Morsowanie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Mors (człowiek))
Grupa morsów podczas noworocznej kąpieli w Gdańsku

Morsowanie – zanurzenie lub krótkotrwała kąpiel w zimnej wodzie jeziora, morza, rzeki albo innego zbiornika wodnego. Może przyjąć formę kąpieli w przeręblu. Praktykowane jest od jesieni do wiosny i zwykle ma charakter grupowy[1].

Określenie zimna woda jest kwestią umowną związaną z reakcją fizjologiczną organizmu na zimno. Za zimną uznaje się wodę o temperaturze niższej niż 15 °C[2]. Dla potrzeb morsowania za zimną wodę uznaje się wodę o temp. w przedziale 8–12 °C, a za lodowatą o temp. ≤ 4 °C[3]

Regularne kąpiele w wodzie wpływają korzystnie na ciało i ducha[2][4], jednak wyjątkowe właściwości hartujące, pomagające zaadaptować się do trudnych warunków zimy, mają kąpiele w zimnej lub lodowatej wodzie. W Polsce znane jest przysłowie „zimna woda zdrowia doda”.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Zanurzanie się i pływanie w zimnej wodzie ma tradycję sięgającą zarania dziejów. Najstarsze wzmianki związane ze zanurzeniem w wodzie w celach leczniczych pochodzą z Egiptu i są datowane na 2500 lat p.n.e.

  • w starożytności zimna woda była traktowana z respektem. W 450 p.n.e. grecki historyk Herodot, opisując wyprawę perskiego generała Mardonisa, zauważył, że „...ci, którzy nie umieli pływać, zginęli z tego powodu inni z zimna”[2].
  • XVI wiek nadworny lekarz króla Zygmunta Augusta Józef Struś propagował leczenie zimnymi kąpielami[6]
  • 1578 r. doktor Wojciech Oczko w traktacie „Cieplice” zawarł przepisy kąpielowe oraz wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania[6]
  • pod koniec XVIII wieku w wyniku stworzenia kostiumu kąpielowego doszło do popularyzacji kąpieli morskich i rozwoju kurortów nadmorskich[2][7].
  • w 1818 r. Lord Byron, zainspirowany tragiczną miłością Hero i Leander przepłynął cieśninę Hellespont[8].
  • w 2002 roku pływaczka Lynne Cox w rekordowym czasie 25 min przepłynęła milę w lodowatych wodach Antarktydy.
  • w lipcu 2007 roku Lewis Gordon Pugh podjął pierwszą próbę przepłynięcia jak najdłuższego dystansu w wodzie o temp –1,8 °C. Udało mu się przepłynąć dystans 1 km w czasie 21 min[9]. Podczas tego wyczynu doznał odmrożenia palców, a odzyskanie czucia zajęło mu 4 miesiące.

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

Amatorzy kąpieli w zimnej wodzie w Polsce są potocznie nazywani morsami[10]. Najstarszą organizacją w Polsce zrzeszającą sympatyków morsowania jest założony w 1975 roku Gdański Klub Morsów[11].

W Polsce został pobity rekord Guinnessa w największej liczbie osób biorących jednocześnie udział w morsowaniu – 1799 uczestników podczas Międzynarodowego Zlotu Morsów w Mielnie w 2015 roku[12][13].

Na świecie[edytuj | edytuj kod]

X Zimowe Mistrzostwa Świata w pływaniu na dystansie od 25 do 450 metrów. Tyumen, 2016 rok

Zanurzanie się w zimnej wodzie jest aktywnością ciesząca się sporą popularnością w krajach nordyckich (szczególnie w Finlandii), bałtyckich, Europie Wschodniej, gdzie jest związana z lokalnymi tradycjami i powszechnością łączenia tej czynności z sauną oraz banią. Liczbę regularnie kąpiących się Finów (1–2 x w tygodniu) szacowana jest na 150 000[14]. Pierwsze zawody pływackie zostały zorganizowane w Finlandii w miejscowości Tampere w 1989 roku.

W Rosji, podobnie jak w Polsce, sympatyków zimowych kąpieli nazywa się morsami[15], w Finlandii fokami, w Stanach Zjednoczonych niedźwiedziami polarnymi.

