Lista laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Anulowanie wersji 58979182 autorstwa 192.162.63.49 (dyskusja)
Znacznik: Anulowanie edycji
Linia 34: Linia 34:
|4
|4
| 1980
| 1980
| Piotr Siewniak<br />(''1911–2004'')
| [[Czesław Miłosz]]<br />(''1911–2004'')
| [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|literatura]]
| [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|literatura]]
| [[Plik:Czesław Miłosz 2011(Lt, detail).jpg|100px]]
| [[Plik:Czesław Miłosz 2011(Lt, detail).jpg|100px]]

Wersja z 13:35, 5 mar 2020

Lista prezentuje laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską. Ich związki z Polską definiowane są poprzez narodowość polską, urodzenie się na terytorium Polski, posiadanie obywatelstwa Polski lub posługiwanie się językiem polskim jako ojczystym (lub jednym z ojczystych).

Polscy laureaci Nagrody Nobla[a]

Lp. Rok Wyróżniony Dziedzina Zdjęcie Wyjaśnienie kwestii polskości
1 1903,
1911 		Maria Skłodowska-Curie
(1867–1934) 		fizyka (1903)
chemia (1911) 		Urodziła się kilka miesięcy po likwidacji autonomii Królestwa Polskiego od Rosji. Żyła na ziemiach polskich 23 lata, w 1891 r. wyjechała do Francji, gdzie spędziła resztę życia. W 1932 r. z jej inicjatywy założono Instytut Radowy w Warszawie. Odkryty przez siebie i męża pierwiastek nazwała na cześć Polski - polonem.
2 1905 Henryk Sienkiewicz
(1846–1916) 		literatura Niemal całe życie spędził na ziemiach polskich, głównie na terenie Królestwa Polskiego (1846–1867), a następnie Kraju Nadwiślańskiego (Imperium Rosyjskie), tworzył w języku polskim.
3 1924 Władysław Reymont
(1867–1925) 		literatura Urodził się kilka miesięcy po likwidacji autonomii Królestwa Polskiego od Rosji na terenie Królestwa. Żył na ziemiach polskich (w Kraju Nadwiślańskim), od 1918 r. w Polsce. Tworzył w języku polskim.
4 1980 Czesław Miłosz
(1911–2004) 		literatura Urodził się na ziemiach polsko-litewskich w rosyjskiej guberni kowieńskiej. Mieszkał w Polsce 40 lat, następnie żył we Francji i w USA. Do Polski wrócił w 1993 r. i pozostał do śmierci. Tworzył w języku polskim i angielskim.
5 1983 Lech Wałęsa
(ur. 1943) 		pokojowa Urodził się w okupowanej przez Niemców Polsce. Mieszka w Polsce całe życie, był prezydentem Rzeczypospolitej.
6 1995 Józef Rotblat
(1908–2005) 		pokojowa Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej. Absolwent fizyki na Wolnej Wszechnicy Polskiej (1932) i na Uniwersytecie Warszawskim (1938[1]). Mieszkał w Polsce prawie 31 lat, od 1939 r.[2] do śmierci żył w Wielkiej Brytanii. W 1946 przeszedł na obywatelstwo brytyjskie. Całe życie płynnie posługiwał się językiem polskim i określał się Polakiem z brytyjskim paszportem. Od 1966 r. członek Polskiej Akademii Nauk.
7 1996 Wisława Szymborska
(1923–2012) 		literatura Urodziła się i całe życie mieszkała w Polsce. Tworzyła w języku polskim.
8 2018 (nagrodę przyznano w 2019 roku[3]) Olga Tokarczuk
(ur. 1962) 		literatura Urodziła się i mieszka w Polsce, tworzy w języku polskim.

