Przejdź do zawartości

Miklós Horthy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Miklos Horthy)
Miklós Horthy de Nagybánya
Ilustracja
Miklós Horthy około 1932 roku, koloryzowane
Wizerunek herbu
podpis
Regent Królestwa Węgier
Okres

od 1 marca 1920
do 15 października 1944

Poprzednik

Károly Huszár
(jako tymczasowy prezydent Węgier)

Następca

Ferenc Szálasi
(jako Przywódca Narodu)

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

18 czerwca 1868
Kenderes, Królestwo Węgier, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

9 lutego 1957
Estoril, Portugalia

Żona

Magdolna Purgly

Dzieci

István Horthy
Miklós Horthy

Odznaczenia
Order Vitéza (Węgry)
Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy Krzyż Wielki Orderu Świętego Stefana Krzyż Wielki ze Świętą Koroną Orderu Węgierskiego Zasługi z Mieczami (wojskowy) Krzyż Wielki ze Świętą Koroną Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi z Mieczami (wojskowy) Gwiazda Zasługi Węgierskiego Czerwonego Krzyża z Wieńcem Kawaler Orderu Marii Teresy Krzyż Zasługi Wojskowej z Mieczami Kawaler Orderu Leopolda (Austria) Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Krzyż Zasługi Wojskowej z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie pokoju) Brązowy Medal Węgierski z Koroną i Mieczami Brązowy Medal Węgierski z Koroną (wojskowy) Krzyż Wojskowy Karola Medal Rannych – jednokrotnie ranny (Austro-Węgry) Medal Pamiątkowy Węgierski Wojny (wojskowy) Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy Wojskowy Odznaka za Służbę dla Oficerów I Klasy (50 lat) Odznaka za Służbę dla Oficerów I Klasy (30 lat) Odznaka za 25-letnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry) Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913 Kawaler/Dama Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM) Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch Order Słonia (Dania) Order Złotej Ostrogi Order Królewski Serafinów (Szwecja) Kawaler Wielkiego Krzyża Orderu Grobu Świętego Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria) Order Świętego Jana (Prusy) Order Zasługi Orła Niemieckiego (III Rzesza) Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego Krzyż Żelazny (1813) I Klasy Krzyż Żelazny (1813) II Klasy Krzyż Wielki Odznaki Honorowej Niemieckiego Czerwonego Krzyża Łańcuch Orderu Karola III (Hiszpania) Order Chryzantemy (Japonia) Krzyż Wielki Orderu Wierności (Besa) Klasa Specjalna Odznaki Honorowej za Zasługi Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Order Korony Króla Zwonimira Order Mohameda Alego Order Gwiazdy Białej I Klasy (Estonia) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Order Lwa Złotego (Nassau) Order Orła Białego (1921–1990) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Słonia Białego (Tajlandia) Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego (Serbia) Order Krzyża Wolności za bohaterstwo na polu walki (Estonia) Order Krzyża Orła I Klasy (Estonia) Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I Klasy Medal Pamiątkowy Wojny 1939–1940 Order Orła Czerwonego z Mieczami na Wojennej Wstędze (Prusy) II Klasa Orderu Orła Czerwonego (Prusy) Order Królewski Korony (Prusy) Order Zasługi św. Michała (Bawaria) Wielki Oficer Orderu Korony (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Daniły I (Czarnogóra) Order Osmana (Imperium Osmańskie) Medal Imtiyaz (Imperium Osmańskie) Medal Wojenny (Imperium Osmańskie) Medal Zasługi Włoskiego Czerwonego Krzyża Krzyż Honorowy dla Walczących na Froncie Łańcuch Orderu Zasługi (Chile) Order Wierności I klasy (1932–1943)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Miklós Horthy w czasie I wojny światowej
Miklós Horthy i Adolf Hitler w 1938
Miklos Horthy wpisujący się do księgi pamiątkowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie

Miklós Horthy de Nagybánya (ur. 18 czerwca 1868 w Kenderes, zm. 9 lutego 1957 w Estoril) – węgierski wojskowy, marynarz, polityk i mąż stanu, wiceadmirał, regent i faktyczny władca Królestwa Węgier (1920–1944). Oficer austrowęgierski, zaczął prędko robić karierę, był też adiutantem przybocznym cesarza Franciszka Józefa I (1911–1914), pod koniec I wojny światowej mianowany naczelnym dowódcą Marynarki Wojennej Austro-Węgier (luty–listopad 1918). Po upadku monarchii habsburskiej stanął na czele sił kontrrewolucyjnych i obalił Węgierską Republikę Rad. W nowo powołanym królestwie mianował się głównodowodzącym sił zbrojnych oraz, zablokowawszy powrót prawowitego władcy Karola IV, regentem i zbudował prawicowy autorytaryzm. Dążąc do rewizji traktatu z Trianon, wobec braku poparcia międzynarodowego, wybrał sojusz z III Rzeszą i członkostwo w Osi, wziął z nią udział w II wojnie światowej i przejściowo odzyskał część ziem węgierskich. Gdy w 1944 roku, w obliczu klęsk chciał przejścia Węgier na stronę aliantów, Niemcy odsunęli go od władzy i uwięzili. Po wojnie znalazł się na emigracji, zmarł w 1957 roku w Portugalii. Jego prochy sprowadzono na Węgry w 1993 i uroczyście pochowano pomimo kontrowersji[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Życie i działalność przed dojściem do władzy w 1920

[edytuj | edytuj kod]

Wykształcenie odebrał w Akademii Morskiej w Fiume (obecnie Rijeka). Następnie rozpoczął karierę wojskową w marynarce austro-węgierskiej. Był adiutantem przybocznym cesarza Franciszka Józefa I[1]. Wykonywał także rozmaite prace dyplomatyczne. Podróżował do wielu krajów. Jednocześnie awansował w hierarchii marynarki wojennej. Dowodził kolejnymi jednostkami pływającymi. Na stopień kapitana okrętu liniowego (niem. Linienschiffskapitän) został awansowany ze starszeństwem z 20 stycznia 1914. Dowodził SMS „Habsburg”, następnie SMS „Novara” i od 1 lutego 1918 SMS „Prinz Eugen”[1]. Podczas I wojny światowej dał się poznać jako utalentowany dowódca. Odznaczył się zwycięskim bojem przeciwko włoskiej flocie w maju 1917, który przeszedł do historii jako bitwa w Cieśninie Otranto. W marcu 1918 Horthy objął dowodzenie nad flotą Austro-Węgier. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Węgier, które uzyskały w tym czasie suwerenność, zrywając z dominacją austriacką[2].

Zorganizował kontrrewolucję przeciwko komunistycznej Węgierskiej Republice Rad rządzonej przez Bélę Kuna. Razem z wojskami rumuńskimi i czechosłowackimi w sierpniu 1919 zdobył Budapeszt, rozpoczynając okres represji politycznych skierowanych przeciwko socjaldemokratom, komunistom, związkowcom i Żydom. Po przejęciu władzy Horthy został mianowany głównodowodzącym węgierskich sił zbrojnych. 1 marca 1920 Zgromadzenie Narodowe wybrało go na regenta Królestwa Węgier. Jako regent, przy współudziale rządu, uniemożliwił powrót na tron byłemu cesarzowi Austrii i królowi Węgier Karolowi I.

Rząd Horthyego

[edytuj | edytuj kod]

Podczas rządów Horthyego Węgry stały się pierwszą po wojnie prawicową dyktaturą w Europie. Nowy przywódca natychmiast zabrał się za organizowanie kraju mocno doświadczonego przez I wojnę światową – Węgry straciły sporą część terytorium, ponadto rządy komunistyczne doprowadziły do pogłębienia kryzysu[1]. Regent prowadził także ważne reformy ekonomiczne, stabilizując gospodarkę kraju, która nie załamała się całkowicie nawet w obliczu światowego kryzysu w latach 1929-1933, co jednak było zasługą przede wszystkim powołanego na urząd premiera Gyula Gömbösa, który zastąpił Istvána Bethlena[1]. Horthy, niesiony na fali silnych żądań narodowych, zamierzał dokonać rewizji traktatu z Trianon z 1920, chciano m.in. zwrotu części Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii, gdzie zamieszkiwało łącznie ponad trzy miliony Węgrów. Zagrożone ekspansją komunizmu i okrążone przez wrogie kraje Królestwo Węgier znalazło się w trudnym położeniu. Sojusz z Niemcami, które zgodziły się na przyłączenie części ziem węgierskich utraconych wcześniej na rzecz Czechosłowacji i Rumunii, większości węgierskiej klasy politycznej wydał się jedynym rozwiązaniem.

