53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833Dobre Miasto
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Data założenia |
1326 | ||||
| Prawa miejskie |
1329 | ||||
| Burmistrz |
Jarosław Kowalski | ||||
| Powierzchnia |
4,86 km² | ||||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
89 | ||||
| Kod pocztowy |
11-040 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NOL | ||||
Położenie na mapie gminy Dobre Miasto  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |||||
| 53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
| |||||
| TERC (TERYT) |
2814034 | ||||
| SIMC |
0964614 | ||||
Urząd miejski ul. Warszawska 1411-040 Dobre Miasto | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dobre Miasto. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.
Pod względem historycznym Dobre Miasto leży na Warmii[3], na obszarze dawnego pruskiego terytorium plemiennego Pogezanii[4].
Według danych z 1 stycznia 2018 Dobre Miasto liczyło 10 239 mieszkańców[1].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, czyli miasto pruskiego plemienia Gudde. W późniejszym czasie niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto[5] Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto[6].
Herb[edytuj | edytuj kod]
Herbem miasta jest jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020, wprowadzono nowy wzór herbu i barw miasta[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla[potrzebny przypis]. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta, w 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.
Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 miał miejsce bunt mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi, zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.
Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory, w 1711 zmarł tu i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 miał miejsce duży pożar, który zniszczył większą część zabudowy, rok później miasto dostało się pod zabór pruski, w 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę, w 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 miał miejsce bunt biedoty miejskiej, zdławiony przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.
W 1939 liczyło 5931 mieszkańców. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych "Warfama", filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Jutrzenka"[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił do życia kapitułę kolegiacką w Dobrym Mieście.
W latach 1958–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Dobre Miasto. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się jeszcze do początku XVI w. Zachowało się także bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają do kościoła zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego wewnętrznego dziedzińca[10]; tytuł bazyliki mniejszej od 1989
- rzeźba Madonny z XV wieku
- późnobarokowy ołtarz z 1748
- epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego
- fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią
- kaplica św. Jerzego z XVIII w.
- klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
- późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka cerkiew św. Mikołaja
- warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
- wieża ciśnień z 1905 roku
- spichlerze
- Urząd Miejski
- kamienice i domy
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Dobrego Miasta w 2014 roku[11].
Liczba mieszkańców[edytuj | edytuj kod]
- 1772 - 1731
- 1852 - 3302
- 1920 - 5132
- 1938 - 6018
- 1955 - 4315
- 1961 - 5687
- 2018 - 10 239
Transport[edytuj | edytuj kod]
Miasto jest znaczącym węzłem drogowym, znajduje się tu także stacja kolejowa.
W mieście krzyżują się: droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:
- 51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
- 507 Dobre Miasto – Braniewo
- 530 Dobre Miasto – Ostróda
- 593 Miłakowo – Reszel
Linia kolejowa:
Sport[edytuj | edytuj kod]
W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)[12]
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Lista miast partnerskich Dobrego Miasta[13]:
Quakenbrück – Niemcy od 2000
Montierchaume – Francja od 2002
Kostopol – Ukraina od 2007
Współpraca krajowa[edytuj | edytuj kod]
- Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003
- Dobre Miasto - Nieporęt 2012[14]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście
- Warmińska kapituła kolegiacka
- Cmentarz żydowski w Dobrym Mieście
- Dobremiastock
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Dobre Miasto w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).
- ↑ Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
- ↑ Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto, bip.dobremiasto.com.pl [dostęp 2020-09-11].
- ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69
- ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105
- ↑ Christofer Herrmann, Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).
- ↑ Dobre Miasto w liczbach. Dobre Miasto - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
- ↑ Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
- ↑ Strona gminy Nieporęt
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 84–85
- Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 98–100 ISBN 83-7200-631-8
- Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 116–117
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dobremiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 70.
- Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
- Serwis informacyjny DobreMiasto.net
- Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