Pozostali laureaci mający znaczące związki z Polską

Lp. Rok Wyróżniony Dziedzina Zdjęcie Wyjaśnienie związków z Polską
1 1907 Albert Michelson
(1852–1931) 		fizyka Urodzony w 1852 r. na ziemiach polskich w Prowincji Poznańskiej w powiecie Strelno (wówczas Królestwo Prus), w zdecydowanej większości zamieszkiwanej przez Polaków, jako syn Żyda Samuela Michelsona i Polki Rozalii z domu Przyłubskiej, brat Pauliny i Joanny Michelsonów. W 1855 r. cała rodzina wyjechała do USA, gdzie Michelson spędził resztę życia. Pamiętał o swoim polskim pochodzeniu, swoje poświęcenie ciężkiej pracy tłumaczył tym, że pracowitość to cecha wszystkich Polaków[4]. Mimo, że nie urodził się na terenie państwa polskiego, przez całe życie konsekwentnie wpisywał w dokumentach Polskę jako miejsce urodzenia[5].
2 1944 Isidor Isaac Rabi
(1898–1988) 		fizyka Urodził się w 1898 r. w Rymanowie w Galicji, prowincji Austro-Węgier, zamieszkałej w zdecydowanej większości przez Polaków, Rusinów i Żydów, w rodzinie żydowskiej. Rozpoczął naukę w szkole, lecz w wieku czterech lat wraz z matką wyjechał do USA, gdzie spędził resztę życia[6]. Rodzinną miejscowość odwiedził w 1971[7].
3 1950 Tadeusz Reichstein
(1897–1996) 		fizjologia lub medycyna Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w zasymilowanej rodzinie żydowskiej (ojciec był inżynierem chemikiem), kultywującej polskie tradycje. Imię otrzymał na cześć Tadeusza Kościuszki (jego brat Adam swoje dostał dla upamiętnienia Adama Mickiewicza[8][9]). Dzieciństwo spędził też w Kijowie i w Jenie. Od ósmego roku życia aż do śmierci mieszkał w Szwajcarii, dokąd jego rodzice, którzy zdobyli później polskie obywatelstwo i posiadali je do końca życia, uciekli z Rosji z powodu pogromów Żydów. W okresie międzywojennym kilkukrotnie odwiedził ojczysty kraj i mieszkającą w nim rodzinę. Wszyscy jego polscy krewni zginęli podczas II wojny światowej w obozach zagłady[10]. Do końca życia dobrze rozumiał po polsku, gorzej mówił. Wspierał rozwój Polaków studiujących i pracujących na uczelniach szwajcarskich, fundując im stypendia[11]. Utrzymywał kontakty z polskimi uczelniami: w 1978 otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie Polskim w Londynie, a w 1995 w Akademii Medycznej w Gdańsku. Od 1988 był członkiem honorowym Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, otrzymał Medal „Zasłużony dla Włocławka”, a w 1994 honorowe obywatelstwo tego miasta. Od 1994 członek Polskiej Akademii Nauk[12].
4 1977 Andrew Schally
