53°36′25″N 19°15′34″E/53,606944 19,259444Kisielice
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół Matki Bożej Królowej Świata | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1331 | ||||
| Prawa miejskie |
1331-1946, 1986 | ||||
| Burmistrz |
Rafał Ryszczuk | ||||
| Powierzchnia |
3,37[1] km² | ||||
| Wysokość |
97 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 55 | ||||
| Kod pocztowy |
14-220 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NIL | ||||
Położenie na mapie gminy Kisielice  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu iławskiego  | |||||
| 53°36′25″N 19°15′34″E/53,606944 19,259444
| |||||
| TERC (TERYT) |
2807044 | ||||
| SIMC |
0932749 | ||||
Urząd miejski ul. Daszyńskiego 2514-220 Kisielice | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kisielice (niem. Freystadt in Westpreußen[2]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, położone nad Gardęgą, na Pojezierzu Iławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kisielice. Przez miasto przechodzi droga krajowa nr 16.
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 2191 mieszkańców[3].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pod względem historycznym miasto leży w Prusach Górnych[4], na obszarze dawnej Pomezanii[5], a także na Powiślu[6].
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Polskie nazwy miasta (Kisielice, Kisielic) wywodzą się zapewne z nazwy staropruskiej. Na mapie rękopiśmiennej z XV wieku Sędziwoja z Czechła widnieje nazwa Kysselecz alias Dreystath civitas. Niemiecka nazwa Kisielic brzmi Freystadt, często pisana jako Vrienstadt.
Historia[edytuj | edytuj kod]
- XIII w. – Dokumenty zakonne odnotowują pruskie siedliska: Kiszelycz (Kisielice), Lynse (Limża), Gohryn (Goryń), bona Scharnot (Łodygowo), Plautes (Pławty Wielkie).
- 1255 – Osada targowa Kiszelycz (Vrienstad) staje się własnością biskupią.
- 1293 – Dytryk Stańko (von Stangen) otrzymuje pozwolenie na założenie miasta przy osadzie Vrienstadt.
- ok. 1315 – Rodzina Stańków (von Stangen) wystawia dokument lokacyjny dla gminy miejskiej w Vrienstadt.
- 1331 – Ludwik i Jan Stańkowie, synowie Dytryka, budują nowe miasto, w tym kościół[7]. Potwierdzono dokument lokacyjny dla Vrienstadt, jednakże w powszechnym użyciu jest polska nazwa miasta – Polacy stanowią znaczącą część mieszkańców Kisielic i okolic.
- ok. 1350 – istnieje trójkątny rynek z murowanym ratuszem, miasto otoczone jest murami i posiada trzy bramy.
- 1397 – Katarzyna, wdowa po Dytryku, m.in. przy pomocy Jana i Mikołaja Szczuplińskich, sprzedaje miasto biskupowi pomezańskiemu.
- 1466 – Po pokoju toruńskim ziemia kisielicka zostaje częścią Korony Polskiej jako lenno pod władzą zakonu krzyżackiego.
- 1525 – Po hołdzie pruskim Kisielice w granicach Prus Książęcych, pozostających lennem Korony Polskiej.
- 1527 – Utworzone zostaje dominium biskupie w granicach Prus Książęcych, które objęło ziemię kisielicką.
- 1532 – Georg von Polentz przekształca dominium w prywatną własność ziemską.
- 1576 – Gmina protestancka przejmuje kościół.
- W XVII wieku w mieście wciąż dominuje ludność polska, Polacy pełnią w Kisielicach m.in. posługę pastorów (np. Paweł Suchodolski i Jan Malina – wydawca polskich śpiewników w Królewcu)[7] czy funkcje burmistrzów (np. Balcer Kamieński) i sędziów miejskich (np. Jan Rypiński).
- 1653 – Pożar dzwonnicy kościoła po uderzeniu pioruna[7].
- 1659–1660 – Odbudowa kościoła[7].
- 1775 – Wielki pożar niszczy miasto.
- 1802 – Na mapie Prus wydanej w Królewcu miasto oznaczono jako Freystadt.
- 1860 – Zburzenie ratusza[7].
- 1871 – Miasto w granicach Niemiec.
- 1899 – Budowa linii kolejowej z Prabut do Jabłonowa przez Kisielice.
- 1900 – Połączenie kolejowe z Kwidzynem.
- 1912 – Zbudowana zostaje nowoczesna szkoła powszechna.
- W czasie I wojny światowej istniała Powiatowa Rada Ludowa, której członkiem był ksiądz Jan Mazella, lokalny działacz ruchu polskiego, którego po 1920 Niemcy zmusili do opuszczenia miasta[7]. Po agresji Niemiec na Polskę został zamordowany przez Niemców w 1939[7] w obozie w Radzimiu.
