Leopold Infeld
Leopold Infeld (1938) | |
Data i miejsce urodzenia |
20 sierpnia 1898[1] |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Odznaczenia | |
|
Leopold Infeld (ur. 20 sierpnia 1898 w Krakowie[1], zm. 15 stycznia 1968 w Warszawie[1]) – polski fizyk teoretyk, profesor uniwersytetów w Toronto i w Warszawie, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1955–1957).
Infeld zajmował się głównie klasyczną teorią pola, w tym ogólną teorią względności Einsteina i klasyczną elektrodynamiką[a][2]. Latami współpracował z Albertem Einsteinem – w fizyce, popularyzacji tej nauki i jej historii – oraz był jego biografem. Infeld publikował także z noblistą Maksem Bornem i sam był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (w 1964)[3].
Infeld był również działaczem politycznym, zwłaszcza antywojennym – jako członek Światowej Rady Pokoju (ang. WPC)[4] i sygnatariusz Manifestu Russella-Einsteina z 1955 roku. Sprzeciwiał się również cenzurze w socjalistycznej Polsce.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Początki w Europie
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Kazimierzu w Krakowie, który w tym czasie należał do Austro-Węgier. Jego rodzicami byli Salomon Infeld, żydowski kupiec handlujący skórami, i Estera z domu Kohane[5][6][7], a jego starszą siostrą dziennikarka Felicja Stendigowa[7]. Naukę rozpoczął w żydowskiej szkole religijnej. Następnie uczył się w gimnazjum. Maturę uzyskał w 1916 z bardzo dobrym wynikiem i ojciec zezwolił mu na studia fizyki na uniwersytecie[6]. Jako obywatel Austro-Węgier został wcielony do armii austriackiej i w jej szeregach brał udział w I wojnie światowej. Po zwolnieniu ze służby wojskowej rozpoczął studia fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1920, aby kontynuować studia, wyjechał do Berlina, gdzie poznał Alberta Einsteina. W Berlinie uczęszczał na wykłady Maxa Plancka i Maxa von Lauego. Doktorat uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1921. Promotorem jego pracy doktorskiej był profesor Władysław Natanson[8][6].
Po ukończeniu studiów nie otrzymał pracy na uniwersytecie. Uczył w żydowskim gimnazjum w Będzinie. W 1922 został zatrudniony jako dyrektor w żydowskim gimnazjum koedukacyjnym w Koninie. W 1924 został nauczycielem fizyki w żydowskim żeńskim gimnazjum w Warszawie[6]. Napisał wtedy pierwsze prace naukowe. Posadę asystenta na uniwersytecie udało mu się objąć dopiero po 8 latach, gdyż czyniono mu przeszkody, jak sam twierdził, z powodu żydowskiego pochodzenia[9]. W 1930 został asystentem w katedrze Fizyki Teoretycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie następnie uzyskał habilitację[9]. W 1932 podczas pobytu w Lipsku napisał dwie prace, które stają się początkiem jego międzynarodowej kariery:
Pierwszą z tych prac napisał razem z holenderskim matematykiem van der Waerdenem. Rozwinęli w niej tzw. rachunek spinorowy do postaci stosowalnej w ogólnej teorii względności (van der Waerden wprowadził wcześniej rachunek spinorowy do szczególnej teorii względności). W drugiej pracy Infeld znalazł postać równania Diraca w czasoprzestrzeniach ogólnej teorii względności.
Kolejnym etapem w karierze naukowej Infelda był dwuletni (1933–1935) pobyt na Uniwersytecie Cambridge w Wielkiej Brytanii w charakterze stypendysty Fundacji Rockefellera[6]. Poznał tam Maxa Borna. Efektem ich współpracy było uogólnienie klasycznej elektrodynamiki Maxwella w taki sposób, aby możliwy był nielinowy opis pola elektromagnetycznego (tzw. elektrodynamika nieliniowa lub elektrodynamika Borna-Infelda). Teoria ta była krokiem pośrednim na drodze do elektrodynamiki kwantowej.