(ur. 1926) 		fizjologia lub medycyna Urodził się w Polsce jako Andrzej Wiktor Schally, syn generała Wojska Polskiego Kazimierza Schally’ego. Żył w Polsce prawie 13 lat, do września 1939 r., posługując się językiem polskim. W kolejnych latach mieszkał w Rumunii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie. Od 1957 r. mieszka w USA. Na przestrzeni lat zanikła jego umiejętność posługiwania się językiem polskim[potrzebny przypis].
5 1978 Menachem Begin
(1913–1992) 		pokojowa Urodził się na ziemiach polskich w rosyjskiej guberni grodzieńskiej w rodzinie żydowskiej jako Mieczysław Biegun. W Polsce mieszkał 27 lat, do 1940 r. Absolwent prawa na Uniwersytecie Warszawskim (1935). Od 1938 r. był przywódcą polskiego Betaru, żydowskiego ruchu młodzieżowego[13]. Więzień NKWD, kapral podchorąży Armii Polskiej na Wschodzie. Po przybyciu wojska do Palestyny uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej[14] i rozpoczął walkę o stworzenie państwa żydowskiego. Pozostał w Izraelu do końca życia.
6 Isaac Bashevis Singer
(1902–1991) 		literatura Urodził się w Kraju Nadwiślańskim (Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej jako Icek-Hersz Zynger. Mieszkał w Polsce 33 lata, od 1935 r. do śmierci żył w USA. Większość jego twórczości związana jest ze wspomnieniami z życia w Polsce. Jako dziennikarz używał m.in. pseudonimu Warszawski. Choć nigdy nie wrócił do ojczystego kraju, tłumacząc to niemożnością podróży na „cmentarz żydowskiego narodu”[15], do końca życia uważał się za warszawiaka i podkreślał swoje przywiązanie do Polski[16].
7 1981 Roald Hoffmann
(ur. 1937) 		chemia Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej. Mieszkał w Polsce 12 lat, w 1949 r. wyjechał do USA, gdzie żyje do dziś.
8 1992 Georges Charpak
(1924–2010) 		fizyka Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej jako Jerzy Charpak. W dzieciństwie posługiwał się językiem polskim[17]. Sześć lat mieszkał w Polsce, dwa w Palestynie, od 1932 r. do śmierci żył we Francji.
9 1994 Szimon Peres
(1923–2016) 		pokojowa Urodził się w Polsce w rodzinie żydowskiej jako Szymon Perski[18]. Języka polskiego uczył się w szkole[19], czasem używano go w jego domu[20]. W Polsce mieszkał 11 lat, w 1934 r. wyjechał do Palestyny (późniejszy Izrael), gdzie żył do śmierci. Często wspominał swoją polską przeszłość, jako izraelski polityk wielokrotnie odwiedzał Polskę. Był orędownikiem porozumienia między obu państwami, zależało mu na tym, żeby współcześni Izraelczycy zrozumieli znaczenie Polski dla swojej tożsamości. Swoje wystąpienie na ten temat w Senacie nazwał „przemówieniem życia”[21]. Do końca życia mówił z głębokim polskim akcentem[22].
10 2007 Leonid Hurwicz
(1917–2008) 		ekonomia Urodził się w Rosji w rodzinie żydowskiej. Przez 19 lat (1919–1938) mieszkał w Polsce. Absolwent prawa na Uniwersytecie Warszawskim (1938). Żył w wielu krajach, od 1940 r. do śmierci przede wszystkim w USA.