Zimowe Mistrzostwa Świata w pływaniu[edytuj | edytuj kod]

W 2000 roku w Helsinkach zostały zorganizowane pierwsze Zimowe Mistrzostwa Świata w pływaniu (WSWC). Od 2002 roku zimowe zawody pływackie odbywają się corocznie (mistrzostwa świata – raz na dwa lata)[16]. Konkurencje mistrzostw: 25 metrów (styl klasyczny i styl dowolny), 50 metrów styl dowolny, 450 metrów styl dowolny i 4 × 25 metrów styl klasyczny[16]. W 2006 roku w Finlandii powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Pływaków Zimowych (ang. International Winter Swimming Association (IWSA))[17]. W 2009 roku zostało powołane Międzynarodowe Stowarzyszenie Pływaków Lodowych (ang. The International Ice Swimming Association (IISA))[18][19].

Zimowe Mistrzostwa Świata w pływaniu[20][21]
Rok Miasto Kraj Liczba uczestników
2000 Helsinki Finlandia 500
2001 Jyväskylä Finlandia 700
2002 Kajaani Finlandia 650
2004 Muonio Finlandia 300
2006 Oulu Finlandia 980
2008 Londyn Wielka Brytania 680
2010 Bled Słowenia 790
2012 Jurmała Łotwa 1129
2014 Rovaniemi Finlandia 1244
2016 Tyumen Rosja 1275
2018 Tallin Estonia 1389
2020 Bled Słowenia 1052
2022 Pietrozawodsk Rosja impreza odwołana[22]
2023 Bled Słowenia
2024 Tallinn Estonia

Tradycje związane z zanurzaniem w zimnej wodzie[edytuj | edytuj kod]

Wyznawcy prawosławia, aby uczcić święto Objawienia Pańskiego, wycinają w lodzie otwór w kształcie krzyża

Przygotowanie i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Rozgrzewka przed wejściem do zimnej wody w Holandii, 1984 rok

Przystępując do morsowania należy być odpowiednio przygotowanym pod względem: psychicznym, kondycyjnym, zdrowotnym, jak i organizacyjnym. Należy być świadomym swoich aktualnych możliwość fizycznych i aktualnego ogólnego stanu zdrowia. Kąpiel w przeręblu to aktywność, która przede wszystkim ma walor profilaktyczny i rekreacyjny, natomiast nie leczniczy.

Aby zminimalizować ryzyko szoku termicznego do morsowania należy się przygotowywać kilka miesięcy wcześniej przez stopniowe oswajanie się z zimną wodą oraz ćwiczenia fizyczne, oddechowe i medytacyjne[26]. Kąpiele w zimnej wodzie są dość sporym wysiłkiem, a lodowatej silnym szokiem dla organizmu, dlatego osoby wrażliwe na zimno powinny rozpocząć regularne oswajanie się z zimną wodą późnym latem lub na początku jesieni[27].

Regularne stosowanie technik medytacyjnych, zwłaszcza medytacji transcendentalnej[28], wpływa na redukcję poziomu lęku, podniesienie odporności na ból[26], obniżenie ciśnienia krwi[28] oraz w dłuższym okresie może wpłynąć na zmniejszenie przypadków incydentów kardiologicznych[29], udaru mózgu. Głównym celem stosowanych technik medytacyjnych podczas przygotowania do kąpieli oraz w jej trakcie (medytacja w zimnej wodzie) jest wydłużenie czasu przebywania w zimnej wodzie[30][31][32]. U osób zahartowanych do zimna występuje termogeneza bezdrżeniowa poprzedzająca (ang. anticipatory thermogenesis) po raz pierwszy zbadana u pływaka lodowego Lewis Gordon Pugh polegająca na generowaniu w sposób świadomy znacznych ilości ciepła przez brunatną i beżową tkankę tłuszczową kilka minut przed kontaktem z lodowatą wodą[33][34]. Techniki medytacyjne nie wpływają na redukcję ryzyka związanego z następstwem szoku termicznego[potrzebny przypis].

