Pałac w Wodzisławiu Śląskim: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
linki zewnętrzne |
→Stary zamek: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 34: | Linia 34: | ||
== Stary zamek == |
== Stary zamek == |
||
Pierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji |
Pierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji księcia opolsko-raciborskiego Władysława w samych początkach istnienia miasta około 1257 r.<ref>Furmanek M., Kulpa S., ''Wodzisław Śląski w świetle badań archeologicznych'', (w:) D. Abłamowicz, M. Furmanek, M. Michnik (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, Gliwice 2004, s. 255–270</ref> |
||
Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. ''Starego Wodzisławia'' lub ''Grodziska'' znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.<ref name=autonazwa1>Ludwik Musioł, ''Wodzisław 1257-1957'', Katowice 1957.</ref> Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w [[XVI wiek]]u. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most<ref name=autonazwa2>M.Furmanek, S. Kulpa,''Zamek wodzisławski i jego właściciele'', Wodzisław Śl. 2003.</ref>. W [[XVII wiek]]u wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z [[wojna trzydziestoletnia|wojną trzydziestoletnią]]. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez [[Szwedzi|Szwedów]]. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności<ref name=autonazwa3>Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.</ref>. |
Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. ''Starego Wodzisławia'' lub ''Grodziska'' znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.<ref name=autonazwa1>Ludwik Musioł, ''Wodzisław 1257-1957'', Katowice 1957.</ref> Za najstarszy fragment wodzisławskiego zamku uznaje się kopiec zlokalizowany w Parku Miejskim, ok. 40 m na południe od pałacu, na którym to kopcu istniała przypuszczalnie drewniana wieża mieszkalno-obronna<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Adrian Podgórski, Mirosław Furmanek |tytuł = Zamek wodzisławski i jego gospodarcze zaplecze |czasopismo = Za wytworną fasadą: kulisy funkcjonowania rezydencji arystokratycznych: materiały z konferencji naukowej z okazji 70-lecia Muzeum Zamkowego w Pszczynie, Pszczyna, 12-13 maja 2016 |data dostępu = 2019-04-01 |url = https://www.academia.edu/38656321/Zamek_wodzis%C5%82awski_i_jego_gospodarcze_zaplecze |język = en}}</ref>. Obiekt ten został spalony w 2. połowie XV wieku przez rycerzy-rabusiów. Odbudował zamek przypuszczalnie książę Jan IV, który po odebraniu mu ziemi karniowskiej przeniósł się do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie 9 lat życia (do 1483 r.). W 1502 r. król [[Władysław II Jagiellończyk]] przekazał za wierną służbę swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi zamek wraz z miastem i okolicznymi dobrami<ref name=":0" />. Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w [[XVI wiek]]u. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most<ref name=autonazwa2>M.Furmanek, S. Kulpa,''Zamek wodzisławski i jego właściciele'', Wodzisław Śl. 2003.</ref>. W 1602 r. zamek kupił węgierski szlachcic Jerzy Plawecki (Horváth-Palocsay), właściciela Plawca i Niedzicy. W [[XVII wiek]]u wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z [[wojna trzydziestoletnia|wojną trzydziestoletnią]]. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez [[Szwedzi|Szwedów]]. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności<ref name=autonazwa3>Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.</ref>. W końcu XVII w. zamek trafił w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga, który przekazał w 1685 roku w zastaw skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu przyjacielowi księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichstein za 75 tysięcy guldenów<ref name=":0" />. Oficjalne przejęcie dóbr od cesarza Leopolda nastąpiło kilka lat później (w 1696 r.) po dopłacie kolejnych 75 tysięcy guldenów<ref name=":0" />. |
||
== Pałac Dietrichsteinów – nowy zamek == |
== Pałac Dietrichsteinów – nowy zamek == |
||
Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele [[Wodzisławskie Państwo Stanowe|Wodzisławskiego Państwa Stanowego]]) postanowili wybudować nową rezydencję. |
Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele [[Wodzisławskie Państwo Stanowe|Wodzisławskiego Państwa Stanowego]]) postanowili wybudować nową rezydencję. Prace budowlane zrealizowano na zlecenie wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina – hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m w stylu francuskiego baroku klasycyzującego. Na starym zamku, jeszcze zanim wybudowano nowy, 4 listopada 1743 r. doszło do ślubu hrabiego z pochodzącą z majętnego rodu Marią Gabrielą [[Henckel von Donnersmarck]]. W roku 1745 Wodzisław wraz z niemal całym [[Śląsk]]iem staje się częścią [[Prusy (państwo)|Prus]]. Na wodzisławskim zamku z okazji zawarcia [[Pokój drezdeński|pokoju drezdeńskiego]] zostaje zorganizowana uroczystość z udziałem okolicznej szlachty i duchowieństwa. W opisie tego wydarzenia pojawia się informacja o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów. Nowe założenie powstało na gruntach miejskich na północ od starego zamku, a prace przy jego wznoszeniu zostały przeprowadzone w latach 1744-1747. Wybudowany według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784) pałac, jest prawdopodobnie pierwszą budowlą w stylu [[klasycyzm|klasycystycznym]] na ziemiach polskich<ref name=autonazwa2>M.Furmanek, S. Kulpa,''Zamek wodzisławski i jego właściciele'', Wodzisław Śl. 2003.</ref>. Wolnostojąca budowla na planie wydłużonego prostokąta, w modnym wówczas stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miała świadczyć o prestiżu rodu. Stary zamek został rozebrany, a na jego miejscu powstały pałacowe ogrody. Być może część kamieni pochodzących z rozbiórki została wtórnie użyta przy budowie pałacu. Dietrichsteinowie posiadają pałac do roku 1772. Później zmienia on co parę lat właścicieli. W roku 1822 podczas wielkiego pożaru miasta pałac, będący wówczas własnością Ernesta von Strachwitz, uległ częściowemu spaleniu (spalony został dach i pierwsze piętro). Jednak już cztery lata później został odnowiony. W latach 1860-1881, kiedy właścicielem tych dóbr był Ernest Brauns (ostatni właściciel dóbr wodzisławskich), część pałacu za jego zgodą przeznaczona była na magistrat. Od jego śmierci w 1881 r. już w całości mieściła się w nim siedziba magistratu aż do 1974 r. W roku 1906 obiekt został wykupiony przez władze miejskie i zaadaptowany na liczne urzędy i mieszkania dla urzędników. W czasach [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] oraz w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w pałacu mieściła się również siedziba policji<ref name=autonazwa4>Piotr Hojka,''Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej'', Wodzisław Śl. 2011.</ref>. |
||
=== Opis === |
=== Opis === |
||
Jest to pałac piętrowy |
Jest to pałac piętrowy w stylu stylu francuskiego baroku klasycyzującego, na planie wydłużonego prostokąta, murowany, tynkowany. Fasada jest symetryczna, 15-osiowa, z 3-osiowym słabo zaznaczonym [[ryzalit]]em wejściowym. Długość budowli wynosi 52,8 m, a szerokość 17,3 m. Parter jest wydzielony [[gzyms]]em. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z [[Kartusz (ozdoba)|kartuszem]] herbowym. [[Portal]] zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi [[pilaster|pilastrami]] dźwigającymi przełamujące się belkowanie. [[Elewacja]] parkowa 11-osiowa z ryzalitem podzielonym kanelowanymi lizenami, w zwieńczeniu przyczółek z [[Oculus|okulusem]]. Dach jest pokryty [[dachówka|dachówką]] – czterospadowy i dwuspadowy. Architektem był prawdopodobnie morawski architekt Anton Grimm<ref name=autonazwa2>M.Furmanek, S. Kulpa,''Zamek wodzisławski i jego właściciele'', Wodzisław Śl. 2003.</ref>. |
||
== Muzeum w Wodzisławiu Śląskim == |
== Muzeum w Wodzisławiu Śląskim == |
Wersja z 10:41, 1 kwi 2019
nr rej. 758/66 z 30.12.1966[1] | |
Widok pałacu od strony parku | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Wilhelma Kubsza 2 |
Typ budynku |
pałac |
Styl architektoniczny | |
Architekt |
Anton Grimm |
Inwestor |
Dietrichsteinowie |
Rozpoczęcie budowy |
1742 |
Ukończenie budowy |
1747 |
Pierwszy właściciel |
Guidobald von Dietrichstein |
Położenie na mapie Wodzisławia Śląskiego | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego | |
50°00′08,37″N 18°27′53,88″E/50,002325 18,464967 | |
Strona internetowa |
Zamek w Wodzisławiu Śląskim – pałac wybudowany przez ród Dietrichsteinów w latach 1742-1747 na miejscu dawnego średniowiecznego zamku. Pałac Dietrichsteinów jest jedną z pierwszych budowli w stylu klasycystycznym w Polsce. Obecnie w gmachu działa Urząd Stanu Cywilnego oraz siedziba Muzeum Miejskiego założonego w 1971 r.