Nominowani do Nagrody Nobla (lista niepełna)

Komitet Noblowski może ujawnić nazwiska nominowanych po 50 latach od ich zgłoszenia. Lista obejmuje związane z Polską osoby nominowane do Nagrody Nobla wraz z rokiem nominacji w oparciu o oficjalne dane publikowane przez Komitet Noblowski. Na liście wyróżniono także nominacje dla osób, które w innych latach zostały zdobywcami nagrody Nobla (lista nagród w tabeli powyżej)[23]. Obecnie (2024 r.) ostatnie dostępne dane pochodzą z roku 1966 r.

Imię i nazwisko Dziedzina Lata nominacji
Henryk Sienkiewicz literatura 1901[24], 1902[24], 1903[24], 1904[24]
Jan Gotlib Bloch pokojowa 1901[25][26]
Maria Skłodowska-Curie fizyka 1902[27]
Stanisław Korwin-Dzbański pokojowa 1903[28][29]
Albert Michelson fizyka 1904[30]
Karol Olszewski fizyka 1904[24], 1913[24]
chemia 1913[24]
Eliza Orzeszkowa literatura 1905[24]
Adam Wiszniewski pokojowa 1907[31]
Ludwik Zamenhof pokojowa 1907[24], 1909[24], 1910[24], 1913[24], 1914[24], 1915[24], 1916[24], 1917[24]
Michał Tyszkiewicz pokojowa 1910[32], 1911[32], 1927[32]
Napoleon Cybulski fizjologia lub medycyna 1911[24], 1914[24], 1918[24]
Oskar Minkowski fizjologia lub medycyna 1912[24], 1914[24], 1924[24], 1925[24], 1928[24], 1929[24], 1932[24]
Leon Marchlewski chemia 1913[24]
fizjologia lub medycyna 1913[24], 1914[24]
Kazimierz Funk fizjologia lub medycyna 1914[33], 1925[33]
chemia 1926[33], 1946[33]
Józef Babiński fizjologia lub medycyna 1914[34], 1924[34], 1928[34], 1932[34]
Józef Polak pokojowa 1915[24], 1928[24]
Władysław Reymont literatura 1919[24], 1920[24], 1922[24]
Stefan Żeromski literatura 1921[24], 1922[24], 1923[24], 1924[24]
Oswald Balzer pokojowa 1926[24]
Kazimierz Fajans chemia 1928[35], 1934[35]
Rudolf Weigl fizjologia lub medycyna 1930[24], 1931[24], 1932[24], 1933[24], 1934[24], 1936[24], 1937[24], 1938[24], 1939[36]
Hermann Kantorowicz pokojowa 1934[37]
Józef Piłsudski pokojowa 1934[24]
Tadeusz Zieliński literatura 1934[24], 1935[24]
Wojciech Alojzy Świętosławski chemia 1936[24], 1950[24], 1957[24], 1958[24], 1960[24], 1962[24]
Maria Dąbrowska literatura 1939[24], 1957[24], 1959[38], 1960[38], 1965[24][39]
Isidor Isaac Rabi fizyka 1939[40], 1940[40], 1941[40], 1942[40], 1943[40], 1945[40]
Tadeusz Reichstein chemia 1943[41], 1944[41], 1945[41], 1947[41], 1948[41], 1949[41], 1950[41]
Szalom Asz[b] literatura 1946[24], 1947[24]
Leopold Staff literatura 1950[24]
Ludwik Hirszfeld fizjologia lub medycyna 1950[24]
Jarosław Iwaszkiewicz literatura 1957[42], 1963[42], 1965[24], 1966[39]
Jan Parandowski literatura 1957[43], 1959[43]
Bogdan Kamieński chemia 1958[24]
Józef Retinger pokojowa 1958[24]
Marian Danysz fizyka 1962[24], 1965[24]
Tadeusz Urbański chemia 1962[24]
Leopold Infeld fizyka 1964[24]
Jerzy Pniewski fizyka 1965[24]
Adam Rapacki pokojowa 1966[24]
Witold Gombrowicz literacka 1966[39]

Uwagi

  1. ↑ Rozumiani jako osoby, które w momencie otrzymania nagrody były obywatelami polskimi lub uważały się za Polaków.
  2. ↑ Tworzył w jidysz.

