bis – w tłumaczeniu Macieja Skarżyńskiego.

Ciekawostki

• Stanisław Skarżyński służył Edwardowi Wittigowi za model w trakcie projektowania pomnika Lotników w Warszawie (1932).^{[potrzebny przypis]}
• Przyznawany przez FIA Medal Louisa Blériota Skarżyński otrzymał jako pierwszy i dotychczas jedyny Polak.

Pamięć

• Od 19 września 2009 „dla zachowania i kultywowania tradycji oręża polskiego oraz dla upamiętnienia zasług w służbie dla Ojczyzny płk pil. Stanisława Jakuba Skarżyńskiego” 8 Baza Lotnicza w Krakowie-Balicach przyjęła imię patrona – płk pil. Stanisława Jakuba Skarżyńskiego. 18 września 2009 odsłonięto pomnik z popiersiem płk. Skarżyńskiego, dłuta prof. Czesława Dźwigaja.
• W rodzinnym mieście pułkownika – Warcie k. Sieradza – wzniesiono jego pomnik z popiersiem, zaś w tamtejszym Muzeum Okręgowym znajduje się duża, stała ekspozycja poświęcona jego pamięci.
• Imię płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego nosi XXIII LO i Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 11 w Krakowie, tworzące Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 9, leżące przy historycznym lotnisku Kraków-Rakowice-Czyżyny (Od roku 1970 w budynku ZSO nr 9 mieściła się Szkoła Podstawowa nr 128, która od 1973 miała tego samego patrona. W 1999 przekształcona w Gimnazjum nr 11, przekształcone w 2017 z powrotem w Szkołę Podstawową nr 128).
• Imię płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego nosi Publiczne Gimnazjum w Warcie
• Imię kapitana pilota Stanisława Skarżyńskiego nosi Szkoła Podstawowa w Warcie
• Imię jego noszą szkoły w Olkuszu i w Skarżynie
• Imię Stanisława Skarżyńskiego nosi Aeroklub Włocławski w Kruszynie
• Jego imię nosi również, mający lotnicze tradycje, krakowski szczep Kolorowy, powstały w 1964.
• Jest patronem ulic w wielu miastach m.in. w Warcie, Świdniku, Krakowie, Wrocławiu (ulica), Gdańsku, Gorzowie Wielkopolskim, Poznaniu, Radomiu, Sokółce, Wałbrzychu(plac), Bydgoszczy, Lęborku, Łodzi, Grudziądzu, Włocławku, Białymstoku, Jeleniej Górze, Starogardzie Gdańskim, Stargardzie, Mielcu, Bielsku-Białej i na warszawskiej Ochocie.
• Od 2008 Sieradzkie Bractwo Kurkowe organizuje coroczne zawody strzeleckie dla uczczenia zasług w służbie dla ojczyzny płk Skarzyńskiego. W tym też roku odsłonięto tablicę pamiątkową (Kościół Garnizonowy w Sieradzu, ul. Kościuszki 19) w 75-tą rocznicę przelotu przez Atlantyk na RWD-5
• W 2012 w 70. rocznicę śmierci płk. pil. Stanisława Skarżyńskiego odsłonięto w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie tablicę upamiętniającą jego postać.

Zobacz też

W Wojsku Polskim służył także inny lotnik o nazwisku Stanisław Skarżyński (zginął 15 lipca 1920, zestrzelony podczas wojny polsko-bolszewickiej).

Bibliografia

• Jerzy Konieczny, Tadeusz Malinowski, Mała encyklopedia lotników polskich, Warszawa 1983, ​ISBN 83-206-0337-4​
• Tadeusz Rolski, Uwaga, wszystkie samoloty!, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1974, wyd. III
• „Łódź w Ilustracji” (niedzielny dodatek ilustr. do „Kuriera Łódzkiego”), 13 VIII 1933 (str. 1: fotoreportaż z międzylądowania w Łodzi po locie atlantyckim)
• Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej – Stanisław Skarżyński
• „Ciekawostki historyczne” – Rafał Kuzak, W garniturze przez Atlantyk? Tak, to musiał być Polak
• 8. Baza Lotnictwa Transportowego – Płk pil. Stanisław Jakub Skarżyński
• Cumft Olgierd; Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich : poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1989, s. 477. ISBN 83-11-07329-5.
• Szaleńczy lot Polaka nad Atlantykiem, „Rzeczpospolita weekend”, 2013