Stary zamek
Pierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji księcia opolsko-raciborskiego Władysława w samych początkach istnienia miasta około 1257 r.[2] Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. Starego Wodzisławia lub Grodziska znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.[3] Za najstarszy fragment wodzisławskiego zamku uznaje się kopiec zlokalizowany w Parku Miejskim, ok. 40 m na południe od pałacu, na którym to kopcu istniała przypuszczalnie drewniana wieża mieszkalno-obronna[4]. Obiekt ten został spalony w 2. połowie XV wieku przez rycerzy-rabusiów. Odbudował zamek przypuszczalnie książę Jan IV, który po odebraniu mu ziemi karniowskiej przeniósł się do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie 9 lat życia (do 1483 r.). W 1502 r. król Władysław II Jagiellończyk przekazał za wierną służbę swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi zamek wraz z miastem i okolicznymi dobrami[4]. Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w XVI wieku. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most[5]. W 1602 r. zamek kupił węgierski szlachcic Jerzy Plawecki (Horváth-Palocsay), właściciela Plawca i Niedzicy. W XVII wieku wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z wojną trzydziestoletnią. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez Szwedów. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności[6]. W końcu XVII w. zamek trafił w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga, który przekazał w 1685 roku w zastaw skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu przyjacielowi księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichstein za 75 tysięcy guldenów[4]. Oficjalne przejęcie dóbr od cesarza Leopolda nastąpiło kilka lat później (w 1696 r.) po dopłacie kolejnych 75 tysięcy guldenów[4].
Pałac Dietrichsteinów – nowy zamek
Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele Wodzisławskiego Państwa Stanowego) postanowili wybudować nową rezydencję. Prace budowlane zrealizowano na zlecenie wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina – hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m w stylu francuskiego baroku klasycyzującego. Na starym zamku, jeszcze zanim wybudowano nowy, 4 listopada 1743 r. doszło do ślubu hrabiego z pochodzącą z majętnego rodu Marią Gabrielą Henckel von Donnersmarck. W roku 1745 Wodzisław wraz z niemal całym Śląskiem staje się częścią Prus. Na wodzisławskim zamku z okazji zawarcia pokoju drezdeńskiego zostaje zorganizowana uroczystość z udziałem okolicznej szlachty i duchowieństwa. W opisie tego wydarzenia pojawia się informacja o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów. Nowe założenie powstało na gruntach miejskich na północ od starego zamku, a prace przy jego wznoszeniu zostały przeprowadzone w latach 1744-1747. Wybudowany według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784) pałac, jest prawdopodobnie pierwszą budowlą w stylu klasycystycznym na ziemiach polskich[5]. Wolnostojąca budowla na planie wydłużonego prostokąta, w modnym wówczas stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miała świadczyć o prestiżu rodu. Stary zamek został rozebrany, a na jego miejscu powstały pałacowe ogrody. Być może część kamieni pochodzących z rozbiórki została wtórnie użyta przy budowie pałacu. Dietrichsteinowie posiadają pałac do roku 1772. Później zmienia on co parę lat właścicieli. W roku 1822 podczas wielkiego pożaru miasta pałac, będący wówczas własnością Ernesta von Strachwitz, uległ częściowemu spaleniu (spalony został dach i pierwsze piętro). Jednak już cztery lata później został odnowiony. W latach 1860-1881, kiedy właścicielem tych dóbr był Ernest Brauns (ostatni właściciel dóbr wodzisławskich), część pałacu za jego zgodą przeznaczona była na magistrat. Od jego śmierci w 1881 r. już w całości mieściła się w nim siedziba magistratu aż do 1974 r. W roku 1906 obiekt został wykupiony przez władze miejskie i zaadaptowany na liczne urzędy i mieszkania dla urzędników. W czasach II Rzeczypospolitej oraz w czasie II wojny światowej w pałacu mieściła się również siedziba policji[7].
