Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii – laureaci nagrody przyznawanej corocznie osobom, które dokonały odkrycia naukowego lub wynalazku w dziedzinie chemii (jednej z pięciu, w których tę nagrodę ustanowiono), wyświadczając tym największe dobrodziejstwo ludzkości. Na początku nagradzano zwykle jedną osobę w danym roku, potem coraz częściej były to dwie lub trzy osoby.
Kryterium oceny osiągnięć kandydatów do Nagrody Nobla sformułował Alfred Nobel (1833–1896) w swoim testamencie. Fundusz nagród pochodzi z odsetek od majątku fundatora, którym zarządza Fundacja Nobla. Decyzje w sprawach wyróżnień podejmuje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, zgodnie ze ściśle opisaną procedurą[1]. Ceremonie wręczania nagród odbywają się od roku 1901, zawsze 10 grudnia, co jest uhonorowaniem rocznicy śmierci fundatora (10 grudnia 1896)[2].
Rys historyczny[edytuj | edytuj kod]
Alfred Nobel – wynalazca i przedsiębiorca (autor 355 patentów) – był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach, jednak wielki majątek zgromadził głównie dzięki studiom w zakresie inżynierii chemicznej i kontaktom z wieloma znanymi wówczas chemikami. Najbardziej znany z jego wynalazków – dynamit – przyczynił się do przełomu w górnictwie i budowie tuneli. Zgromadzony majątek postanowił przeznaczyć na wspieranie nauki i wynalazczości. Zadysponował, że fundacja, dobrze zarządzająca jego majątkiem, powinna dzielić swoje roczne zyski na pięć równych części i przeznaczać je na nagrody pieniężne, między innymi[3]:
…jedną część osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii… (Alfred Nobel, 1895)
Podział obszaru działalności naukowców i wynalazców z czasów Alfreda Nobla szybko stracił aktualność. Na pograniczach między fizyką, chemią i medycyną powstały i rozwinęły się nowe dyscypliny naukowe: chemia fizyczna, termodynamika chemiczna, astrochemia, biochemia, medycyna molekularna, fizyka medyczna i wiele innych. Już pierwsza z nagrodzonych prac z dziedziny chemii dotyczyła zagadnień fizykochemicznych (Jacobus Henricus van 't Hoff[4], za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego). Z upływem lat coraz bardziej dominowały osiągnięcia dotyczące różnych aspektów „chemii życia” (biochemia, biotechnologia). Coraz częściej zdarzały się równoczesne zgłoszenia osiągnięć poszczególnych naukowców do różnych komisji (do nagrody w dziedzinie chemii, fizyki i medycyny). Lista laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, podobnie jak analogiczne listy laureatów w innych dziedzinach, stały się zapisem ponad stuletniej historii rozwoju nowych dziedzin nauki oraz rosnącej roli badań zespołowych (współpracy naukowców reprezentujących różne dyscypliny i różne ośrodki naukowe na świecie[5][6]).
W latach 1901–2022 w gronie laureatów 114 przyznanych Nagród Nobla w dziedzinie chemii znalazło się 190 osób, z których 63 otrzymały wyróżnienie indywidualne. Dwukrotnie wyróżnionym był Frederick Sanger, specjalista w dziedzinie biologii molekularnej (lata 1958 i 1980) i Barry Sharpless (2001 i 2022)[2]. Średnia wieku laureatów w chwili odbierania nagrody wynosiła 61 lat[potrzebny przypis] (najmłodszy z laureatów: Frédéric Joliot-Curie, 35 lat; najstarszy z laureatów: John B. Goodenough, 97 lat). Nagrodę otrzymało 8 kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1911), Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964), Ada Jonath (2009), Frances Arnold (2018), Emmanuelle Charpentier, Jennifer Doudna (2020) oraz Carolyn Bertozzi (2022)[2].
Lista laureatów[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_-_Nobel_Laureate_Aaron_Ciechanover.jpg)
_-_Nobel_Laureate_Avram_Hershko.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_2020.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nomination and Selection of Chemistry Laureates, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ a b c Facts on the Nobel Prize in Chemistry, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Alfred Nobel’s Will, Nobel Prize Outreach AB [zarchiwizowane z adresu 2014-07-17] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1901, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Bo G. Malmström, Bertil Andersson, The Nobel Prize in Chemistry: The Development of Modern Chemistry, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Marcin Kawa, Nagrody Nobla związanie z biotechnologią, BioTechnolog.pl, 20 października 2004 [dostęp 2021-10-06].
- ↑ All Nobel Prizes in Chemistry, Nobel Prize Outreach AB 2013 [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1902, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1903, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1904, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1905, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1906, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1907, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1908, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1909, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1910, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1911, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1912, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1913, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1914, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1915, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1916, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1917, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1918, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1919, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1920, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1921, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1922, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1923, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1924, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1925, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1926, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1927, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1928, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1929, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1930, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1931, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1932, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1933, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1934, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1935, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1936, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1937, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1938, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1939, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1940, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1941, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1942, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1943, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1944, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1945, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1946, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1947, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1948, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1949, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1950, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1951, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1952, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1953, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1954, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1955, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1956, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1957, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1958, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1960, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1961, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1962, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1963, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1964, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1965, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1966, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1967, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1968, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1969, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1970, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1971, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1972, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1973, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1974, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1975, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1976, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1977, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1978, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1979, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1980, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1981, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1982, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1983, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1984, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1985, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1986, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1987, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1988, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1989, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1990, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1991, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1992, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1993, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1994, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1995, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1996, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 1997, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1998, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1999, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2000, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2001, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2002, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2003, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2004, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2005, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2006, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2007, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2008, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2009, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2010, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2011, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2012, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2013, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2014, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-10-08] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2015, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2015-10-07] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2016, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2017, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04] (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Chemistry 2018, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2018-10-03] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2019, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-09] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2020, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2020-10-08] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2021, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2022, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2022-10-05] (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- The Nobel Prize in Chemistry, Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-11] (ang.).