Pobyt w Ameryce Północnej
[edytuj | edytuj kod]Po odrzuceniu jego kandydatury na stanowisko profesora w Wilnie, w 1936 został stypendystą w Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton i rozpoczął współpracę z Albertem Einsteinem[9]. Wynikiem tej współpracy były prace dotyczące równań ruchu w ogólnej teorii względności (tzw. teoria Einsteina-Infelda-Hoffmanna). Podczas dwuletniego pobytu w Princeton Infeld przy współpracy z Einsteinem napisał książkę Ewolucja fizyki. Stała się międzynarodowym bestsellerem – w ciągu siedemdziesięciu lat od chwili publikacji miała ponad 200 wydań.
W 1938 roku został profesorem fizyki na Uniwersytecie Toronto w Kanadzie. Prace z tego okresu dotyczyły kosmologii relatywistycznej i teorii faktoryzacji (jedna z metod rozwiązywania zagadnienia własnego). W Toronto Infeld pracował do roku 1950[10]. Kanadę był zmuszony opuścić po tym, jak oskarżono go niesłusznie o kontakty z komunistami w Polsce i możliwości sprzedaży im tajemnic wojskowych (dotyczących broni nuklearnej). Nie chcąc stracić posady w Kanadzie i nie znając realiów komunistycznej Polski po II wojnie światowej, całkowicie zależnej od ZSRR, Infeld próbował pracować początkowo w Polsce biorąc urlop z Uniwersytetu w Toronto, na co władze kanadyjskiego uniwersytetu nie zgodziły się. Za pracę w komunistycznej Polsce, w Kanadzie został pozbawiony obywatelstwa kanadyjskiego i ogłoszony narodowym zdrajcą. W 1995 Infeld został zrehabilitowany i Uniwersytet w Toronto nadał mu pośmiertnie tytuł swojego Profesora Emeritusa.
Powrót do Polski
[edytuj | edytuj kod]W 1950 roku objął katedrę fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Wspólnie z Wojciechem Rubinowiczem założył Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, w latach 1952–1965 był członkiem jej prezydium[11]. W roku 1953 rozpoczął pracę w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk. W 1955 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki teoretycznej, a w szczególności za prace z teorii grawitacji oraz elektrodynamiki nieliniowej[12][13]. W 1962 zorganizował w podwarszawskiej Jabłonnie konferencję naukową na temat postępów w fizyce relatywistycznej. Pojawili się tam najwybitniejsi fizycy tamtych lat – m.in. Paul Dirac i Richard Feynman – jak i lat późniejszych, np. Witalij Ginzburg i Roger Penrose. W 1960 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki[14].
Infeld miał doktorantów, którzy zostali potem znaczącymi teoretykami, jak Andrzej Trautman i Iwo Białynicki-Birula.
Był sygnatariuszem Listu 34, w którym intelektualiści protestowali przeciw cenzurze w Polsce[15].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był czterokrotnie żonaty:
- Po raz pierwszy ożenił się 5 października 1919 w Krakowie z Fanny Billig (ur. 20 czerwca 1898 w Kolbuszowej)[16]. Z tego małżeństwa miał syna Henryka Ryszarda (ur. 17 sierpnia 1925 w Krakowie)[17]. Rozwód pierwszego małżeństwa uzyskał 27 maja 1929 w Oddziale X Cywilnym sądu grodzkiego w Krakowie[16].
- Po raz drugi ożenił się prawdopodobnie w 1929 z Haliną (nazwisko nieznane). Jego druga żona zmarła po ciężkiej chorobie w 1932[6].
- Po raz trzeci ożenił się ze swoją kuzynką Doris Infeld w Londynie w Wielkiej Brytanii 6 października 1934. 11 marca 1939 uzyskał rozwód w hrabstwie Dade na Florydzie w USA[18].
