Orzysz

{{{nazwa}}}

{{{nazwa oryginalna}}}

[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]] {{{opis zdjęcia}}}
[[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]] [[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Państwo	{{{państwo}}}
Zarządzający	Burmistrz
Populacja (2010) • liczba ludności • gęstość	{{{liczba ludności}}} {{{gęstość zaludnienia}}} os./km²
Nr kierunkowy	{{{numer kierunkowy}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | nazwa oryginalna = | numer kierunkowy = | zdjęcie = | gęstość zaludnienia = | commons = | dopełniacz nazwy = | kod pocztowy = | liczba ludności = | opis zdjęcia = | państwo = | flaga = | nazwa = | współrzędne = | tablice rejestracyjne = Nieznane pola: "mapa_miasta", "sekundN", "flaga_miasta", "Miasto", "miejska", "gęstość", "grodzki", "minutN", "województwo", "kod_poczt", "populacja", "tablica_rej", "gmina", "nr_kier", "powiat", "galeria_commons", "domena", "herb_miasta", "prawa_miejskie", "stopniN", "kod_poczt_um", "założone", "rodzaj_gminy", "stopniE", "TERYT", "aglomeracja", "SIMC", "minutE", "dopełniacz_miasta", "sekundE", "miasta_partnerskie", "prezydent" oraz "adres_um".

Orzysz (niem. Arys, prus. Aris) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego. Położone nad rzeką Orzyszą między jeziorami Sajno i Orzysz. Według danych z 31 grudnia 2008 miasto zamieszkiwało 5998 osób (gminę – 9812 osób). Drugie co do liczby mieszkańców miasto w powiecie piskim.

Historia

Historia miasta sięga XV wieku, kiedy to 2 marca 1443 roku nad jeziorem Aris ulokowano osadę o nazwie Neudorf (Nowa Wieś). Przywilej lokacyjny ustanowił Konrad von Erlichshausen. Nazwa ta nie przyjęła się, już w początkach XVI wieku w dokumentach krzyżackich występuje jako Aris, później Arys. Nazwa polska Orzysz jest spolszczoną nazwą niemiecką. Wieś rozbudowała się wzdłuż szlaku handlowego przyjmując formę ulicówki. W XIX wieku Orzysz otrzymał przywilej odbywania stałych targów i dorocznych jarmarków. Prawa miejskie uzyskał w 1725 roku z rąk króla Fryderyka Wilhelma I. Od 1753 roku stacjonował tu garnizon wojskowy. W 1890 roku w okolicy założono duży poligon wojskowy znany jako poligon Orzysz. Powstanie i rozbudowa poligonu oraz związane z tym inwestycje wojskowe przyczyniły się do rozwoju miasta. Na początku XX wieku uruchomiono połączenia kolejowe, w 1908 roku z Piszem i Giżyckiem, a w 1911 roku z Mrągowem i Ełkiem. W czasie I wojny światowej miasto okupowali Rosjanie (listopad 1914 – luty 1915). W Orzyszu w 1940 roku zmarł znany poeta mazurski Michał Kajka urodzony w miejscowości Ogródek (ok. 15 km od Orzysza). W 1945 r. miasto częściowo zniszczone włączone do Polski.

Zabytki

• Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej – wzniesiony w 1530 r. i później przebudowany. Świątynia o niskim korpusie przykrytym dwuspadowym dachem ma niewielką wieżę ozdobioną półkolistymi podwójnymi blendami. Wewnątrz jest współczesne wyposażenie. Ołtarz z 1948 roku.
• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – eklektyczny budynek o wiejskim charakterze położony przy ulicy Ełckiej. Jest to budynek z malowniczymi dekoracjami na fasadzie. Powstał w 1913 r. W środku na belkowym stropie umieszczone są kolorowe malowidła przedstawiające anioły, sceny z życia Jezusa oraz symbole chrześcijaństwa.

Garnizon Orzysz

Miasto zawsze związane było z wojskiem. W ostatnich latach stacjonowały (stacjonują) tu m.in.:

• 32 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych
• 7 Oddział Dyscyplinarny (karna Jednostka Wojskowa)
• 4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego
• Litewsko-Polski Batalion Sił Pokojowych
• 15 Mazurski Batalion Saperów
• pododdziały 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej

Kościoły i związki wyznaniowe

• kościół rzymskokatolicki pw. Matki Boskiej Szkaplerznej (ul. Giżycka)
• kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (ul. Ełcka)
• kaplica rzymsko-katolicka (wojskowa) pw. Królewicza Kazimierza (ul Wojska Polskiego)
• cerkiew św. Jerzego w Orzyszu
• Sala Królestwa Świadków Jehowy (ul.Polna 8).

Wybitni mieszkańcy

19 września 1912 urodził się Kurt Sanderling, dyrygent niemiecki pochodzenia żydowskiego. W latach 1935-1960 przebywał na emigracji w Związku Radzieckim, od 1960 w Berlinie Wschodnim.

Orzysz

Budynek Urzędu Miasta i Gminy

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kościół rzymskokatolicki pw. Matki Boskiej Szkaplerznej

Centrum handlowe, ul. Rynek

Ośrodek Zdrowia

Komunikacja

Główne drogi przebiegające przez Orzysz:
Drogi krajowe

• 16 Grudziądz – Olsztyn – Mrągowo – Orzysz – Ełk – Ogrodniki
• 63 Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Kolno – Łomża – Sławatycze

Miasto nie posiada obwodnicy, ruch tranzytowy odbywa się głównymi ulicami miasta. W ostatnich latach zmodernizowano drogi przebiegające przez miasto, jak również drogi wylotowe w kierunku Ełku i Pisza. Planuje się budowę obwodnicy i ronda w związku z przebudową drogi krajowej nr 16 (S16).

Orzysz położony jest przy linii kolejowej Olsztyn – Ełk. Znajduje się tu stacja kolejowa Orzysz. Od września 2009 r. ruch pasażerski zawieszony. Infrastruktura kolejowa (gruntownie zmodernizowana) pozwala na przewóz wojsk z głębi kraju i z zagranicy na ćwiczenia na pobliskim poligonie oraz powrót tych wojsk do macierzystych garnizonów. Komunikację autobusową (lokalną) zapewnia przedsiębiorstwa PKS Pisz oraz przedsiębiorstwo Przewozy Pasażerskie Arkadiusz Gietek. Kursy autobusowe dalekobieżne realizują inne oddziały PKS. Orzysz posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Olsztynem, Ełkiem, Giżyckiem, Piszem, Węgorzewem, Łomżą, Białymstokiem, Warszawą i Lublinem (w sezonie letnim – z Hrubieszem i Chełmem).