Napoleon Cybulski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Napoleon Cybulski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 września 1854
Krzywonosy

Data i miejsce śmierci

26 kwietnia 1919
Kraków

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Napoleon Nikodem Cybulski herbu Prawdzic (ur. 14 września 1854 w Krzywonosach, zm. 26 kwietnia 1919 w Krakowie) – polski fizjolog, współodkrywca adrenaliny, jeden z twórców endokrynologii, współodkrywca prądów czynnościowych mózgu (1890) i pionier elektroencefalografii[1]; publicysta, wiceprezes Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie w 1890 roku[2]. W 1911, 1914 i 1918 roku był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 14 września 1854 w Krzywonosach; jego rodzicami byli Józef Napoleon Cybulski i Marcjanna z domu Hutorowicz. Ukończył gimnazjum w Mińsku, a następnie studiował medycynę w Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu. Studia ukończył w 1880 roku, uzyskując dyplom lekarza cum eximia laude[4]. W latach 1877–1885 pracował w Akademii Wojskowo-Medycznej jako asystent w Katedrze Fizjologii u Iwana Tarchanowa. W 1885 otrzymał stopień doktora medycyny na podstawie pracy Issledowanija nad skorustiu dwiżenija krowi posridstwom fotogiemotachomietra (Badania nad prędkością ruchu krwi za pomocą fotohemotachometru). W tym samym roku przeprowadził się do Krakowa i podjął pracę jako kierownik Katedry Fizjologii, Histologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1887–1888 i 1895–1896 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego, 1904–1905 – rektora, a 1905–1909 – prorektora uczelni. Był założycielem krakowskiej szkoły fizjologicznej, od 1887 członkiem korespondentem, a od 31 października 1891 członkiem czynnym Akademii Umiejętności.

Jubileusz Napoleona Cybulskiego (X) w Krakowie w 1910

Uważany jest za twórcę krakowskiej szkoły fizjologicznej. Pionier polskiej elektroencefalografii i endokrynologii. W 1895 wraz z Władysławem Szymonowiczem odkrył hormonalne oddziaływanie rdzenia nadnerczy i wyizolował adrenalinę. Jako jeden z pierwszych w 1890 otrzymał zapis EEG kory mózgowej. Wprowadził do medycyny termin nadnerczyna dla związków biologicznie czynnych wydzielanych z rdzeni nadnerczy do krwi. Wraz z Adolfem Beckiem przeprowadził pionierskie w skali światowej badania fal elektroencefalograficznych. Jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał szybkość linearnego przepływu krwi w tętnicy szyjnej i udowej. Zainicjował w Polsce badania nad hipnotyzmem. Za pomocą skonstruowanego przez Cybulskiego fotohemotachometru Andrzej Klisiecki przeprowadził w latach 30. i 40. głośne badania nad zmianami ciśnienia tętniczego krwi w zależności od faz akcji skurczowej serca. Autor około 100 prac naukowych. Niektóre tezy zawarte w książce Cybulskiego O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego pozwalają zaliczać go do prekursorów koncepcji nieświadomości wyprzedzających idee Freuda[5].

Oprócz medycyny interesował się również zagadnieniami społecznymi, publikując na ten temat książki i artykuły m.in.: Czy państwo i społeczeństwo mają obowiązek popierać naukę? (1895), W sprawie organizacyi gospodarstw włościańskich (1896), Nauka wobec wojny (1918). Był zdecydowanym zwolennikiem dopuszczenia kobiet do studiów medycznych. Wraz z Odo Bujwidem oraz Kazimierą Bujwidową założył w 1891 pierwsze w Krakowie gimnazjum żeńskie. W 1916 zakupił dwór w Nawojowej Górze. W roku 1918 otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności. W 1911 roku został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Nawojowej Górze[6].

Do jego uczniów należeli – oprócz już wymienionych – m.in. tacy uczeni jak Leon Wachholz, Aleksander Rosner, Stanisław Maziarski, Jan Prus, Marian Eiger, Antoni Gluziński czy też Gustaw Piotrowski (młodszy)[7].

Zmarł w swym gabinecie w Zakładzie Fizjologii UJ w wyniku udaru mózgu[8]. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[9].

Wybrane prace[edytuj | edytuj kod]

  • O metodach badania fizyologicznego (1885)
  • Nowy przyrzad do badania prędkości ruchu krwi (fotohaemotachometr) i jego zastosowanie (1886)
  • O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego (1887)[10]
  • Nowy manometr do oznaczania parcia w żyłach za pomocą fotografii (1888)
  • O ucisku mózgu (1890)
  • Dalsze zjawiska nad zjawiskami elektrycznymi w korze mózgowej małpy i psa (1891)
  • Nowa modyfikacja kalorymetru (1894)
  • Próba badań nad żywieniem się ludu wiejskiego w Galicji (1894)
  • O funkcji nadnercza (1895)
  • Próba nowej teroyi zjawisk elektrycznych w tkankach zwierzęcych (1898)
  • Kilka słów w sprawie jadów w jelicie prawidłowem (1907)
  • Wpływ błon i przegród na siły elektromotoryczne (1909)
  • Fizyologia człowieka (1915)
  • O termodynamice mięśniowej (1916)
  • Elektryczność zwierzęca

Odznaczenie[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jest patronem ulicy w Krakowie[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Maciej Iłowiecki, Dzieje nauki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 194, ISBN 83-223-1876-6.
  2. Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885–1896, Kraków 1896, s. 34.
  3. Nomination%20Archive, NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-21] (ang.).
  4. Sto lat temu zmarł Napoleon Cybulski, współodkrywca adrenaliny, Nauka w Polsce, 26 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-29] (pol.).
  5. Bartłomiej Dobroczyński: Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem. Kraków: Universitas, 2005, s. 294; s. 229 i n.. ISBN 83-242-0539-X.
  6. Historia – OSP Nawojowa Góra [dostęp 2019-11-30] (pol.).
  7. Mateja 2019 ↓, s. 167-170.
  8. Napoleon Nikodem Cybulski – założyciel krakowskiej szkoły fizjologii
  9. Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 50, ISBN 978-83-233-4527-5.
  10. Napoleon Cybulski, O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego, Osobne odb.: „Przegląd Lekarski”, nr 21–32, polona.pl [dostęp 2019-07-06].
  11. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
  12. Cybulskiego Napoleona Kraków (Kraków-Śródmieście), Ulica, 31-117, mapa.targeo.pl [dostęp 2023-09-19] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]