Opis
Jest to pałac piętrowy w stylu stylu francuskiego baroku klasycyzującego, na planie wydłużonego prostokąta, murowany, tynkowany. Fasada jest symetryczna, 15-osiowa, z 3-osiowym słabo zaznaczonym ryzalitem wejściowym. Długość budowli wynosi 52,8 m, a szerokość 17,3 m. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym. Portal zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Elewacja parkowa 11-osiowa z ryzalitem podzielonym kanelowanymi lizenami, w zwieńczeniu przyczółek z okulusem. Dach jest pokryty dachówką – czterospadowy i dwuspadowy. Architektem był prawdopodobnie morawski architekt Anton Grimm[5].
Muzeum w Wodzisławiu Śląskim
W istniejącym od 1971 roku muzeum miejskim na stałe są umieszczone ekspozycje przedstawiające historię Wodzisławia, a także Ziemi Wodzisławskiej. W muzeum są organizowane również wystawy czasowe, wernisaże i konferencje naukowe. Corocznie w czerwcu podczas Dni Wodzisławia Śląskiego ma miejsce Noc w Muzeum. Muzeum gromadzi pamiątki archeologiczne, etnograficzne i historyczne z terenu powiatu wodzisławskiego i ziemi wodzisławskiej[8].
Do stałych ekspozycji muzeum należą
- „Pradzieje ziemi rybnicko-wodzisławskiej”
- „Wczesnośredniowieczne grodzisko Gołęszyców w Lubomi”
- „Życie codzienne w średniowiecznym mieście na przykładzie „Wodzisławia”
- „Wodzisławska Czarownica"
- „W XIX w. salonie mieszczańskim”
- „Z dziejów śląskiego rzemiosła”
- „XX wiek w Wodzisławiu”
Galeria
-
Pałac Dietrichsteinów w 1909 r.
-
Podobny widok z 2012 r.
-
Widok pałacu od strony ul. Wilhelma Kubsza
-
Zegar wraz z herbem Dietrichsteinów
-
Park Zamkowy, w głębi budynek Pałacu.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 .
- ↑ Furmanek M., Kulpa S., Wodzisław Śląski w świetle badań archeologicznych, (w:) D. Abłamowicz, M. Furmanek, M. Michnik (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, Gliwice 2004, s. 255–270
- ↑ Ludwik Musioł, Wodzisław 1257-1957, Katowice 1957.
- ↑ a b c d Adrian Podgórski , Mirosław Furmanek , Zamek wodzisławski i jego gospodarcze zaplecze, „Za wytworną fasadą: kulisy funkcjonowania rezydencji arystokratycznych: materiały z konferencji naukowej z okazji 70-lecia Muzeum Zamkowego w Pszczynie, Pszczyna, 12-13 maja 2016” [dostęp 2019-04-01] (ang.).
- ↑ a b c M.Furmanek, S. Kulpa,Zamek wodzisławski i jego właściciele, Wodzisław Śl. 2003.
- ↑ Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.
- ↑ Piotr Hojka,Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śl. 2011.
- ↑ Zespół pałacowo-parkowy w Wodzisławiu Śląskim – Pałac Dietrichsteinów. kulturalnywodzislaw.pl. [dostęp 2013-09-06].
Bibliografia
- M.Furmanek, S. Kulpa,”Zamek wodzisławski i jego właściciele”, Wodzisław Śl. 2003
- Zamki w Polsce – Wodzisław. [dostęp 2013-09-15]. (pol.).
Szablon:Dwory, pałace, wieże rycerskie i zamki województwa śląskiego