Przed dołączeniem do grupy morsów, należy w ramach konsultacji lekarskiej wykluczyć problemy kardiologiczne, w tym ukryte np. zespół długiego QT[2], choroba niedokrwienna serca, przerost mięśnia sercowego, choroby układu krążenia, nadciśnienie, epilepsję, choroby nerek, które są jednym z przeciwwskazań do morsowania.

Kąpiel w zimnej wodzie należy odbywać w asekuracji doświadczonej osoby lub w większej grupie. Dotyczy to zwłaszcza nowicjuszy nieświadomych potencjalnych zagrożeń w postaci np. szczególnie niebezpiecznych następstw szoku termicznego[35], nagłej utraty świadomości, hipotermii[36], spadku możliwości poruszania się w wodzie[35] skaleczeń czy ryzyka odmrożeń.

Metodami wspomagającymi przygotowanie do zanurzenia w zimnej wodzie mogą być: zimne prysznice, chodzenie boso, praktykowanie technik oddechowych, m.in. Butejki, Wima Hofa[37], praktykowanie technik medytacyjnych, m.in. tummo, post przerywany w protokole 19/5 (5-godzinne okno żywieniowe)[38].

Wejście do wody[edytuj | edytuj kod]

W celu uprawiania morsowania warto zaopatrzyć się w kostium kąpielowy. W przypadku nieznanego lub skalistego dna stopy można osłonić przed skaleczeniem, zakładając obuwie ochronne. Aby, dłużej wytrzymać w wodzie wrażliwe powierzchnie dłoni można osłonić rękawiczkami, a głowę czapką[39].

Zamierzając pływać w zimnej wodzie w danym dniu, należy być: wypoczętym, trzeźwym i na czczo (3 h przed wejściem do wody nie należy jeść). Tuż przed wejściem do wody wykonuje się min. 15-minutową rozgrzewkę organizmu. Wchodzenie do wody pod wpływem substancji wpływających na działanie układu nerwowego jest niedopuszczalne, dotyczy to też alkoholu, który zmniejsza odporność organizmu na hipotermię[40].

Długość kąpieli uzależniona jest od samopoczucia, doświadczenia, wieku i temperatury wody. Najniebezpieczniejszym momentem podczas morsowania, związanym z największą liczbą zgonów w wyniku utonięcia, jest szok termiczny (ang. cold shock)[41] dotyczący każdej osoby wchodzącej do wody. Po zanurzeniu szczytowy moment szoku termicznego osiągany jest po około 30 sek.[42], adaptacja osiągana jest po około 2–3 min. Dłuższe przebywanie > 3 min w wodzie prowadzi do powolnego wychłodzenia coraz głębszych warstw organizmu, prowadząc po pewnym czasie do zaburzeń przewodnictwa nerwowego obserwowanego w postaci zaburzeń czucia, spadku siły, problemów z poruszaniem się, paraliżu obwodowego, co może wpłynąć na ryzyko utonięcia. U zdrowych osób w ciągu pierwszych 30 min hipotermia (głębokie wychłodzenie tkanek) nie powinna się pojawić[2][43].

Objawy hipotermii w zależności od temperatury ciała to[44]:

Aklimatyzacja do zimna wynosi około 10 dni i przejawia się w większej odporności na hipotermię.

Pływacy lodowi z nadwagą i otyłością z powodu izolacyjnych właściwości podskórnej tkanki tłuszczowej zgromadzonej na tułowiu są znacznie bardziej odporni na hipotermię[45]. Przykładem jest przypadek islandzkiego rybaka Gudlaugur Fridthorsson o BMI 33,56 kg/m², którego kuter zatonął, koledzy utonęli, a on w lodowatej wodzie morskiej o temp. 5 °C (temp. powietrza wynoszącej ok. –2 °C) ubrany w dżinsy, koszulę i sweter w ciągu 6 h zdołał, dopłynął do brzegu. Uważa się, że wysportowany pływak w wodzie o temp 0,3 °C może przebywać do max. 45 min[46][47].

Zalety[edytuj | edytuj kod]

Zdrowotne zalety regularnych kąpieli w zimnej wodzie są znane od czasów starożytnych.

  • poprawia ukrwienie skóry, w konsekwencji wpływając na jej lepszą kondycję i wygląd.
  • poprawia regenerację organizmu po intensywnym wysiłku fizycznym lub psychicznym (redukuje poziom stresu[65]).

