Karwina
49°51′15″N 18°32′34″E/49,854167 18,542778
 Rynek w Karwinie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
1923 | ||||
| Burmistrz |
Jan Wolf | ||||
| Powierzchnia |
57,49 km² | ||||
| Wysokość |
221 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2015) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
733 01,733 24, 735 06, 734 01 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
T | ||||
| Podział miasta |
9 dzielnic | ||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
| 49°51′15″N 18°32′34″E/49,854167 18,542778
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Karwina[2] (cz. Karviná, niem. Karwin) – miasto w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, na Śląsku Cieszyńskim, nad rzeką Olzą, przy granicy polsko-czeskiej. Jest stolicą powiatu Karwina i gminą z rozszerzonymi uprawnieniami (czes. obec s rozšířenou působností), w której oprócz miasta znajdują się Dziećmorowice, Piotrowice koło Karwiny i Stonawa.
Pod względem geograficznym, 5 z 6 gmin katastralnych Karwiny (poza Karwina-Doły) położone są na Wysoczyźnie Kończyckiej.
Podział administracyjny
Karwina podzielona jest na 44 obręby ewidencyjne składające się na 9 dzielnic, które z kolei objęte są przez 6 gmin katastralnych[3]. Gmina katastralna Karviná-město obejmuje dzielnice Fryštát, Hranice, Mizerov, Nové Město i stanowi śródmieście. W 2001 mieszkało w niej łącznie 45 475 osób[4], co stanowiło 69,8% populacji miasta na 16,7% jego obszaru (9,59 km²), co daje gęstość równą 4741,9 os./km².
Dzielnice: Darkov (Darków) • Doly (Doły lub Kopalnie) • Fryštát (Frysztat) • Hranice (Granice) • Louky (Łąki) • Mizerov (Mizerów) • Nové Město (Nowe Miasto) • Ráj (Raj) • Staré Město (Stare Miasto).
Historia
Obszar współczesnego miasta obejmuje kilka dawniej samodzielnych miejscowości, z których najstarszą była Solca, wzmiankowana już w 1223 (ewentualnie w 1229). Trzynastowieczną osadą był również Raj, wzmiankowaną jednak po raz pierwszy w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, który datuje się na ok. 1305 rok. W tymże dokumencie wzmiankowane zostały również Frysztat (miasto lokowane na gruntach Raju), jak również Karwina (obecna dzielnica Doły), od której całe dzisiejsze miasto zapożyczyło nazwę. W XV wieku wzmiankowano Darków i Łąki. Miejscowości te od 1290 roku znajdowały się w granicach nowo utworzonego księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech. Najważniejszą z tych miejscowości przez stulecia pozostawał Frysztat, drugie najstarsze po Cieszynie miasto w księstwie.
Odkrycie bogatych złóż węgla w tej okolicy doprowadziło do gwałtownego rozwoju ekonomicznego i demograficznego Karwiny i sąsiednich wsi jako miejscowości górniczych i hutniczych. W 1847 roku nastąpiło pierwsze połączenie kolejowe w ramach cesarsko-królewskiej Kolei Północnej, w 1871 kolejne, w ramach Kolei Koszycko-Bogumińskiej. W 1869 na obszarze współczesnej gminy żyło 8900 osób, z czego najwięcej w Karwinie (Kopalnie) – 3384 i Frysztacie – 2661.[4] W następnych dekadach liczba ta szybko rosła i według austriackiego spisu ludności z 1910 gminy Karwin, Freistadt, Altstadt, Roj, Darkau i Lonkau miały łącznie 29 880 mieszkańców (w samej Karwinie 16 808, a we Frysztacie 7767), z czego 29 151 było zameldowanych na stałe, 23 988 (82,3%) było polsko-, 3907 (13,4%) niemiecko- a 1219 (4,2%) czeskojęzycznymi, 26 616 (89,1%) było katolikami, 2483 (8,3%) protestantami, 589 (2%) wyznawcami judaizmu a 192 innej religii lub wyznania[5].
Po zakończeniu I wojny światowej, upadku Austro-Węgier i podziale Śląska Cieszyńskiego rejon Karwiny mimo zdecydowanej przewagi elementu polskiego i w wyniku zawirowań wojennych i dyplomatycznych tamtego okresu znalazł się w granicach Czechosłowacji i stał się głównym ośrodkiem przemysłowym tego kraju. W 1923 roku Karwina uzyskała prawa miejskie. W październiku 1938 wraz z całym Zaolziem przyłączone zostało do Polski. Po wybuchu II wojny światowej miasto zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy. W kwietniu 1944 roku administracja niemiecka połączyła gminy Frysztat, Karwina, Darków, Raj i Stare Miasto w jedno miasto o nazwie Karwin-Freistadt. Po II wojnie światowej gminy te decyzją władz ZSRR znalazły się w Czechosłowacji i uzyskały samodzielność.
W 1948 roku ponownie połączono miasta Karwinę i Frysztat oraz wsie Darków, Raj i Stare Miasto w jeden organizm miejski tym razem o nazwie Karwina. Herbem miejskim ustanowiono dawny herb Frysztatu, który od tej pory stanowi historyczno-zabytkowe centrum przemysłowego miasta. Karwina została siedzibą powiatu, w którego obręb weszły m.in. Czeski Cieszyn, Bogumin i nowo powstałe duże miasto-sypialnia Hawierzów. W następnych latach w Karwinie powstało kilka znaczących osiedli mieszkaniowych, które nadały wielkopłytowy charakter miastu. Jeszcze w 1946 rozpoczęła się budowa Nowego Miasta we Frysztacie, a następne osiedla powstały w latach 50. i 60. w Raju i Mizerowie. Jeszcze w 1950 ludność miasta wynosiła 38 456, do 1970 wzrosła do 78 546. W samym tylko Raju liczba ta w tym okresie wzrosła od 1685 do 19 717, zaś w dzielnicy Doły zmniejszyła się z 20 769 do 7176.[4] W 2001 z 4009 budynków na terenie miasta 2812 (ponad 70%) stanowiły te wzniesione w latach 1946-1980[6].
