Wyspy Alandzkie

{{{nazwa}}}

Herb Wysp Alandzkich Flaga Wysp Alandzkich
Hymn: Ålänningens sång [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Stolica	Maarianhamina
Powierzchnia	1552,56
Populacja • liczba ludności	30 144 (styczeń 2021)
Domena internetowa	.ax
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | wikinews = | data powstania = | kod mapy = | rok = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | wikicytaty = | nazwa = | waluta = | pkb psn = | alt mapy = | opis mapy = | pkb psn rok = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | wikisłownik = | język urzędowy = | commons = | pkb psn na osobę = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | premier = | kod samochodowy = | numer kierunkowy = | pkb = | wysokość = | flaga = | kod samolotowy = | władca = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | hymn audio = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "status_terytorium", "likwidacja_data", "dewiza_język", "przez_kogo", "powierzchnia_wód", "likwidacja_sposób", "w_imieniu", "w_imieniu_urząd", "utworzenie_sposób", "gęstość", "mapa_obraz", "terytoria_autonomiczne", "herb_obraz", "terytoria_zależne", "religia_dominująca", "typ_państwa", "szef_rządu_opis", "ludność_rok", "głowa_terytorium", "dewiza_polski", "ludność_miejsce", "kod_ISO", "hymn_nazwa_polska", "w_imieniu_tekst", "w_imieniu_tekst2", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "głowa_terytorium_opis", "UTC", "nazwa_polska", "waluta_nazwa", "uwagi", "głowa_państwa", "utworzenie_data", "nazwa_oryginalna", "w_imieniu2", "waluta_symbol", "język_używany", "gęstość_miejsce", "zależne_od", "głowa_państwa_opis", "powierzchnia_miejsce", "lokalizacja_obraz", "od_kogo", "w_imieniu_urząd2", "kod_samochodowy", "nazwa_dopełniacz", "szef_rządu", "państwo" oraz "ludność".

Wyspy Alandzkie (szw. Åland, fiń. Ahvenanmaa) – archipelag i jednostka administracyjna Finlandii, położony na Morzu Bałtyckim u wejścia do Zatoki Botnickiej, stanowi obszar szwedzkojęzyczny. Posiada dużą autonomię, a status wysp jest gwarantowany międzynarodowo, ostatnio przez traktat akcesyjny do Unii Europejskiej.

Łączna powierzchnia archipelagu liczącego 6757 wysp wynosi 1552,56 km², a największa wyspa Fasta Åland – 650 km². Najbardziej wysuniętą wyspą na południe jest Lillharu, na północ Hon östra, zachód Västerbådan i na wschód Stora Rödskär. Liczba ludności wynosi 28 666 (31 XII 2013). Około 60 wysp jest zamieszkanych, głównie przez ludność pochodzenia szwedzkiego, którzy stanowią 90% mieszkańców wysp. Ludność zajmuje się głównie rybołówstwem, hodowlą bydła i uprawą roli. Jedynym miastem i zarazem stolicą jest Maarianhamina (szw. Mariehamn).

Na Wyspach Alandzkich występuje całkowity zakaz manewrów wojskowych oraz zakaz przelotów samolotów lotnictwa wojskowego – obszar Wysp Alandzkich jest strefą zdemilitaryzowaną. Po raz pierwszy demilitaryzację wysp wprowadził Traktat paryski (1856). Po I wojnie światowej i uniezależnieniu Finlandii od Rosji pretensje do archipelagu zgłosiła Szwecja. Kryzys alandzki rozpatrywała Liga Narodów. 24 czerwca 1921 r. Rada Ligi przyznała wyspy Finlandii z zastrzeżeniem przyznania rozległej autonomii dla tamtejszej ludności i utrzymania demilitaryzacji. 20 października zawarto w Genewie układ o statusie archipelagu, stronami prócz Szwecji i Finlandii były Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Dania, Polska, Estonia i Łotwa.