W celu polepszenia efektów kąpieli w zimnej wodzie morsowanie można połączyć z wizytą w tradycyjnej bani lub saunie.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

  • krioterapia – metoda leczenia tzw. suchym zimnem, łagodniejsza forma zimnolecznictwa
  • tummo – joga wewnętrznego żaru, praktyka duchowa pozwalająca kontrolować „subtelne kanały przepływu energii” w ciele
  • hormeza – czynnik szkodliwy dla organizmu w większym natężeniu, w małym wykazuje działanie korzystne
  • sisu – hart ducha, wola życia

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ IWSA – International Winter Swimming Association [online], iwsa.world [dostęp 2020-12-08].
  2. ↑ a b c d e f g h M.J. Tipton i inni, Cold water immersion: kill or cure?, „Experimental Physiology”, 102 (11), 2017, s. 1335–1355, DOI: 10.1113/EP086283, ISSN 1469-445X [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  3. ↑ Aneks/Gęstość wody dla temperatur 0...40 °C – Wikibooks, biblioteka wolnych podręczników [online], pl.wikibooks.org [dostęp 2021-01-31].
  4. ↑ a b Nikolai A. Shevchuk, Adapted cold shower as a potential treatment for depression, „Medical Hypotheses”, 70 (5), 2008, s. 995–1001, DOI: 10.1016/j.mehy.2007.04.052, ISSN 0306-9877, PMID: 17993252 [dostęp 2020-02-23].
  5. ↑ Zima woda jako osobliwy środek utrzymania zdrowia i leczeniu chorób, We Lwowie: Nakładem Franciszka Pillera, 1837.
  6. ↑ a b Roland Wesołowski i inni, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka – morsowanie jako forma rekreacji sportowej, „Wiosna młodych fizjoterapeutów, „WIOSNA MŁODYCH FIZJOTERAPEUTÓW”, Wydawnictwo Uczelniane WSG, 2013.
  7. ↑ Domestic medicine or, The family physician: being an attempt to render the medical art more generally useful, by shewing people what is in their own power both with respect to the prevention and cure of diseases ; chiefly calculated to recommend a proper attention to regimen and simple medicines – Digital Collections – National Library of Medicine [online], collections.nlm.nih.gov [dostęp 2020-12-08].
  8. ↑ History com Editors, Lord Byron swims across tumultuous Hellespont strait in Turkey [online], HISTORY [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  9. ↑ John Joseph, Swimmer plans record North Pole swim, „Reuters”, 28 maja 2007 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  10. ↑ O morsach i morsowaniu – Porady językowe [online], Obcy język polski, 15 stycznia 2020 [dostęp 2020-12-08] (pol.).
  11. ↑ Alicja Katarzyńska: Morsy mówią: „Jest trochę za ciepło”. Pierwsza kąpiel w morzu, w nowym 2017 roku. Gdansk.pl, 1 stycznia 2017.
  12. ↑ Largest polar bear dip. Guinness World Records, 25 lutego 2015.
  13. ↑ Roland Wesołowski i inni, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka – morsowanie jako forma rekreacji ruchowej, „Wiosna Młodych Fizjoterapeutów”, Tom I, 2013.
  14. ↑ Minna Palkonen, Tiina Taatila, Löylyä lisää Kaupinojan saunan ja Tampereen Talviuimarit r.y:nasiakasarviointi BIKVA-menetelmällä, Tampereen Ammattikorkeakoulu 2013, s. 13.
  15. ↑ моржевание – Викисловарь [online], ru.wiktionary.org [dostęp 2021-01-17] (ros.).
  16. ↑ a b Vinterbad.se – någonting alldeles speciellt [online] [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  17. ↑ IWSA – International Winter Swimming Association [online], www.iwsa.world [dostęp 2021-01-16].
  18. ↑ International Ice Swimming Association – Home [online] [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  19. ↑ International Ice Swimming Association – Openwaterpedia [online], www.openwaterpedia.com [dostęp 2021-01-19].
