Dynia zwyczajna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dynia zwyczajna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dyniowce

Rodzina

dyniowate

Rodzaj

dynia

Gatunek

dynia zwyczajna

Nazwa systematyczna
Cucurbita pepo L.
Sp. pl. 2:1010. 1753[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Kwiat męski
Kwiat żeński
Młody owoc
Wąs czepny
Owoce odmian ozdobnych

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny dyniowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej i południowych stanów USA. W Polsce jest uprawiana, czasami (rzadko) przejściowo dziczeje (efemerofit)[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga
Płożąca się lub pnąca o długości do 10 m, owłosiona z rozgałęzionymi wąsami czepnymi. U niektórych odmian łodyga krótka, wzniesiona.
Liście
Ulistnienie naprzemianległe, liście duże, sercowate, 5-klapowe, z tępymi zatokami. Mają owłosione brzegi.
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, roślina jednopienna o bezwonnych kwiatach. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo, mają dzwonkowaty 5-ząbkowy kielich, dużą lejkowatą 5-łatkową koronę i 1 słupek. Kwiaty męskie wyrastają pęczkami w kątach liści, mają 5 zrośniętych pręcików. Kwitnienie od czerwca do września.
Owoc
Jagoda. Duża, kulista, gruszkowata, cylindryczna lub dyskowata (w zależności od odmiany), z zewnątrz okryta twardą grubą skorupą, wewnątrz mięsista, o średnicy do 40 cm, koloru zielonego, żółtego lub pomarańczowego. Miąższ włóknisty z licznymi, białawymi nasionami. Owoce wyrastają na kanciastych, twardych szypułkach, co różni ten gatunek od dyni olbrzymiej.
Korzenie
Dobrze rozwinięte, ale płytkie. Z pędów wyrastają korzenie przybyszowe, które przyczepiają pędy do podłoża.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Zbigniew Podbielkowski dzieli odmiany dyni zwyczajnej na następujące grupy[6]:

  • Cucurbita pepo convar. microcarpina Greb. – odmiany ozdobne, o licznych drobnych owocach.
  • Cucurbita pepo convar. pepo L. – odmiany o dużych, owalnych owocach, jadalne, oleiste.
  • Cucurbita pepo convar. giromontiina Greb. – odmiany o owocach silnie wydłużonych, jadalnych.
    • kabaczek (cukinia)
    • odmiana oleista Cucurbita pepo var. oleifera Pietsch.
  • Cucurbita pepo convar. patissonina Greb. – odmiany o owocach spłaszczonych, jadalnych, tzw. patisony.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

W surowym owocu znajdują się znaczne ilości β-Karotenu (2,974 mg na 100 g) oraz witaminy A (0,496 mg)[8].

  • Sztuka kulinarna: Miąższ owoców dyni można spożywać utarty drobno jako dodatek do surówek, bądź po ugotowaniu jako dodatek do mięs, albo przerobiony na dżem. Z kwiatów dyni można przyrządzać sałatki[potrzebny przypis].
  • Niektóre odmiany są uprawiane jako rośliny ozdobne (tzw. dynia ozdobna).
Wartość odżywcza
Dynia, owoc surowy
(100 g)
Wartość energetyczna 139 kJ (33 kcal)
Białka 1,3 g
Węglowodany 7,7 g
Tłuszcze 0,3 g
Woda 89,9 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Dynia, pestki łuskane
(100 g)
Wartość energetyczna 2369 kJ (566 kcal)
Białka 24,5 g
Węglowodany 18,0 g
Tłuszcze 45,8 g
Woda 6,8 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Olej z pestek dyni
(100 g)
Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal)
Białka 0 g
Węglowodany 0 g
Tłuszcze 100,0 g
Woda 0 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Uprawiana jest z nasion. Roślina światłolubna i ciepłolubna (optymalna dla niej temp. to +25 °C), o bardzo dużym zapotrzebowaniu na wodę. Jeśli jest intensywnie nawożona, rośnie nawet na jałowych piaskach. W dobrych warunkach rozpoczyna kwitnienie po 40-60 dniach od zasiewu[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
  3. Cucurbita. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
  4. Cucurbita pepo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  7. a b Dolnosląski festiwal dyni. [dostęp 2007-11-19].
  8. a b c d e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 302.479.676. ISBN 978-83-200-5311-1.
  9. a b c Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017. ISBN 978-83-200-5311-1.