- Po raz czwarty ożenił się 12 kwietnia 1939 w New Jersey z amerykańską matematyczką Helen Mary, z domu Schlauch (1907–1993)[19], siostrą Margaret Schlauch (1898–1986), córką Williama Storba Schlaucha (1873–1953), wybitnego matematyka, profesora New York University. Leopold i Helen Mary Infeldowie mieli dwoje dzieci: syna Eryka[20], profesora fizyki teoretycznej, oraz córkę Joan[19].
Lepold Infeld był ateistą[21][22]. Zmarł w Warszawie, pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Wojskowego na Powązkach (kwatera A 27-Tuje-21)[23].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Infeld opublikował kilkanaście książek, po polsku i po angielsku; oprócz dzieł popularnonaukowych i wspomnień napisał też powieść historyczną o francuskim matematyku Galois.
- 1933: Nowe drogi nauki. Kwanty i materja, Mathesis Polska, Warszawa.
- 1938: The Evolution of Physics. The Growth of Ideas from the Early Concepts to Relativity and Quanta, wspólnie z A. Einsteinem, Simon & Schuster i Cambridge University Press.
- 1998: czwarte wydanie polskie Ewolucja fizyki. Rozwój poglądów od najdawniejszych pojęć do teorii względności i kwantów, seria: Klasycy nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa.
- 1950: Whom the Gods Love. The Story of Evariste Galois.
- Wydanie polskie Wybrańcy bogów. Powieść o życiu Ewarysta Galois.
- 1950: Albert Einstein, Charles Scribner’s Sons, New York;
- 1956: wydanie polskie PWN, Warszawa.
- 1956: Moje wspomnienia o Einsteinie, Iskry, Warszawa.
- 1960: Motion and Relativity, wraz z Jerzym Plebańskim, Pergamon, Oksford.
- 1964: Szkice z przeszłości: Wspomnienia, PIW, Warszawa.
- 1967: Kordian, fizyka i ja, PIW, Warszawa.
- 1978: Why I Left Canada, McGill-Queen’s University Press, Montreal.
- 1980: Quest: An Autobiography, Chelsea, New York (pierwsze wydanie 1965).
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Sztandaru Pracy I klasy (16 lipca 1954)[24]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)[25]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)[26]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Leopold Infeld. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Andrzej Trautman. Wspomnienie o Leopoldzie Infeldzie. „Postępy Fizyki”. 19 (2), s. 147–155, 1968.
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
- ↑ Nomination Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-22] (ang.).
- ↑ Trybuna Robotnicza z 1950, nr 324, s. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03].
- ↑ Akt urodzenia Leopolda Infelda – akt nr 573 z 1898, szukajwarchiwach.gov.pl, 20 sierpnia 1898 [dostęp 2023-04-18] .
- ↑ a b c d e f John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Leopold Infeld w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2023-04-17].
- ↑ a b Eva Ariela Lindberg , Polish Roots in Israel: Eva Lindberg about Gustawa Stendig-Lindberg (Kraków) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-04-17] .
- ↑ Leopold Infeld w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2022-01-06].
- ↑ a b c Nalewajko-Kulikov, s. 140.
- ↑ Leopold Infeld, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-07] .
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-16].
- ↑ Leopold Infeld (1898–1968) [online], bg.agh.edu.pl [dostęp 2023-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-24] .
- ↑ Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20 .
- ↑ Trzydziestu czterech w obronie kultury polskiej – Historia – polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2023-02-02] (pol.).
- ↑ a b Akt małżeństwa Leopolda Infelda i Fanny Billig – akt nr 244 z 1919, szukajwarchiwach.gov.pl, 5 października 1919 [dostęp 2023-04-19] .
- ↑ Dan Hirschberg: Drzewo genealogiczne rodziny Infeld. ics.uci.edu. [dostęp 2023-04-19]. (ang.).
- ↑ Report of Divorce Granted: 1507, Docket No: 56527, Vol. 160, Page 140, 11 marca 1939 [dostęp 2023-04-16] .