  20. ↑ World Championships – International Winter Swimming Association [online], iwsa.world [dostęp 2021-01-16].
  21. ↑ home [online], Winter Swimming Bled [dostęp 2023-03-26] (ang.).
  22. ↑ A Statement From the International Winter Swimming Association [online], www.iwsa.world [dostęp 2023-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2023-02-12].
  23. ↑ Ice Swimming: Russia Celebrates Epiphany [online], news.itmo.ru [dostęp 2021-01-17] (ros.).
  24. ↑ a b Naomi Leach, Japanese bathers dip in icy water to perform New Year ceremony [online], Mail Online, 10 stycznia 2016 [dostęp 2021-01-17].
  25. ↑ Polar Bear Swim Day [online], Days Of The Year [dostęp 2021-01-17] (ang.).
  26. ↑ a b David Burnett, Gillian Phillips, Osama A. Tashani, The Effect of Brief Mindfulness Meditation on Cold-Pressor Induced Pain Responses in Healthy Adults, 2017.
  27. ↑ Antonis S. Manolis i inni, Winter Swimming: Body Hardening and Cardiorespiratory Protection Via Sustainable Acclimation, „Current Sports Medicine Reports”, 18 (11), 2019, s. 401–415, DOI: 10.1249/JSR.0000000000000653, ISSN 1537-8918 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  28. ↑ a b Robert D. Brook i inni, Beyond medications and diet: alternative approaches to lowering blood pressure: a scientific statement from the american heart association, „Hypertension (Dallas, Tex.: 1979)”, 61 (6), 2013, s. 1360–1383, DOI: 10.1161/HYP.0b013e318293645f, ISSN 1524-4563, PMID: 23608661 [dostęp 2021-01-16].
  29. ↑ Levine Glenn N. i inni, Meditation and Cardiovascular Risk Reduction, „Journal of the American Heart Association”, 6 (10), 2017, e002218, DOI: 10.1161/JAHA.117.002218, PMID: 28963100, PMCID: PMC5721815 [dostęp 2021-01-16].
  30. ↑ Meditation changes temperatures, „Harvard Gazette”, 18 kwietnia 2002 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  31. ↑ Shinzen Young, The science of enlightenment. How meditation works, Boulder, Colorado, ISBN 1-68364-212-0, OCLC 1022788844 [dostęp 2021-01-16].
  32. ↑ Chan Lek Tan, Zachary A. Knight, Regulation of body temperature by the nervous system, „Neuron”, 98 (1), 2018, s. 31–48, DOI: 10.1016/j.neuron.2018.02.022, ISSN 0896-6273, PMID: 29621489, PMCID: PMC6034117 [dostęp 2021-01-16].
  33. ↑ James Butcher, Profile: Lewis Gordon Pugh–polar swimmer, „The Lancet”, 366, 2005, S23–S24, DOI: 10.1016/S0140-6736(05)67833-6, ISSN 0140-6736, PMID: 16360737 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  34. ↑ Swimming Everest: Advice From the World’s Most Extreme Swimmer, „National Geografic”, 26 maja 2010 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  35. ↑ a b T. M Kolettis, M. T Kolettis, Winter swimming: healthy or hazardous?: Evidence and hypotheses, „Medical Hypotheses”, 61 (5), 2003, s. 654–656, DOI: 10.1016/S0306-9877(03)00270-6, ISSN 0306-9877 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  36. ↑ F.S. Golden, G.R. Hervey, M.J. Tipton, Circum-rescue collapse: collapse, sometimes fatal, associated with rescue of immersion victims, „Journal of the Royal Naval Medical Service”, 77 (3), 1991, s. 139–149, ISSN 0035-9033, PMID: 1815081 [dostęp 2020-12-08].
  37. ↑ Welcome to the Official Wim Hof Method Website [online], www.wimhofmethod.com [dostęp 2020-11-26] (ang.).
  38. ↑ Wim Hof, Koen de Jong, Droga Icemana, wyd. I, Metoda Wima Hofa ćwiczenia oddechowe, trening z zimnem oraz praca z umysłem, Łódź: Galaktyka, 2016, ISBN 978-83-7579-794-7.
  39. ↑ Ewa Zwierzchowska: Morsowanie. Harde, 2019. ISBN 978-83-66252-88-2.