Ludność
Duży odsetek mieszkańców miasta żyje w blokach mieszkalnych. W 2001 z 25 045 zajętych mieszkań 22 450 (89,6%) znajdowało się w budynkach wielorodzinnych, a jedynie 2548 (10,2%) w domkach jednorodzinnych[6].
W 2001 roku miasto zamieszkiwało 65 141 osób z czego 51 250 (78,7%) narodowości czeskiej, 5546 (8,5%) słowackiej, 5250 (8,1%) polskiej, 699 (1,1%) morawskiej, 454 (0,7%) śląskiej, resztę stanowili Romowie, Niemcy, Ukraińcy i Wietnamczycy. Pod względem religii jedynie 24 912 (38,2%) stanowiły osoby wierzące, w tym największą grupę wyznaniową stanowili katolicy – 20 594 (82,7% wierzących)[6].
Karwina stanowi znaczący ośrodek kulturalno-oświatowy mniejszości polskiej w Czechach.
W Karwinie urodziło się i wychowało wielu znanych Polaków, m.in.:
- Franciszek Bajorek – prawnik i działacz społeczny, poseł na Sejm Śląski (1938–1939),
- Ludwik Brożek – bibliotekarz, bibliograf, kustosz Muzeum w Cieszynie, publicysta, nauczyciel, folklorysta Śląska Cieszyńskiego,
- Antoni Bura – inżynier mechanik, działacz niepodległościowy na Śląsku Cieszyńskim, olimpijczyk,
- Józef Chlebowczyk – historyk, profesor,
- Emil Chodura – pedagog, kostiumograf, działacz patriotyczny i oświatowy, twórca i kierownik kostiumerii przy Macierzy Szkolnej Ziemi Cieszyńskiej,
- Stanisław Gawlik – inżynier i działacz mniejszości polskiej na Zaolziu,
- Emanuel Grim – ksiądz rzymskokatolicki, literat, działacz społeczny i polityczny, z zamiłowania folklorysta, śląskoznawca,
- Augustyn Łukosz – działacz społeczny, poseł na Sejm Śląski (1938–1939),
- Gustaw Morcinek – pisarz związany ze Śląskiem, nauczyciel,
- Feliks Olszak – inżynier, wykładowca i rektor krakowskiej AGH,
- Wacław Olszak (1868-1939) – lekarz, działacz narodowy i społeczny na Śląsku Cieszyńskim, burmistrz Karwiny w latach 1928–1936,
- Wacław Olszak (1902-1980) – konstruktor budowlany, specjalista w zakresie teorii plastyczności i teorii konstrukcji inżynierskiej,
- Józef Ondrusz – znawca literatury i kultury ludowej, etnograf, nauczyciel, redaktor, bibliofil,
- Ernest Sembol – nauczyciel i działacz społeczny na Śląsku Cieszyńskim,
- Leon Wolf – adwokat, senator V kadencji w II RP, działacz polski na Zaolziu w latach 1920–1938.
- Franciszek Świder (1911-1997) – artysta malarz i rzeźbiarz
W Karwinie urodziła się także Petra Němcová – czeska modelka.
Przemysł
Jeden z głównych ośrodków górniczych Czech, wraz z okolicznymi miastami tworzy przemysłowe Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie. Obecnie na jej terenie znajdują się cztery czynne kopalnie węgla kamiennego zrzeszone w OKD, a.s.
Sport
Przed II wojną światową na obszarze współczesnej Karwiny funkcjonowało wiele klubów piłkarskich o charakterze polskim, niemieckim, czeskim jak również żydowskim. Najsilniejszym polskim zespołem była założona w 1919 PKS Polonia Karwina. Po wojnie kluby niemieckie i żydowskie nie zostały wznowione, zaś w latach 50. XX wieku w wyniku komunistycznej reformy sportu powstał klub ZSJ OKD Mír Karviná, który wchłonął wszystkie pozostałe. Obecnie w Karwinie funkcjonuje tylko jeden klub piłkarski, drugoligowy MFK Karwina. Ponadto swoją siedzibę w Karwinie ma utytułowany klub piłki ręcznej HCB Karwina.
Zabytki
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
- Pałac we Frysztacie
- Kościół św. Marka
- Park zamkowy[7]
- Park zdrojowy
- Kościół św. Piotra z Alkantary
- Kaplica św. Anny
Miasta partnerskie
Przypisy
- ↑ Český statistický úřad: Informativní počet občanů v ČR ve všech obcích, v obcích 3. typu a v městských částech. [w:] Počty obyvatel v obcích [on-line]. Ministerstvo vnitra České republiky, 2015-01-01. [dostęp 2015-04-08]. (cz.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF
- ↑ Územně identifikační registr ČR: Obce. [dostęp 2010-09-21]. (cz.).
- ↑ a b c Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 - 2005 - 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-09-27]. (cz.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.
- ↑ a b c Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-26]. (cz.).
- ↑ Před 10 lety vstal z mrtvých šikmý kostel v Karviné | Zprávy ze severní Moravy a Slezska [online], www.rozhlas.cz [dostęp 2017-11-24] (cz.).
Linki zewnętrzne
- Karwina
- Śląsk Cieszyński i Opawski: Karwina
- Karwina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 890.