W okresie jego rządów na terenie Węgier działały obozy chorwackiej niepodległościowej organizacji terrorystycznej Ustaszy[3]. Po konferencji w Monachium (wrzesień 1938) Węgry bezskutecznie zabiegały u mocarstw zachodnich o przyznanie im południowej części Słowacji, która po traktacie z Trianon należała do Czechosłowacji i była w większości zamieszkiwana przez ludność węgierską. Po tym niepowodzeniu Horthy postanowił się zwrócić o pomoc do Niemiec. Hitler i Mussolini zgodzili się na rolę arbitrów w sporze węgiersko-czechosłowackim (pierwszy arbitraż wiedeński). Zgodnie z ich rozstrzygnięciem w listopadzie 1938 Węgry zaanektowały terytorium południowej Słowacji i południowej Rusi Zakarpackiej. Po rozpadzie Czecho-Słowacji w marcu 1939 Węgry, podejmując działania zbrojne przeciw Karpato-Ukrainie, zlikwidowały po walkach z oddziałami Siczy Karpackiej jej państwowość i uzyskały w ten sposób wspólną granicę z Polską wzdłuż pasma Karpat Wschodnich. Wsparcie dla roszczeń terytorialnych Węgier przez III Rzeszę było rozstrzygające dla późniejszego ich udziału po stronie Niemiec w wojnie III Rzeszy z ZSRR.

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1939 Horthy odmówił przepuszczenia Wehrmachtu przez terytorium Węgier przeciwko Polsce, czego domagali się Niemcy, i nakazał zaminowanie tuneli kolejowych i ich wysadzenie w przypadku próby przedarcia się Niemców siłą. W sierpniu 1940 Węgry otrzymały w wyniku drugiego arbitrażu wiedeńskiego północną część rumuńskiego Siedmiogrodu; w zamian Węgry musiały przystąpić do Paktu Trzech – sojuszu Niemiec i Włoch (trzecim członkiem paktu była Japonia), które po klęsce Francji w czerwcu 1940 zdominowały cały kontynent europejski. Od września 1939 rząd Horthyego, przychylnie nastawiony do Polski, udzielał schronienia polskim uchodźcom. Mimo protestów Berlina Węgry przyjęły około 150 tysięcy żołnierzy i cywilnych polskich uchodźców, którzy przekroczyli granicę polsko-węgierską po agresji ZSRR na Polskę[4].

Do końca listopada 1940 rząd Horthyego zezwalał na oficjalne funkcjonowanie poselstwa polskiego w Budapeszcie i przyjmował posła polskiego Leona Orłowskiego. Z Węgier do Francji, przy czynnym udziale polskiego poselstwa i potajemnej aprobacie władz węgierskich, ewakuowano do maja 1940 około 35 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, oficjalnie internowanych we wrześniu 1939. W Budapeszcie działała do 19 marca 1944 – do czasu niemieckiej wojskowej okupacji Węgier – główna nieformalna ekspozytura wywiadu polskiego w Europie Środkowej, prowadząca łączność kurierską z okupowanym krajem, polskie szkoły i instytucje kulturalne. Było to tolerowane przez władze węgierskie, pomimo formalnego sojuszu Węgier z III Rzeszą. W kwietniu 1941 Węgry po raz pierwszy zaangażowały się militarnie po stronie Osi przeciw Jugosławii, przepuszczając wojska niemieckie przez swoje terytorium. Oznaczało to konflikt z Wielką Brytanią. Świadomy dalekosiężnych konsekwencji rezygnacji z niezaangażowania w wojnę (nonbelligeranza), premier Węgier Pál Teleki popełnił samobójstwo. W czerwcu 1941 Węgry zaangażowały się w wojnę z ZSRR po stronie Niemiec, wysyłając na front wschodni kilkudywizyjną 2. Armię. W konsekwencji Wielka Brytania jesienią 1941 pod naciskiem Józefa Stalina wypowiedziała wojnę Węgrom. 2 Armia węgierska została prawie całkowicie rozbita nad Donem, podczas bitwy o Stalingrad w styczniu–lutym 1943. Klęska pod Woroneżem wpłynęła na stanowisko Horthyego wobec sojuszu z III Rzeszą.