  40. ↑ Gerhard Gmel, Hervé Kuendig, Jean-Bernard Daeppen, Sport and alcohol: An emergency department study in Switzerland, „European Journal of Sport Science”, 9 (1), 2009, s. 11–22, DOI: 10.1080/17461390802579111, ISSN 1746-1391 [dostęp 2020-12-08].
  41. ↑ H. Ishikawa i inni, Screening of children with arrhythmias for arrhythmia development during diving and swimming--face immersion as a substitute for diving and exercise stress testing as a substitute for swimming, „Japanese Circulation Journal”, 56 (9), 1992, s. 881–890, DOI: 10.1253/jcj.56.881, ISSN 0047-1828, PMID: 1404843 [dostęp 2020-12-08].
  42. ↑ M.J. Tipton, The Initial Responses to Cold-Water Immersion in Man, „Clinical Science”, 77 (6), 1989, s. 581–588, DOI: 10.1042/cs0770581, ISSN 0143-5221 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  43. ↑ Beat Knechtle i inni, Cold Water Swimming–Benefits and Risks:A Narrative Review, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 17 (23), 2020, s. 8984, DOI: 10.3390/ijerph17238984.
  44. ↑ Lynne McCullough, Sanjay Arora, Diagnosis and Treatment of Hypothermia, „American Family Physician”, 70 (12), 15 grudnia 2004, s. 2325–2332, ISSN 0002-838X [dostęp 2020-12-08].
  45. ↑ Beat Knechtle, Thomas Rosemann, Christoph A. Rüst, Ice swimming and changes in body core temperature: a case study, „SpringerPlus”, 4 (1), 2015, s. 394, DOI: 10.1186/s40064-015-1197-y, ISSN 2193-1801, PMID: 26251778, PMCID: PMC4524884 [dostęp 2020-12-08].
  46. ↑ W.R. Keatinge i inni, Exceptional case of survival in cold water., „Br Med J (Clin Res Ed)”, 292 (6514), 1986, s. 171–172, DOI: 10.1136/bmj.292.6514.171-a, ISSN 0267-0623, PMID: 3080121 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  47. ↑ Alva Gehrmann, Naturphänomen: Das Geheimnis des Seehund-Mannes, „FAZ.NET”, ISSN 0174-4909 [dostęp 2021-01-19] (niem.).
  48. ↑ Monika Karbarczyk: Morsowanie – dlaczego warto brać kąpiel w lodowatej wodzie?. Radio Zet, 14 listopada 2019.
  49. ↑ Celestyna Mila-Kierzenkowska i inni, Wpływ zmian temperatury otoczenia na wskaźniki stresu oksydacyjnego we krwi osób regularnie poddających się kąpielom zimowym., „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, Tom 22, Nr 1, 46–50, 2016.
  50. ↑ S. Vybíral i inni, Thermoregulation in Winter Swimmers and Physiological Significance of Human Catecholamine Thermogenesis, „Experimental Physiology”, 85 (3), 2000, s. 321–326, DOI: 10.1111/j.1469-445X.2000.01909.x, ISSN 1469-445X [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  51. ↑ L. Janský i inni, Immune system of cold-exposed and cold-adapted humans, „European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology”, 72 (5), 1996, s. 445–450, DOI: 10.1007/BF00242274, ISSN 1439-6327 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  52. ↑ Marius Brazaitis i inni, Two Strategies for Response to 14 °C Cold-Water Immersion: Is there a Difference in the Response of Motor, Cognitive, Immune and Stress Markers?, „PLOS One”, 9 (10), 2014, DOI: 10.1371/journal.pone.0109020, ISSN 1932-6203, PMID: 25275647, PMCID: PMC4183517 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  53. ↑ Anna Lubkowska i inni, Winter-swimming as a building-up body resistance factor inducing adaptive changes in the oxidant/antioxidant status, „Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation”, 73 (4), 2013, s. 315–325, DOI: 10.3109/00365513.2013.773594, ISSN 1502-7686, PMID: 23514015 [dostęp 2020-12-08].
  54. ↑ W.G. Siems i inni, Improved antioxidative protection in winter swimmers, „QJM: An International Journal of Medicine”, 1999, Pages 193–198.