- ↑ a b Judy Green, Jeanne Laduke. Pioneering Women in American Mathematics – The Pre-1940 PhD’s. „History of Mathematics”. 34, s. 309–312, 2008. American Mathematical Society. (ang.).
- ↑ Magdalena Bajer, Infeldowie i ...ciocia [online], forumakademickie.pl, 2002 [dostęp 2023-04-16] .
- ↑ Tadeusz Kotarbiński, Leopold Infeld: Przykład indywidualny kształtowania się postawy wolnomyślicielskiej. Książka i Wiedza, 1960.
- ↑ Tadeusz Kotarbiński, Leopold Infeld, Betrand Russell: Religia i ja. Książka i Wiedza, 1981.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-25].
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 „na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Eryk Infeld, Leopold Infeld, seria: Polish men of science, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1978.
- Eryk Infeld, Leopold Infeld, „Postępy Fizyki”, nr 4/2011, s. 154–177.
- Eryk Infeld, Babie lato Alberta Einsteina, „Świat Nauki”, 10/2004, s. 86–92.
- Joanna Nalewajko-Kulikov: Infeld Leopold, [w:] Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 140–141. ISBN 978-83-7427-392-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Polskojęzyczne
- Prace Leopolda Infelda dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Sylwetka prof. Leopolda Infelda w PKF na stronie Repozytorium Cyfrowe
- Andrzej Kajetan Wróblewski, Biogram Leopolda Infelda, strona Wydziału Fizyki UW [dostęp 2021-07-05].
- Mira Suchodolska, Iwo Białynicki-Birula i Łukasz Turski, Wśród naukowców zawsze byli lizusi władzy. (...), „Dziennik Gazeta Prawna”, 7 stycznia 2017 [dostęp 2021-07-05] – wywiad, m.in. o Leopoldzie Infeldzie.
- Leopold Infeld słowami swojego ucznia Iwa Białynickiego-Biruli (film, część I)
- Leopold Infeld słowami swojego ucznia Iwa Białynickiego-Biruli (film, część II)
Anglojęzyczne
- Electrodynamics, książka poświęcona elektrodynamice (po ang. i w PDF), rozdział 6. zawiera wprowadzenie do teorii Borna-Infelda
- ISNI: 0000000081480763
- VIAF: 68930528
- LCCN: n80080262
- GND: 118708872
- NDL: 00444236
- BnF: 119082308
- SUDOC: 026930706
- SBN: RAVV027651
- NLA: 35221744
- NKC: jn20001227801
- BNE: XX976704
- NTA: 07058429X
- BIBSYS: 90095711
- CiNii: DA01785645
- Open Library: OL1737950A
- PLWABN: 9810703900705606
- NUKAT: n97083248
- J9U: 987007263086805171
- PTBNP: 87138
- CANTIC: a1200277x
- LNB: 000003835
- NSK: 000173572
- CONOR: 7912547
- ΕΒΕ: 246448
- BLBNB: 000443082
- KRNLK: KAC199613341
- LIH: LNB:faR;=Bp
- Członkowie rzeczywiści PAN
- Członkowie Światowej Rady Pokoju
- Elektrodynamicy klasyczni
- Laureaci Nagrody „Problemów”
- Ludzie upamiętnieni nazwami równań fizycznych
- Ludzie urodzeni w Krakowie
- Ludzie związani z Koninem
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy biografowie uczonych
- Polscy fizycy XX wieku
- Polscy historycy fizyki
- Polscy popularyzatorzy fizyki
- Polscy popularyzatorzy historii
- Polscy teoretycy względności
- Polscy Żydzi
- Pracownicy Institute for Advanced Study w Princeton
- Prezesi Polskiego Towarzystwa Fizycznego
- Sygnatariusze Listu 34
- Urodzeni w 1898
- Wykładowcy Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
- Wykładowcy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
- Zmarli w 1968