Ustrój polityczny

Wyspy Alandzkie na podstawie Aktu o Samorządzie Wysp Alandzkich z 28 grudnia 1951 są republiką parlamentarną będącą terytorium autonomicznym Finlandii. Wyspy Alandzkie posiadają własny parlament, zwany Lagting składający się z 30 posłów wybranych w głosowaniu demokratycznym. Odpowiedzialny przed nim jest rząd (Landskapsregering) składający się z sześciu ministrów (edukacji i kultury, finansów, spraw socjalnych i środowiska, administracji i współpracy z Unią Europejską, przemysłu i handlu oraz komunikacji), na którego czele stoi premier (lantråd). Archipelag ma też jednego posła w Eduskuncie i jednego delegata w Radzie Nordyckiej (od 1970). Są także członkiem Unii Europejskiej w ramach Finlandii. W polityce zagranicznej Wyspy Alandzkie są całkowicie uzależnione od rządu fińskiego, którego reprezentantem jest gubernator.

Wyspy Alandzkie posiadają własną flagę, policję, linie lotnicze oraz wydają własne znaczki. Obywatele Wysp Alandzkich są zwolnieni z obowiązku służby wojskowej w fińskiej armii z powodu demilitaryzacji archipelagu.

Główne partie polityczne i ich poparcie

Wyspy Alandzkie posiadają system wielopartyjny z klasycznym podziałem na lewicę, prawicę i centrum. Wśród partii znajdują się także ugrupowania o poglądach separatystycznych, dążące do odłączenia Wysp Alandzkich od Republiki Fińskiej. Wybory z 21 października 2007 wygrała Partia Liberalna, uzyskała jednak tylko 1/3 miejsc w parlamencie. W wyborach z 16 października 2011 roku wygrała partia Ålandsk Center, zyskując 7 mandatów.

Wyniki wyborów do parlamentu Wysp Alandzkich w 2011

	Partia	Liczba głosów	Zmiana liczby głosów	Procent głosów	Zmiana %	Uzyskane mandaty	Zmiana liczby mandatów
	Ålandsk Center	3068	–39	23,0	–1,2	7	–1
	Liberalerna på Åland	2630	–1546	19,7	–12,9	6	–4
	Ålands Socialdemokrater	2404	+891	18,0	+6,2	6	+3
	Moderaterna på Åland	1810	+577	13,5	+3,9	4	+1
	Obunden Samling	1639	+66	12,3	±0,0	4	±0
	Ålands Framtid	1286	+216	9,6	+1,3	3	+1
	Valmansförening för Henrik Appelqvist	138	—	1,0	—	0	—
	Razem (frekwencja 66,9%)	13 360		100,0		30	±0
	Źródło: JCI Mariehamn (szw.)

Podział administracyjny

Prowincja podzielona jest na 16 gmin. Głównym miastem i stolicą jest Maarianhamina. Ludność wszystkich gmin podano według stanu na 31 grudnia 2013.

Brändö (475) Eckerö (947) Finström (2520) Föglö (572) Geta (500) Hammarland (1540) Jomala (4424) Kökar (251) Kumlinge (330) Lemland (1926) Lumparland (413) Mariehamn (11 393) Saltvik (1813) Sottunga (100) Sund (1029) Vårdö (433)

Demografia

• Wykres liczby ludności Wysp Alandzkich na przestrzeni ostatnich stu lat

źródło: Urząd Statystyczny Wysp Alandzkich

Języki

Dla ponad 90% mieszkańców Wysp Alandzkich ojczystym jest język szwedzki, a dla 5% język fiński. Szkoły finansowane przez rząd są szkołami szwedzkojęzycznymi.

Ciekawostki

W średniowiecznym zamku Kastelholm, na suficie jednej z sal, wywieszone są herby wszystkich właścicieli twierdzy. Wśród nich znajduje się Orzeł Biały na czerwonym tle, który świadczy o tym, że właścicielką zamku była Katarzyna Jagiellonka, najmłodsza córka króla Polski Zygmunta I Starego, żona króla Szwecji Jana III Wazy i matka Zygmunta III Wazy.

Galeria

• 
  Zdjęcie satelitarne archipelagu
• 
  Östra Hamnen (Wschodni Port) – dla żaglówek i żaglowców
• 
  Żaglowiec Pommern po zachodniej stronie Maarianhamina i motorowa łódź wyczynowa
• 
  Wzgórze Knutsbodaberget
• 
  Kanał Lemströms i ruchomy most nad nim
• 
  Promy pomiędzy Finlandią, Szwecją i Estonią zawijają do portów na Wyspach Alandzkich

Zobacz też

• kraje nordyckie
• Morze Alandzkie
• Miasta Wysp Alandzkich

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna wysp Alandzkich
• Official Tourist Gateway (pol.)