  55. ↑ Naomi Collier i inni, Cold water swimming and upper respiratory tract infections, „Extreme Physiology & Medicine”, 4 (1), 2015, A36, DOI: 10.1186/2046-7648-4-S1-A36, ISSN 2046-7648, PMCID: PMC4580837 [dostęp 2020-12-08].
  56. ↑ a b Firdaus S. Dhabhar, Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful, „Immunologic Research”, 58 (2), 2014, s. 193–210, DOI: 10.1007/s12026-014-8517-0, ISSN 1559-0755 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  57. ↑ Harvard Health Publishing, Ask the doctor: Is swimming in cold water okay for my heart? [online], Harvard Health [dostęp 2020-02-23].
  58. ↑ Giovanni Lombardi, Christian Ricci, Giuseppe Banfi, Effects of winter swimming on haematological parameters, „Biochemia Medica”, 21 (1), 2011, s. 71–78, DOI: 10.11613/BM.2011.014 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  59. ↑ I. Kralova Lesna i inni, Could human cold adaptation decrease the risk of cardiovascular disease?, „Journal of Thermal Biology”, 52, 2015, s. 192–198, DOI: 10.1016/j.jtherbio.2015.07.007, ISSN 0306-4565 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  60. ↑ Magdalena Gibas-Dorna i inni, Variations in leptin and insulin levels within one swimming season in non-obese female cold water swimmers, „Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation”, 76 (6), 2016, s. 486–491, DOI: 10.1080/00365513.2016.1201851, ISSN 1502-7686, PMID: 27376416 [dostęp 2020-12-08].
  61. ↑ Magdalena Gibas-Dorna i inni, Cold Water Swimming Beneficially Modulates Insulin Sensitivity in Middle-Aged Individuals, „Journal of Aging and Physical Activity”, 24 (4), 2016, s. 547–554, DOI: 10.1123/japa.2015-0222, ISSN 1063-8652 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  62. ↑ P. Huttunen, H. Rintamäki, J. Hirvonen, Effect of regular winter swimming on the activity of the sympathoadrenal system before and after a single cold water immersion, „International Journal of Circumpolar Health”, 60 (3), 2001, s. 400–406, ISSN 1239-9736, PMID: 11590880 [dostęp 2020-12-08].
  63. ↑ K. Kauppinen i inni, Some endocrine responses to sauna, shower and ice water immersion, „Arctic Medical Research”, 48 (3), 1989, s. 131–139, ISSN 0782-226X, PMID: 2789570 [dostęp 2020-12-08].
  64. ↑ R.J. Zenner, D.E. De Decker, D.L. Clement, Blood-pressure response to swimming in ice-cold water, „The Lancet”, 1 (8160), 1980, s. 120–121, DOI: 10.1016/s0140-6736(80)90605-4, ISSN 0140-6736, PMID: 6101458 [dostęp 2020-12-08].
  65. ↑ Manuela Jungmann i inni, Effects of Cold Stimulation on Cardiac-Vagal Activation in Healthy Participants: Randomized Controlled Trial, „JMIR Formative Research”, 2 (2), 2018, DOI: 10.2196/10257, ISSN 2561-326X, PMID: 30684416, PMCID: PMC6334714 [dostęp 2021-01-19].
  66. ↑ Christoffer van Tulleken i inni, Open water swimming as a treatment for major depressive disorder, „Case Reports”, 2018, 2018, bcr, DOI: 10.1136/bcr-2018-225007, ISSN 1757-790X, PMID: 30131418 [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  67. ↑ Anne M.J. Claessens-van Ooijen i inni, Heat Production and Body Temperature During Cooling and Rewarming in Overweight and Lean Men, „Obesity”, 14 (11), 2006, s. 1914–1920, DOI: 10.1038/oby.2006.223, ISSN 1930-739X [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  68. ↑ Matthew D. Lynes i inni, Cold-Activated Lipid Dynamics in Adipose Tissue Highlights a Role for Cardiolipin in Thermogenic Metabolism, „Cell Reports”, 24 (3), 2018, s. 781–790, DOI: 10.1016/j.celrep.2018.06.073, ISSN 2211-1247, PMID: 30021173, PMCID: PMC6117118 [dostęp 2024-04-18].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Morsowanie&oldid=73539962”