Dobre Miasto

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Dobre Miasto
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Dobre Miasto

Aglomeracja

olsztyńska

Data założenia

1326

Prawa miejskie

1329

Burmistrz

Jarosław Kowalski

Powierzchnia

4,86 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


10 239[1][2]
2117,9 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-040

Tablice rejestracyjne

NOL

Położenie na mapie gminy Dobre Miasto
Mapa konturowa gminy Dobre Miasto, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Ziemia53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)

2814034

SIMC

0964614

Urząd miejski
ul. Warszawska 14
11-040 Dobre Miasto
Strona internetowa
BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dobre Miasto. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Pod względem historycznym Dobre Miasto leży na Warmii[3], na obszarze dawnego pruskiego terytorium plemiennego Pogezanii[4].

Według danych z 1 stycznia 2018 Dobre Miasto liczyło 10 239 mieszkańców[1].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, czyli miasto pruskiego plemienia Gudde. W późniejszym czasie niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto[5] Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto[6].

Herb[edytuj | edytuj kod]

Herbem miasta jest jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020, wprowadzono nowy wzór herbu i barw miasta[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wzór pieczęci miejskiej z XIV w.

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla[potrzebny przypis]. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta, w 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Tryptyk Mariacki z XV w. w kolegiacie dobromiejskiej
Panorama miasta z 1874

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 miał miejsce bunt mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi, zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory, w 1711 zmarł tu i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 miał miejsce duży pożar, który zniszczył większą część zabudowy, rok później miasto dostało się pod zabór pruski, w 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę, w 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 miał miejsce bunt biedoty miejskiej, zdławiony przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 liczyło 5931 mieszkańców. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych "Warfama", filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Jutrzenka"[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił do życia kapitułę kolegiacką w Dobrym Mieście.

W latach 1958–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Dobre Miasto. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Wybrane zabytki
Zabudowania kolegiackie
Kaplica św. Jerzego
Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej
Spichlerz przy ul. Łużyckiej
Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej
Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Dobrego Miasta w 2014 roku[11].


Piramida wieku Dobre Miasto.png

Liczba mieszkańców[edytuj | edytuj kod]

  • 1772 - 1731
  • 1852 - 3302
  • 1920 - 5132
  • 1938 - 6018
  • 1955 - 4315
  • 1961 - 5687
  • 2018 - 10 239

Transport[edytuj | edytuj kod]

Droga krajowa nr 51 przebiegająca przez Dobre Miasto. W głębi baszta Bociania

Miasto jest znaczącym węzłem drogowym, znajduje się tu także stacja kolejowa.

W mieście krzyżują się: droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

Linia kolejowa:

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Urząd Miejski

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta[13]:

Współpraca krajowa[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Dobre Miasto w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.). 
  4. Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
  5. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98
  6. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
  7. Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto, bip.dobremiasto.com.pl [dostęp 2020-09-11].
  8. Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69
  9. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105
  10. Christofer Herrmann, Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).
  11. Dobre Miasto w liczbach. Dobre Miasto - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  12. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
  13. Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
  14. Strona gminy Nieporęt

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 84–85
  • Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 98–100 ISBN 83-7200-631-8
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 116–117

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]