- 1945 – 23 stycznia siły niemieckie zostają wyparte z miasta przez oddziały 2 armii uderzeniowej i 8 samodzielnego korpusu zmechanizowanego 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[8]. Miasto wraca do Polski. Walki w mieście powodują olbrzymie straty. Podobnie jak z innych miast „Ziem Odzyskanych” cegłę wywieziono na odbudowę Warszawy. Jedynym zabytkiem pozostał kościół parafialny z XIV wieku.
- 1946 – 1 sierpnia 1946 – utrata praw miejskich[9].
- 1986 – Kisielice odzyskują prawa miejskie.
- W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kisielice.
- W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.
Warunki naturalne[edytuj | edytuj kod]
Kisielice i jego okolice leżą na terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta występuje jezioro o niewielkiej powierzchni. Niedaleko miasta położone jest jezioro Rakowe, które jest kąpieliskiem mieszkańców niewielkiej miejscowości. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi m.in. jezioro Goryńskie i Trupel.
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
W okolicy Kisielic znajduje się:
- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, posiadający status „Zielonych Płuc Polski”
- Lasy Państwowe Nadleśnictwa Susz
Architektura i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa miasta to w większości budynki nowoczesne, ponieważ większość cegły z zabudowy niemieckiej zostało wywiezionych po wojnie na odbudowę stolicy.
Rewitalizacja układu urbanistycznego starego miasta jest planowana w przyszłości.
Podczas II wojny światowej została zniszczona większa część zabudowy starego miasta ówczesnych Kisielic. Zachowanymi rejestrowanymi zabytkami miasta są:
- kościół parafialny pw. Matki Bożej Królowej Świata
- gmach szkoły podstawowej
- domy z pocz. XX w.
Inne obiekty w mieście to m.in.:
- dworzec Kisielice
- most kolejowy nieopodal Kisielic
- budynek poczty
- budynek po młynie miejskim
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
W Kisielicach występuje tylko jeden rodzaj gospodarki – spożywczy. Obecnie nie rozwija się inny podział gospodarki obok wymienionego[potrzebny przypis]. Gmina Kisielice jako pierwsza w Polsce osiągnęła samowystarczalność energetyczną, co zapewniły jej 54 turbiny wiatrowe o łącznej mocy prawie 100 MW (stan z IV 2015)[10].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych powierzchnia miasta wynosi 3,37 km, lokuje miasto na czterdziestej czwartej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim oraz czterdziestym piątym co do liczby mieszkańców.
Dane z 30 czerwca 2012[3]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 2 191 | 100 | 1094 | 49,94 | 1097 | 50,06 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
650,15 | 324,63 | 325,52 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Kisielic w 2014 roku[11].
Turystyka i sport[edytuj | edytuj kod]
Obiekty sportowe w mieście to stadion miejski, hala sportowa (w zespole szkół), boisko do siatkówki plażowej i kompleks boisk „Moje boisko – Orlik 2012 (boisko do siatkówki, kort tenisowy, boisko do piłki nożnej) otwarte w czerwcu 2011[12].
W mieście działa Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy „Olimpia” z sekcjami piłki nożnej i siatkówki. W sezonie zimowym odbywa się Halowa Liga Piłki Nożnej.
Walory turystyczne: polodowcowe jeziora rynnowe w okolicach Gorynia i Trupla, lasy, pofałdowany teren. W pobliżu – Kwidzyn z zamkiem i katedrą; Prabuty z ruinami zamku Biskupów Pomezańskich i gotycką katedrą;Szymbark z ruinami zamku; Kamieniec z ruinami pałacu, gdzie w czasie kampanii 1806–1807 mieszkał Napoleon Bonaparte z Marią Walewską oraz Ogrodzieniec (niem. Neudeck) z ruinami pałacu pruskiego rodu Hindenburg. W okolicach miasta występuje kąpielisko miejskie na jeziorze Rakowym.
W mieście wybudowano promenadę widokową wokół jeziora miejskiego. Otwarcie miało miejsce w czerwcu 2011 roku[12].
