Jerzy Duda-Gracz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Duda-Gracz
Ilustracja
Pomnik malarza w Galerii Artystycznej na placu Grunwaldzkim w Katowicach
Imię i nazwisko

Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz

Data i miejsce urodzenia

20 marca 1941
Częstochowa

Data i miejsce śmierci

5 listopada 2004
Łagów

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

ASP w Krakowie / Wydział Grafiki filii w Katowicach

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

symbolizm

Ważne dzieła
  • Józefowi Chełmońskiemu
  • Exodus
  • Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha
  • Wigilia '81
  • Piękny instalator
  • Golgota Jasnogórska
  • Chopinowi
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi
Grób na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach
Grób Jerzego Dudy-Gracza w Katowicach (2022)

Jerzy Duda-Gracz właśc. Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz (ur. 20 marca 1941 w Częstochowie, zm. 5 listopada 2004 w Łagowie) – polski malarz, rysownik, scenograf, profesor, ojciec reżyserki teatralnej Agaty Dudy-Gracz.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie)[1], a następnie Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wydział Grafiki w filii w Katowicach (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach), gdzie otrzymał dyplom w 1968 roku. Później pracował w ZWUS. Nauczał na Wydziale Grafiki w latach 1976–1982, był docentem, nauczycielem akademickim malarstwa i grafiki[2]. W latach 1992–2001 nauczał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracownik Wydziału Radia i Telewizji im. K. Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Profesor Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz był określany jako „wnikliwy satyryk” o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady – głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską.

Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.

Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.

Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: „maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów – tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem” ; „Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne”.

Z okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że „żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata”.

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Twórca zmarł na trzeci zawał serca[3] 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie.

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:

  • Pamięci ojca (1970)
  • List na zachód (1973)
  • Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha (1977)
  • Kalendarz polski (1981)
  • Wigilia (1981)

Stworzył wiele autoportretów oraz portretów – m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.

Cykle malarskie[edytuj | edytuj kod]

  • Motywy i Portrety Polskie (1968–1979)
  • Motywy, Tańce, Dialogi Polskie (1980–1983)
  • Obrazy Jurajskie (1984–1986)
  • Obrazy Arystokratyczno-Historyczne (1985–1991)
  • Pejzaże Polskie i Obrazy Prowincjonalno-Gminne (od 1986)
  • Golgota Jasnogórska (2000–2001)

Cykl obrazów „Chopinowi”[edytuj | edytuj kod]

Od 1999 malarz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora katowickiego artysty – Fryderyka Chopina[4]. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych – każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wedle słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. Chopinowi składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych („Etiudy”, „Preludia”, „Pieśni”), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.

Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii [1], a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Największe realizacje[edytuj | edytuj kod]

Realizacje scenograficzne[edytuj | edytuj kod]

  • 1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski w Katowicach, Katowice
  • 1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
  • 1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
  • 1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S.I. Witkiewicza, Zakopane
  • 1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
  • 2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
  • 2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków

Ważniejsze wystawy[edytuj | edytuj kod]

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

  • „Kultura Ludowa. Kultura Narodowa”, Galeria Zachęta, Warszawa 1978
  • „Polaków Portret Własny”, Muzeum Narodowe, Kraków 1979
  • „Malarstwo Polskie XX wieku”, Muzeum Narodowe, Kraków 1984
  • „Życie Ludzi – Los Ziemi”, Galeria Zachęta, Warszawa 1986
  • „Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej”, Muzeum Historii M. Kraków 1999
  • „Osobni” Muzeum Śląskie, Katowice 2000
  • „Chopinowi” Jerzy Duda-Gracz, Teatr Wielki Warszawa 2005

Za granicą[edytuj | edytuj kod]

  • „Novy Ruch Polonaise”, Galeria Espace Cardin, Paryż 1974
  • 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja 1984
  • 20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia 1986, 1987
  • Wystawa Światowa „EXPO'92" Sewilla 1992
  • „Sztuka z Polski”, Krefeld 1998

Zbiory[edytuj | edytuj kod]

Prace w zbiorach krajowych[edytuj | edytuj kod]

W Muzeach Narodowych[edytuj | edytuj kod]

Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki – Łódź, Muzeum Collegium Maius – Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN – Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej – Katowice, Muzeum Karykatury – Warszawa.

Muzea okręgowe i miejskie[edytuj | edytuj kod]

Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów.

Galerie sztuki współczesnej[edytuj | edytuj kod]

Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.

Prace w zbiorach zagranicznych[edytuj | edytuj kod]

Muzeum UfizziFlorencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. PuszkinaMoskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag – Wiedeń, Muzeum Miejskie – Oldenburg

Oraz w galeriach i kolekcjach sztuki współczesnej[edytuj | edytuj kod]

Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.

Kolekcje prywatne[edytuj | edytuj kod]

Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta-Alexandra księcia zu Hohenlohe-Oehringen.

Nagrody i odznaczenia oraz upamiętnienie artysty[edytuj | edytuj kod]

Nagrody, medale i wyróżnienia regulaminowe oraz nagrody za wystawy i działalność artystyczną[edytuj | edytuj kod]

  • Nagroda Krytyki im. Cypriana Kamila Norwida, 1975
  • Nagroda Prezesa Rady Ministrów II Stopnia, 1979
  • Nagroda Prezydenta Miasta Katowice
  • Nagroda Wojewody Katowickiego
  • Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, (1985)
  • Nagroda TPSP – Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku („Obrazy holenderskie”), 1987
  • Nagroda Polskiego Radia Katowice im. Juliusza Ligonia
  • Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych, 1988
  • Medal „Polonia” i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92), 1993
  • Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna „Metafory” im. Klemensa Janickiego, Bydgoszcz, 1998
  • Nagroda „Hanys”, Ruda Śląska, 2000

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

  • Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (Postanowieniem Prezydenta RP z 21 lutego 2000 r., „W uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”)[5]
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)[6]
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
  • Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
  • Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
  • Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
  • Nagroda Św. Brata Alberta (Warszawa 2001)

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uchwałą Rady Miasta Katowice 2007 roku nazwano jedną z ulic M.Katowice imieniem Jerzego Dudy-Gracza.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. plsp.ids.czest.pl [dostęp 2013-04-13].
  2. Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 140. ISBN 83-223-2644-0.
  3. Chopinowi Duda-Gracz. muzeum-miedzi-art.pl. [dostęp 2023-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-09)].
  4. Renata Panas. Chopinowi Duda-Gracz. „Wychowanie Muzyczne w Szkole”, 2012. Stowarzyszenie Nauczycieli Muzyki.. 
  5. M.P. z 2000 r. nr 13, poz. 279
  6. M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 6.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jerzy Duda Gracz – Pro Memoria – wrocławska kolekcja, katalog wystawy, Muzeum Miejskie Wrocławia, 2005, ISBN 83-89551-12-8.
  • Kamiński Ireneusz Jan, Duda Gracz, Penta, 1997.
  • Matynia A., Powroty, Agaton, 1994.
  • Matuchniak-Krasuska Anna, O recepcji groteski J. Dudy Gracza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1999.
  • Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 31. ISBN 83-60353-11-5.
  • Toeplitz Krzysztof Teodor, Jerzy Duda Gracz, Arkady, 1985, 1992, ISBN 83-213-3600-0.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]