Dobre Miasto

Dobre Miasto
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Aglomeracja	olsztyńska
Data założenia	1326
Prawa miejskie	1329
Burmistrz	Jarosław Kowalski
Powierzchnia	4,86 km²
Populacja (31.12.2022); • liczba ludności; • gęstość	; 9201; 1 903,3 os./km²
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-040
Tablice rejestracyjne	NOL
	Położenie na mapie gminy Dobre Miasto Dobre Miasto
	Położenie na mapie Polski Dobre Miasto
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dobre Miasto
	Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Dobre Miasto
	53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)	2814034
SIMC	0964614
	Urząd miejskiul. Warszawska 14; 11-040 Dobre Miasto
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dobre Miasto. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Pod względem historycznym Dobre Miasto leży na Warmii^[2], na obszarze dawnego pruskiego terytorium plemiennego Pogezanii^[3].

Według danych z 31 grudnia 2022 Dobre Miasto liczyło 9201 mieszkańców^[4].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, czyli miasto pruskiego plemienia Gudde. W późniejszym czasie niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto^[5] Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto^[6].

Herb[edytuj | edytuj kod]

Herbem miasta jest jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020, wprowadzono nowy wzór herbu i barw miasta^[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla^{[potrzebny przypis]}. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta, w 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 miał miejsce bunt mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi, zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory, w 1711 zmarł tu i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 miał miejsce duży pożar, który zniszczył większą część zabudowy, rok później miasto dostało się pod zabór pruski, w 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę, w 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 miał miejsce bunt biedoty miejskiej, zdławiony przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 liczyło 5931 mieszkańców. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych "Warfama", filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Jutrzenka"^[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne^[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił do życia kapitułę kolegiacką w Dobrym Mieście.

W latach 1958–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Dobre Miasto. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Wybrane zabytki

gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się jeszcze do początku XVI w. Zachowało się także bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają do kościoła zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego wewnętrznego dziedzińca^[10]; tytuł bazyliki mniejszej od 1989
- rzeźba Madonny z XV wieku
- późnobarokowy ołtarz z 1748
- epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego
fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią
kaplica św. Jerzego z XVIII w.
klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka cerkiew św. Mikołaja
warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
wieża ciśnień z 1905 roku
spichlerze
Urząd Miejski
kamienice i domy

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Dobrego Miasta w 2014 roku^[11].

Liczba mieszkańców[edytuj | edytuj kod]

1772 - 1731
1852 - 3302
1920 - 5132
1938 - 6018
1955 - 4315
1961 - 5687
2018 - 10 239

Transport[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest znaczącym węzłem drogowym, znajduje się tu także stacja kolejowa.

W mieście krzyżują się: droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
507 Dobre Miasto – Braniewo
530 Dobre Miasto – Ostróda
593 Miłakowo – Reszel

Linia kolejowa:

221 Olsztyn Gutkowo – Braniewo

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół rzymskokatolicki:

Świadkowie Jehowy:

zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)^[12]

Kościół greckokatolicki:

cerkiew pw. św. Mikołaja

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta^[13]:

Quakenbrück – Niemcy od 2000
Montierchaume – Francja od 2002
Kostopol – Ukraina od 2007

Współpraca krajowa[edytuj | edytuj kod]

Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003
Dobre Miasto - Nieporęt 2012^[14]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok
↑ Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).
↑ Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
↑ Dobre Miasto w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
↑ Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto, bip.dobremiasto.com.pl [dostęp 2020-09-11] .
↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69
↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105
↑ ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).
↑ Dobre Miasto w liczbach. Dobre Miasto - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .
↑ Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
↑ Strona gminy Nieporęt

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 84–85
Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 98–100 ISBN 83-7200-631-8
Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 116–117

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Dobremiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 70 .
Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
Serwis informacyjny DobreMiasto.net
Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl

[1] BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok

[2] Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).

[3] Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).

[Populacja2018-4] Dobre Miasto w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[5] Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98

[6] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)

[7] Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto, bip.dobremiasto.com.pl [dostęp 2020-09-11] .

[8] Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69

[9] Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105

[10] ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).

[:0-11] Dobre Miasto w liczbach. Dobre Miasto - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[12] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .

[13] Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].

[14] Strona gminy Nieporęt

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Siedziba gminy	Dobre Miasto
Wsie	Barcikowo Bzowiec Cerkiewnik Głotowo Jesionowo Kabikiejmy Kabikiejmy Dolne Knopin Łęgno Mawry Międzylesie Nowa Wieś Mała Orzechowo Piotraszewo Podleśna Praslity Smolajny Stary Dwór Swobodna
Osady	Kłódka Kosyń Kunik Urbanowo
Osady leśne	Chmury Kazimierowo Krzyżno Wichrowo
Integralne części wsi	Wilki

Miasta	Barczewo Biskupiec Dobre Miasto Jeziorany Olsztynek
Gminy miejsko-wiejskie	Barczewo Biskupiec Dobre Miasto Jeziorany Olsztynek
Gminy wiejskie	Dywity Gietrzwałd Jonkowo Kolno Purda Stawiguda Świątki

Przynależność wojewódzka	okręg mazurski (1945-46) woj. olsztyńskie (od 1946)
Miasta	Dobre Miasto Lidzbark Warmiński
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Dobre Miasto (1945–54 i od 1973) Kiwity (Kiwitten) (1945–54 i od 1973) Kłębowo (Wernegitten) (1945–54) Lidzbark Warmiński (1945–54 i od 1973) Lubomino (Lubomin) (1945–54 i od 1973) Piotraszewo (Peterswalde) (1945–54) Runowo (1945–54 i od 1973) Świątki (Heiligental) (1945–54 i od 1973)
Gromady (1954–72)	Babiak (1954–59) Barcikowo (1954–72) Dobre Miasto (1958–72) Głotowo (1954–57) Gołogóra (1954–57) Kierwiny (1954–57) Kiwity (1954–72) Kłębowo (1954–72) Kochanówka (1954–59) Kraszewo (1954–72) Krekole (1954–59) Kwiecewo (1954–59) Lidzbark Warmiński (1958–72) Lubomino (1954–72) Łaniewo (1954–59) Piotraszewo (1954–61) Podleśna (1954–61) Rogiedle (1954–71) Rogóż (1954–72) Runowo (1954–72) Smolajny (1954–57) Świątki (1954–72) Wielochowo (1954–57) Wilczkowo (1954–59) Wolnica (1954–57) Wozławki (1954–59 →) Żegoty (1954–59)