Dziewczyna

Dziewczyna (rzadziej: dziewczę, podlotek, dzierlatka; również dziewczynka, zwykle o małych dzieciach) – młody człowiek płci żeńskiej. Wiek, w którym dziewczyna staje się kobietą, jest różny w różnych społeczeństwach. Zwykle przejście z okresu dojrzewania do dojrzałości następuje w wieku kilkunastu lat.

Dziewczyna karmiąca gołębia

W mowie potocznej słowo „dziewczyna” (zwykle w wyrażeniu: moja/czyjaś dziewczyna) funkcjonuje jako określenie na będącą w nieformalnym związku młodą niezamężną kobietę. W historycznym znaczeniu była to „służąca, pokojówka, pomoc domowa”.

Etymologia

Słowo „dziewczyna”, podobnie jak „dziewczę”, jest deminutywem (zdrobnieniem) od wyrazu dziewka oznaczającego pierwotnie służącą na wsi, później także prostytutkę. Słowo to jest znane we wszystkich językach słowiańskich. Prasłowiańskie *děvъka jest derywatem od wyrazu *děva „dziewica, dziewczyna”, który z kolei pochodzi od przymiotnika *děvъ „dziewiczy, niewinny”; przymiotnik ten został utworzony od czasownika *dojiti „karmić piersią; ssać” (por. polskie „doić”), a więc pierwotnie *děva oznaczało „ssąca pierś” i wskazywało niemowlę płci żeńskiej.

Obecnie „dziewczyna” wyparła niemal całkowicie równoznaczny rzeczownik „dziewczę” w liczbie pojedynczej, podczas gdy w liczbie mnogiej drugi z wyrazów używany jest nawet częściej. Ponieważ jednak „dziewczę” ma nijaki rodzaj gramatyczny, łączy się z liczebnikami zbiorowymi („obie dziewczyny”, ale „oboje dziewcząt”).

Analogiczne przekształcenia znaczeniowe zachodziły w innych językach. Niemieckie słowo Mädchen (podobnie do polskiego „dziewczęcia”, rodzaju nijakiego) powstało poprzez dodanie do rzeczownika Magd (oznaczającego służącą) zmiękczającej partykuły -chen. Od XV wieku zachodziły następujące przekształcenia: mēgedeken → Medichen → Mägdchen → Mädchen. Jakkolwiek obecnie wyraz oznacza młodą osobę płci żeńskiej lub ukochaną, pierwotne znaczenie nie zostało wyparte.

Sztuka

Sztuka akademicka: dzierlatka broniąca się przed Erosem (William-Adolphe Bouguereau)

Dziewczęta są bohaterkami wielu dzieł sztuki. W 1891 roku Kazimiera Skrzyńska zauważała, iż „piosenka jest tak zespolona z postacią dziewczyny, że prawie nie wolno jej milczeć”. Myśl tę rozwijał później Bolesław Leśmian, zauważając istotną – a nierozpoznaną wówczas – dwoistość: stwierdził mianowicie, że „dziewczyna” może służyć za rzeczownik pospolity określający rodzaj, ale i za wyróżnik pewnego typu bohaterki literackiej, zbliżając się w tej roli do imienia własnego. Leśmian napisał także wiersz siedemnastozgłoskowcem zatytułowany „Dziewczyna”, dowodząc w nim, że los człowieka mającego wytyczony cel jest określony poprzez pragnienie.

Mimo zasadniczej przynależności tego archetypu do kultury ludowej, podlotki występowały w literaturze polskiej już wcześniej – na przykład Juliusz Słowacki umieścił taką postać w poemacie dygresyjnym „Beniowski” („żaden nie nazwie jej w pieśni «dziewczyną», lecz musi nazwać posępnie «dziewicą», (...) ale to nie był los panny Anieli”). Opus magnum innego polskiego romantyka, przedwcześnie zmarłego Mieczysława Romanowskiego, nosi tytuł „Dziewczę z Sącza”; oprócz tego napisał on także wiersz „Dzieweczka”, poetycki opis masakry na Placu Zamkowym. Narracja obydwu tych utworów koncentruje się na dziewczynach.

W XIX wieku postaci dziewcząt były także często przedstawiane na obrazach malowanych w duchu kierunku zwanego akademizmem.

Sport

Iga Świątek, zwyciężczyni Wimbledonu 2018 w grze pojedynczej dziewcząt (fotografia wykonana miesiąc wcześniej)

W wielu dyscyplinach sportowych istnieją osobne rozgrywki dla dziewczyn. Przykładowo, w tenisie każdy turniej wielkoszlemowy zawiera gry pojedyncze i podwójne dziewcząt (definiowanych jako osoby płci żeńskiej w wieku rocznikowym najwyżej 18 lat). Podobnie, FIDE co miesiąc publikuje listę najlepiej grających w szachy dziewczyn (w tym wypadku do lat 20, również rocznikowo). Żeńskie konkurencje na olimpijskim festiwalu młodzieży Europy są określane jako konkurencje dziewcząt.

Zobacz też

• chłopiec
• chłopczyca