Przypisy

  1. ↑ Nobel Prizes and Laureates: Joseph Rotblat. [dostęp 2013-10-30]. (ang.).
  2. ↑ Joseph Rotblat – Curriculum Vitae, The Nobel Foundation.
  3. ↑ The Swedish Academy postpones the 2018 Nobel Prize in Literature. Svenska Akademien, 2018-05-04. [dostęp 2019-02-01]. (ang.).
  4. ↑ Albert Abraham Michelson: „A Pole - well up in Arithmetic”. [dostęp 2019-10-08]. (ang.).
  5. ↑ Fizyk-noblista polskiego pochodzenia będzie miał swoją ulicę?. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  6. ↑ Izydor Izaak Rabi, laureat Nagrody Nobla z Rymanowa rodem. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  7. ↑ Rodzina Izydora Rabi, noblisty z Podkarpacia, znów w Rymanowie. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  8. ↑ TADEUSZ REICHSTEIN. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).
  9. ↑ Tadeusz Reichstein – nasz noblista. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).
  10. ↑ Wielki nieznany - Tadeusz Reichstein. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).
  11. ↑ Pamięci profesora Tadeusza Reichsteina. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).
  12. ↑ Ilu Polaków dostało Nagrodę Nobla? Będziecie zdziwieni. „Newsweek”, 2010-10-01. 
  13. ↑ Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Jerzy Tomaszewski (red.). Warszawa: Cyklady, 2001, s. 34. ISBN 83-86-85958-X.
  14. ↑ Stefan Korboński: Żydzi w czasie okupacji. [dostęp 16 stycznia 2009]. (pol.).
  15. ↑ Isaac Bashevis Singer. Opowiem wam tę historię. kultura.onet.pl. [dostęp 2018-11-26].
  16. ↑ Isaac Bashevis Singer zawsze był myślami w Polsce. wiadomosci.onet.pl. [dostęp 2018-11-26].
  17. ↑ Zmarł Charpak, zakochany w fizyce. „Gazeta Wyborcza”, 2010-10-01. 
  18. ↑ Shimon Peres – The Eighth Prime Minister. [w:] Prime Minister’s Office [on-line]. [dostęp 2011-02-07]. (ang.).
  19. ↑ Małgorzata Wyrzykowska: Na Białorusi czczono 90. rocznicę urodzin Szimona Peresa. Dzieje.pl, 20 maja 2013. [dostęp 23 lipca 2014]. (pol.).
  20. ↑ Tekst przemówienia prezydenta Szimona Peresa w polskim Senacie. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  21. ↑ Szymon Peres wierzył w niemożliwe. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  22. ↑ Urodził się jako Szymon Perski w Wiszniewie, zmarł jako Shimon Peres w Izraelu. [dostęp 2019-10-08]. (pol.).
  23. ↑ Nobelprize.org: Nomination Archive. Nobel Media AB 2014. [dostęp 2014-10-09]. (ang.).
  24. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt Nomination Database [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  25. ↑ Nomination Database: Jean de Bloch [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  26. ↑ Aneta Ilnicka, Dziś wręczenie Pokojowej Nagrody Nobla. Przez 113 lat nominowanych do niej było trzynastu Polaków, „WP money”, 10 grudnia 2014 [dostęp 2017-01-07] (pol.).
  27. ↑ Nomination Database: Marie Curie [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-08].
  28. ↑ Aneta Ilnicka, Dziś wręczenie Pokojowej Nagrody Nobla. Przez 113 lat nominowanych do niej było trzynastu Polaków, „WP money”, 10 grudnia 2014 [dostęp 2017-01-07] (pol.).
  29. ↑ Nomination Database: Stanilaus von Korwin-Dzbanski [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  30. ↑ Nomination Database: Albert A Michelson [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-08].
  31. ↑ Nomination Database: Prince Adam Wiszniewski [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  32. ↑ a b c Nomination Database: Count Michel Tyszkiewicz [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  33. ↑ a b c d Nomination Database: Casimir Funk [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  34. ↑ a b c d Nomination Database: Joseph Babinski [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  35. ↑ a b Nomination Database: Kasimir Fajans [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  36. ↑ Nomination Database: Rudolf Weigl [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  37. ↑ Nomination Database: Hermann Kantorowicz [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  38. ↑ a b Nomination Database: Maria Dabrowska [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  39. ↑ a b c Natalia Szostak, Gombrowicz w 1966 roku miał szansę na literackiego Nobla. Szwedzka Akademia odtajnia archiwa [online], wyborcza.pl, 5 stycznia 2017 [dostęp 2017-01-06].
  40. ↑ a b c d e f Nomination Database: Isidor I Rabi [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-08].
  41. ↑ a b c d e f g Nomination Database:Tadeus Reichstein [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-08].
  42. ↑ a b Nomination Database: Jaroslaw Iwaszkiewicz [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].
  43. ↑ a b Nomination Database: Jan Parandowski [online], nobelprize.org [dostęp 2017-01-07].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_laureatów_Nagrody_Nobla_związanych_z_Polską&oldid=58979187”