Przejdź do zawartości

Żółkiew

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Mathieu Mars .bot (dyskusja | edycje) o 21:56, 27 maj 2021. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Żółkiew
Жовква
Ilustracja
Rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

żółkiewski

Burmistrz

Petro Wychopeń

Powierzchnia

7,6 km²

Wysokość

150 m n.p.m.

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


13 899
1770 os./km²

Nr kierunkowy

+380-3252

Kod pocztowy

80300

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Żółkiew”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Żółkiew”
Ziemia50°03′21″N 23°58′14″E/50,055833 23,970556
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Żółkiew (ukr. Жовква, Żowkwa, w latach 1951–1991 Нестеров, Nesterow) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu żółkiewskiego. 13 899 mieszkańców (2020)[1], dla porównania w 2001 było ich 13 316[2].

Żółkiew leży na Roztoczu Wschodnim, nad Świną, około 35 km od granicy z Polską.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1596 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[3].

Historia

Żółkiew została założona w 1597 przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, herbu Lubicz. Miasto wraz z zamkiem zaprojektował Paweł Szczęśliwy[4], który był jednym z przedstawicieli szkoły włoskiej w architekturze. Żółkiewski chciał bowiem, aby jego miasto przypominało renesansowy Zamość (który także był miastem prywatnym). Żółkiew prawa miejskie otrzymała 22 lutego 1603 dzięki przywilejowi króla Zygmunta III Wazy. Fundator miasta od samego początku osobiście doglądał budowy najważniejszych obiektów – zamku, kościoła, cerkwi, a pod jego nieobecność czyniła to jego żona, Regina z Herburtów Żółkiewska[5].

Miasto założono na planie nieregularnego pięcioboku z zamkiem oraz rynkiem i przylegającą do niego kolegiatą. Żółkiew otoczona przez mury obronne z czterema bramami (jedna z bram – Zwierzyniecka i część murów zachowały się do dziś). Budowę miasta dokończyła małżonka fundatora, Regina, która, po tragicznej śmierci Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą w roku 1620 stała się, razem z synem Janem, właścicielką Żółkwi. Następnie miasto przejęła córka – Zofia Daniłowiczowa, a po niej jej córka Zofia Teofila, zamężna z Jakubem Sobieskim, kasztelanem krakowskim, których synem był późniejszy król Jan III.

  • Ratusz
    Ratusz
  • Zamek
    Zamek
  • Kolegiata św. Wawrzyńca
    Kolegiata św. Wawrzyńca

Żółkiew była ulubioną rezydencją króla Jana III Sobieskiego, który najwięcej czasu spędzał w Żółkwi. Król umocnił miasto nowoczesnymi obwarowaniami, dekorował też miasto w stylu barokowym, tu przywoził swoje liczne wojenne trofea. Wówczas powstała w mieście szkoła pisania ikon, manufaktura fajansu czy drukarnia hebrajska. Król także odnowił i wyposażył kościół dominikanów, a także współfinansował budowę klasztoru bazylianów i nowej synagogi[6]. To tutaj, w Żółkwi odbyła się tu m.in. uroczystość nadania królowi Sobieskiemu przez króla Francji Ludwika XIV w 1676 r. Orderu Ducha Świętego, obchody zwycięstwa odniesionego pod Wiedniem i wręczenie w 1684 r. papieskich wyróżnień przysłanych przez Innocentego XI – poświęconego miecza i kapelusza Janowi III, a królowej Marii Kazimierze – Złotej Róży. To właśnie królowi Sobieskiemu zawdzięcza się przebudowę żółkiewskiego zamku, który stał się iście królewską rezydencją.

Po śmierci Jakuba Ludwika Sobieskiego, miasto odziedziczyła jego córka Maria Karolina de Bouillon, która przekazała później w spadku Żółkiew swojemu kuzynowi Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi „Rybeńce”, ówcześnie wojewodzie wileńskiemu i hetmanowi wielkiemu litewskiemu. Był ostatnim właścicielem miasta który dbał o nie. Jego następcy nie interesowali się zbytnio Żółkwią, przez co miasto podupadło, a majątek zlicytowano i rozprzedano.

  • Cerkiew świętej Trójcy (UNESCO)
    Cerkiew świętej Trójcy (UNESCO)
  • Wnętrze kolegiaty
    Wnętrze kolegiaty
  • Synagoga
    Synagoga

Po I rozbiorze Polski w latach 1772–1918 – miasto powiatowe w Królestwie Galicji i Lodomerii w składzie monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austrii, od 1866 Austro-Węgier.

Podczas I wojny światowej we wrześniu 1914 roku miasto zajęła armia rosyjska. Austriacy odbili je po bitwie pod miastem w czerwcu 1915 roku.

Od 1 listopada 1918 do 16 maja 1919 pod administracją ZURL, od 16 maja 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923[7].

Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945[8] w Polsce, miasto powiatowe w województwie lwowskim. W II Rzeczypospolitej miasto było garnizonem 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu miasta przez Armię Czerwoną okupanci zniszczyli stojący przed ratuszem pomnik króla Jana III Sobieskiego i stojący w parku pomnik założyciela miasta hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Wraz z II wojną światową Żółkiew straciła większość mieszkańców miasta. Po ataku Niemiec na ZSRR funkcjonariusze NKWD zamordowali od 29 do 34 więźniów przetrzymywanych w areszcie na zamku Żółkiewskich (w większości Ukraińców). Kilku więźniów uratowało nadejście wojsk niemieckich[9][10]. Oddziały niemieckie wkroczyły do miasta 29 czerwca 1941 roku[9]. Żydów w liczbie około 5 tys. Niemcy wymordowali w latach 1942–1943 w podmiejskim Lesie Boreckim lub w odległym o 22 km obozie śmierci w Bełżcu. W mieście istniało getto, do którego przesiedlano również Żydów z Kulikowa i Mostów Wielkich[11][12]. Prawie wszyscy Polacy opuścili Żółkiew w latach 1944–1946 pod naciskiem UPA i Sowietów[13][14]. 24 lipca 1944 Żółkiew została ponownie zajęta przez Armię Czerwoną[15]. W latach powojennych miasto zasiedlono Ukraińcami z okolicznych wsi, deportowanymi z Polski oraz imigrantami z centralnej i wschodniej Ukrainy[16].

  • Dawny kościół dominikanów
    Dawny kościół dominikanów
  • Cerkiew bazylianów
    Cerkiew bazylianów
  • Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy (cmentarna)
    Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy (cmentarna)

Od 16 sierpnia 1945 na terytorium Ukraińskiej SRR w granicach ZSRR. W latach 1951–1991 miasto nosiło nazwę Nesterow na cześć rosyjskiego pilota Piotra Niestierowa.

Od 1991 w granicach niepodległej Ukrainy.

24 stycznia 2011 Rada Miasta Żółkiew nadała honorowe obywatelstwo Miasta Żółkiew Stepanowi Banderze[17].

W Żółkwi działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[18].

Zabytki

 Osobny artykuł: Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi.
  • zamek w Żółkwi z początku XVII wieku
  • ratusz neobarokowy z 1932, proj. Bronisław Wiktor
  • synagoga
  • zespół oo. dominikanów:
    • klasztor – zwany z racji opiekunów klasztorem królewskim (Conventus Regalis), barokowy
    • kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z 1655, obecnie cerkiew greckokatolicka. We wnętrzu świątyni zachowały się późnobarokowe nagrobki (bardzo uszkodzone po wojnie) fundatorki Teofili Sobieskiej oraz jej syna Marka, brata króla Jana III, ściętego przez Kozaków po bitwie pod Batohem. Pochodzący stąd obraz Matki Boskiej znalazł się po 1945 w kościele przy ul. Dominikańskiej w Warszawie

Ludzie związani z Żółkwią

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Żółkwią.
Burmistrzowie
Honorowi obywatele

Miasta partnerskie

Szablon:Kolumna-podział

Przypisy

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
  2. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu lwowskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
  3. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 172.
  4. ↑ Andrzej Kępiński: Ukraina – po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 146, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.
  5. ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 173. ISBN 978-83-7576-193-1.
  6. ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 174. ISBN 978-83-7576-193-1.
  7. ↑ Tekst deklaracji opublikowany w:Dz.U. z 1923 r. nr 49, poz. 333.
  8. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  9. ↑ a b Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 143. ISBN 83-88747-40-1.
  10. ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 130. ISBN 83-903356-6-2.
  11. ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 315.
  12. ↑ Grzegorz Rąkowski, Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 111–130, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719.
  13. ↑ Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka: Polskie ślady na Ukrainie. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2013, s. 175. ISBN 978-83-7576-193-1.
  14. ↑ W meldunku Biura Wschodniego Delegatury z maja 1944 r. stwierdzano: „Konsekwencją [...] zbrodniczej akcji ukraińskiej trwającej w ciągu 4 miesięcy 1944 r. jest niemal całkowite wyludnienie ludności polskiej ogromnych przestrzeni Małopolski Wschodniej. [...] Pow. żółkiewski. Na terenie powiatu zostały już tylko nieznaczne resztki ludności polskiej. Z samej Żółkwi wyjechało 90% inteligencji, a ludności polskiej przeważnie uchodźców z okolic, jest tam już tylko około 1000 osób., [w:] Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 254, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
  15. ↑ ВОВ-60 – Сводки.
  16. ↑ Anna Wylegała, The absent ‘Others’: A comparative study of memories of displacement in Poland and Ukraine., Memory Studies 1-17, 2015, s. 2.
  17. ↑ Bandera honorowym obywatelem Żółkwi.
  18. ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
  19. ↑ a b Bolesław Łopuszański: Nahlik August (1812–1878)]. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXII. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 461.
  20. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 183.
  21. ↑ Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895, s. 3.
  22. ↑ Kronika. † Jan Stella-Sawicki. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 198 z 31 sierpnia 1911. 

Linki zewnętrzne

Powiat żółkiewski (1920-1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920-34 →)
Miasteczka (1920-34)
Gminy miejskie (1920-39)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934-39)
Powiat lwowski (1920–1939 i 1941–44) (► GG)
  • Siedziba powiatu – Lwów
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →/→)
Miejskie[B]
Miejsko-wiejskie[C][B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ a b c pozbawione praw miejskich podczas wojny
  2. ↑ a b c strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ a b kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
  4. ↑ po wojnie w Polsce
Miasta obwodu lwowskiego

Hromady obwodu lwowskiego
rejon czerwonogrodzki
rejon drohobycki
rejon jaworowski
rejon lwowski
rejon samborski
rejon stryjski
rejon złoczowski

herb obwodu lwowskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żółkiew&oldid=63470566”