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Szlaki turystyczne przechodzące przez miasto:
| Nazwa | Długość | Trasa |
|---|---|---|
 Czerwony
|
59,8 km | Jezierzyce – Tynwałd – Rudzienice – Mątyki – Dąbrowa – Gromoty – Ławice – Dziarny – Iława – Wikielec – Radomek – Karaś – Szeplerzyzna – Wonna – Wólka Wielka – Skarszewo – Gulb – Trupel – Kisielice |
 Żółty
|
130,1 km | Aniołowo – Marianka – Pasłęk – Gołąbki – Rogajny – Surowe – Kwitajny – Zielno – Kronin – Wójtowizna – Zielonka Pasłęcka – Sambród – Leśnica – Małdyty – Zajezierze – Jarnołtowo – Bądki – Zalewo – Półwieś – Witoszewo – Bądze – Kamieniec – Olbrachtowo – Olbrachtówko – Michałowo – Susz – Bałoszyce – Łęgowo – Kisielice – Goryń |
 Niebieski
|
26,1 km | Kisielice – Krzywka – Wałdowo – Goryń – Trupel |
Stowarzyszenia, do których należy miasto[edytuj | edytuj kod]
– z racji istniejącej od 2007 roku elektrowni wiatrowej nieopodal Łodygowa, która rozwija się po dzień dzisiejszy w kierunku Jędrychowa i elektrowni opalanej biomasą, oraz planom biogazowi[16].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Szkoły podstawowe[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Kisielicach
Gimnazja[edytuj | edytuj kod]
- Publiczne Gimnazjum w Kisielicach
Szkoły ponadgimnazjalne[edytuj | edytuj kod]
- Zespół Szkół Rolniczych im. H. i St. Sierakowskich
- Technikum Rolnicze
- Technikum Ekonomiczne
- Liceum Policyjne
Wspólnoty religijne[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół Rzymskokatolicki (Kisielice należą do diecezji elbląskiej, która wchodzi w skład metropolii warmińskiej. Na terenie miasta istnieje Dekanat Susz).
- Kościół pw. MB Królowej Świata rok budowy: 1313 r., spalony, potem odbudowany w 1956 r.
- Świadkowie Jehowy
- Sala Królestwa Świadków Jehowy[19]
Kaplice[edytuj | edytuj kod]
- Kaplica komunalna przy kościele pw. MB Królowej Świata
Administracja[edytuj | edytuj kod]
Kisielice mają status miasta. Mieszkańcy Kisielic wybierają do swojej Rady Gminy 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta i Gminy mieszczący się przy ulicy Ignacego Daszyńskiego.
Władze[edytuj | edytuj kod]
Stan na 2019 r.[20]:
- Burmistrz – Rafał Ryszczuk
- Wiceburmistrz – Jolanta Chruszczewska
- Sekretarz Gminy – Barbara Pękala
- Skarbnik – Janina Malinowska
Transport[edytuj | edytuj kod]
Znaczący węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. W mieście krzyżują się następujące drogi krajowe i wojewódzkie:
- droga krajowa nr 16 Dolna Grupa – Grudziądz – Kisielice – Iława – Olsztyn – Augustów
- droga wojewódzka nr 522 Górki – okolice Kisielic
Dworzec w Kisielicach obsługuje PKS Iława.
Honorowi Obywatele Miasta[edytuj | edytuj kod]
- Paul von Hindenburg (20 – 21 czerwca 1931 roku – z okazji 600-lecia miasta) – prezydent Niemiec (1925–1934) mieszkający w pobliskiej wsi Ogrodzieniec
- Tadeusz Polaczuk (22 czerwca 2018 roku – z okazji 30-lecia przywrócenia praw miejskich) – były włodarz wsi, a następnie miasta, który doprowadził do przywrócenia Kisielicom praw miejskich.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Priekule |  Litwa |
25 sierpnia 2005[21] |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Kisielice (stacja kolejowa)
- Parafia Matki Bożej Królowej Świata w Kisielicach
- Cmentarz żydowski w Kisielicach
- Stanisław Sierakowski (poseł)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-26]. (pol.).
- ↑ Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 305. ISBN 83-7079-926-4
- ↑ Stanisław Lencewicz, Jerzy Kondracki: Geografia fizyczna Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959, s. 235.
- ↑ a b c d e f g Historia Kościoła - Parafia pw. Matki Bożej Królowej Świata w Kisielicach, parafiakisielice.pl [dostęp 2019-02-15] (pol.).
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 184
- ↑ Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 5, poz. 77
- ↑ Polskie wiatrakowo, Metro 16.04.2015
- ↑ Kisielice w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b Promenadą do Orlika. Echo Iławy. [dostęp 2011-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Obszar działań stowarzyszenia „ŁNKE”. [dostęp 2006-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)]. (pol.).
- ↑ Gminy Członkowskie Związku Gmin Jeziorak. Związek Gmin Jeziorak. [dostęp 2010]. (pol.).zły zapis daty dostępu
- ↑ Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. (pol.).
- ↑ Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. [dostęp -]. (pol.).zły zapis daty dostępu
- ↑ Stowarszyszenie – strona główna. Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk. [dostęp -]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-09)]. (pol.).zły zapis daty dostępu
- ↑ Stowarszyszenie – KRS. Krajowy Rejestr Sądowy. [dostęp -]. (pol.).zły zapis daty dostępu
- ↑ mapa.targeo.pl: lokalizacja Sali Królestwa Świadków Jehowy
- ↑ Dane kontaktowe, Portal informacyjny Gminy Kisielice [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Rada Miejska w Kisielicach: Uchwała Nr XXX/43/2005 Rady Miejskiej w Kisielicach z dnia 25 sierpnia 2005 roku w sprawie: podpisania umowy partnerskiej z Gminą Prickule w Republice Litewskiej. Kisielice: 2005-08-25, s. 1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kisielice al. Kisielec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 108.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