Działania w przededniu zakończenia wojny

[edytuj | edytuj kod]

W 1943 Horthy zaczął negocjować odrębne zawieszenie broni z aliantami, chcąc doprowadzić do przejścia Węgier na stronę koalicji antyhitlerowskiej. Spotkało się to z ostrą reakcją Hitlera, który wysłał swoje wojsko na terytorium Węgier, okupując je 19 marca 1944. Horthy zdecydował się wówczas utworzyć proniemiecki rząd Döme Sztójayego (dotychczasowego ambasadora Węgier w Berlinie) i nie zaryzykował otwartego, beznadziejnego starcia z Niemcami, kontynuując jednak poufne kontakty z aliantami zachodnimi (w konsekwencji np. węgierska artyleria przeciwlotnicza nie otwierała ognia do samolotów brytyjskich i amerykańskich przelatujących nad terytorium Węgier w celu bombardowania Niemiec)[potrzebny przypis]. Do czasu zajęcia kraju przez Niemców sprzeciwiał się nazistowskim planom wywozu kilkuset tysięcy węgierskich Żydów[1]. Po wkroczeniu Wehrmachtu na Węgry rozpoczęły się masowe deportacje do Auschwitz – pod osobistym kierownictwem Adolfa Eichmanna[1]. Po obaleniu Iona Antonescu i proniemieckich władz Królestwa Rumunii (23 sierpnia 1944), Horthy zdymisjonował 29 sierpnia 1944 rząd Sztójaya. Uprzednio wymusił na Niemcach (w lipcu 1944) przerwanie deportacji Żydów z terytorium Węgier[potrzebny przypis].

Wizerunek admirała Horthyego na węgierskiej monecie z 1943
Popiersie admirała Horthyego w Budapeszcie

Okres powojenny i ostatnie lata

[edytuj | edytuj kod]

Już po konferencji w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943), gdzie Stalin wymusił na Brytyjczykach odstąpienie od lądowania aliantów zachodnich na Bałkanach (co było do tej pory planem Churchilla), los Węgier był przesądzony. Do kraju wkroczyć miała Armia Czerwona i okupować go. Gdy nastąpiło wejście Armii Czerwonej na terytorium Węgier (październik 1944), Horthy próbował (za pośrednictwem przywódcy komunistów jugosłowiańskich Josipa Broza Tity) poddać ZSRR wojsko węgierskie na froncie (alianci zachodni odmówili bowiem przyjęcia odrębnej węgierskiej kapitulacji, co próbował uzyskać admirał). Niemcy, którzy od dawna obserwowali te próby, 15 października 1944 aresztowali go (po uprzednim porwaniu jego syna przez komando pod dowództwem Ottona Skorzennego – operacja Mickey Mouse) i wywieźli w głąb Rzeszy. Rządy na Węgrzech formalnie objął przywódca strzałokrzyżowców Ferenc Szálasi, w pełni podporządkowany Rzeszy. Zmieniając decyzje Horthyego, wyraził on zgodę na dalszy udział Węgier w wojnie po stronie III Rzeszy i wznowienie deportacji Żydów do obozów zagłady.

 Osobne artykuły: Operacja Mickey Mouse i Operacja Panzerfaust.

1 maja 1945 odzyskał wolność, jednak wkrótce został ponownie aresztowany, tym razem przez Amerykanów. Oskarżali oni admirała o współpracę z hitlerowskimi Niemcami[1]. 17 grudnia 1945 Horthy został wypuszczony. Wezwano go w czasie procesów norymberskich w charakterze świadka. Po zakończeniu wojny nie powrócił do kraju, gdzie jego pozycja była niejasna. Jedni widzieli w nim bohatera, inni zdrajcę i zbrodniarza wojennego[1]. Horthy nie został ostatecznie postawiony przed sądem, choć władze jugosłowiańskie aktywnie domagały się jego wydania. Były węgierski przywódca zamieszkał w Weilheim w Bawarii, skąd przeprowadził się w 1949 do salazarowskiej Portugalii[1]. Pozostawił po sobie autobiografię: Życie dla Węgier.

Współczesne oceny i upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 1993 prochy Miklósa Horthyego sprowadzono na Węgry i uroczyście złożono w mauzoleum w Kenderes. W wydarzeniu tym wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób, w tym prawie cały rząd węgierski. Ówczesny premier József Antall określił byłego przywódcę kraju mianem patrioty. Ponowny pochówek admirała był transmitowany w telewizji państwowej i towarzyszyły mu masowe protesty w Budapeszcie[5].

Współcześnie pomniki i place jego imienia znajdują się w wielu węgierskich miejscowościach[6]. W listopadzie 2013 posąg admirała odsłonięto w Budapeszcie[7].

Negatywny stosunek do postaci Horthyego prezentuje Węgierska Partia Socjalistyczna.

W 2017 premier Węgier Viktor Orbán wygłosił przemówienie, w którym nazwał Horthyego „wyjątkowym mężem stanu” i przypisał mu przetrwanie Węgier w trudnym okresie II wojny światowej. United States Holocaust Memorial Museum wydało w następstwie tego oświadczenie potępiające Orbána i węgierski rząd za próby „przywrócenia reputacji wojennego przywódcy Węgier Miklósa Horthyego, który był głośnym antysemitą i był współwinny mordu ludności żydowskiej tego kraju podczas Holokaustu”[8].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
Austro-węgierskie i węgierskie[9]
Zagraniczne[12]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j Biografia Miklos Horthy – postacie II wojny światowej [online], www.sww.w.szu.pl [dostęp 2020-12-09].
  2. ↑ 10-lecie rządów regenta Węgier. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 52 z 4 marca 1930. 
  3. ↑ Ustaški pokret, 1929–1941: pregled njegove poviesti by Miron Krešimir Begić, Naklada Smotre "Ustaša" (s. 212), 1986
  4. ↑ Węgierski spór o Miklósa Horthy’ego... ↓.
  5. ↑ Jane Perlez, Reburial Is Both a Ceremony and a Test for Today's Hungary (Published 1993), „The New York Times”, 5 września 1993, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  6. ↑ Hungary Lauds Hitler Ally Horthy as Orban Fails to Stop Hatred, „Bloomberg.com”, 13 czerwca 2012 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  7. ↑ His contentious legacy, „The Economist”, 8 listopada 2013, ISSN 0013-0613 [dostęp 2020-12-08].
  8. ↑ U.S. Holocaust museum denounces Hungarian PM for erasing wartime crimes [online], Haaretz.com [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  9. ↑ A kormányzó érdemrendjei, kitüntetései és jelvényei. www.vitezirend.co.hu. [dostęp 2020-03-20]. (węg.).
  10. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918, s. 68
  11. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918, s. 111
  12. ↑ A kormányzó érdemrendjei, kitüntetései és jelvényei 2.. www.vitezirend.co.hu. [dostęp 2020-03-20]. (węg.).
  13. ↑ Hyginus Eugene Cardinale: Orders of Knighthood Awards and The Holy See – A historical, juridical and practical Compendium. Londyn: Van Duren, 1983, s. 42.
  14. ↑ Johann Stolzer, Christian Steeb: Österreichs Orden vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Im Auftrag der Österreichischen Gesellschaft für Ordenskunde. Graz: 1996, s. 337.
  15. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 301

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • M. Patelski, Admirał Miklós Horthy de Nagybánya – kawaler Orderu Wojennego Marii Teresy, w: Przyjaźń z tysiącletnim rodowodem. Szkice z dziejów relacji polsko-węgierskich pod red. Patrycji Jakóbczyk-Adamczyk i Dariusza Roguta, Związek Strzelecki „Strzelec” Organizacja Społeczno-Wychowawcza Jednostka Strzelecka nr 1001 im. Gen. dyw. Janusza Głuchowskiego w Bełchatowie: Bełchatów 2009
  • Jarosłw Giziński, Węgierski spór o Miklosa Horthy'ego, „Rzeczpospolita”, 2-3 czerwca 2012
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Miklós_Horthy&oldid=75165098”