Oczatnica dwuplama
| Stagonomus bipunctatus | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
oczatnica dwuplama | ||||
| |||||
Oczatnica dwuplama[1] (Stagonomus bipunctatus) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny tarczówkowatych. Zamieszkuje zachodnią i środkową część Palearktyki. Żeruje na jasnotowatych i trędownikowatych.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Cimex bipunctatus[2]. W 1835 roku z kolei przez Gottlieba A.W. Herricha-Schäffera opisana została Pentatoma pusillum[3]. W 1866 roku Étienne Mulsant i Claudius Rey umieścili C. bipunctatus jako jedyny w nowym rodzaju Onylia, a P. pusillum w nowym rodzaju Delleria[4]. W 1886 roku Jean-Baptiste Auguste Puton dokonał synonimizacji Onylia z rodzajem Stagonomus[5]. W 1909 roku George Willis Kirkaldy wyznaczył P. pusillum gatunkiem typowym rodzaju Delleria[6]. W 1951 roku Aleksandr Kiriczenko włączył Delleria do rodzaju Stagnomus w randze podrodzaju[7]. W 2000 roku J.M. Isakow obniżył S. pusillus do rangi podgatunku Stagonomus bipunctatus pusillus[8]. W 2019 roku podział Stagnomus na podrodzaje zniesiony został przez Marcosa Roca-Cusachsa i Sunghoon Junga na podstawie morfologiczno-molekularnej analizy filogenetycznej[9].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiak o owalnym w zarysie i znacząco wypukłym ciele długości od 5 do 6 mm. Grzbietowa strona ciała ma dominujące ubarwienie od szarożółtego do czerwonobrązowego z obfitym czarnym punktowaniem, przy czym tło głowy i przedniej części przedplecza jest jaśniejsze niż tyłu przedplecza, tarczki i przykrywki. Czułki są w całości jasne lub mają dwa ostatnie człony trochę przyciemnione, co odróżnia ten gatunek od pokrewnej oczatnicy półksiężycowatej. Krótsza od przykrywki tarczka ma w kątach nasadowo-bocznych jasne, niepunktowane wyniosłości, mniejsze i niższe niż u oczatnicy półksiężycowatej. U podgatunku nominatywnego na wierzchołku tarczki leży niewielka, czarna plama, która wzdłuż krawędzi tarczki otoczona jest szerokim, niepunktowanym, jasnym paskiem. U podgatunku S. b. pusillus plama ta jest większa, a otaczający ją od krawędzi jasny i niepunktowany pasek węższy. Listewka brzeżna odwłoka jest biała do bladożółtej z czarnymi plamami w kątach segmentów[10][1]; u podgatunku S. b. pusillus punktowanie między tymi plamami jest ciemne, a u podgatunku nominatywnego jasne lub zupełnie nieobecne. Odnóża mają jasny kolor z ciemnymi plamami i punktami na udach oraz drobnym, ciemnym punktowaniem goleni. Spód ciała jest żółty z obfitym, ciemnym punktowaniem. Samica ma szczyt odwłoka zaokrąglony, nie zaś wydłużony i zaostrzony jak u oczatnicy półksiężycowej. U samca podgatunku nominatywnego tylna krawędź kapsuły genitalnej cechuje się wcięciem małym i trójkątnym wcięciem pośrodku, zaś u samca podgatunku S. b. pusillus wykrojeniem szerokim i półokrągłym[10].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad ten zasiedla ciepłe, nasłonecznione stanowiska otwarte, w tym murawy, polany i stoki. Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki[1] z przedstawicieli jasnotowatych i trędownikowatych. Do ich roślin żywicielskich należą: dąbrówki, dziewanny, ożanki, przetaczniki, szałwie i trędowniki[10][11]. Aktywne osobniki spotyka się od kwietnia do października. Postacie dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od sierpnia i są stadium zimującym[10][1].
Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Włoch, Polski, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Grecji, europejskich części Rosji i Turcji, Maroka, Algierii, Tunezji, Cypru, anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Syrii, Libanu, Iraku, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Iranu i Afganistanu[12]. Podgatunek S. b. pusillus znany jest natomiast z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji[13].
W Polsce jest owadem rzadkim, spotykanym głównie na południu kraju[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Stagonomus bipunctatus – Oczatnica dwuplama. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-12-02].
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 444. (łac.).
- ↑ G.A.W. Herrich-Schaeffer: Faunae Insectorum Germanicae initia oder Deutschlands Insekten. Regensburg: 1833, s. 117.
- ↑ É. Mulsant, C. Rey: Histoire naturelle des punaises de France. II Tribu: Pentatomides. Paris: Savy & Deyrolle, 1866, s. 66.
- ↑ A. Puton: Catalogue des Hémiptères (Hétéroptères, Cicadines et Psyllides) de la faune paléarctique. 3me édn. Caen: Blanc-Hardel, 1886, s. 11.
- ↑ G.W. Kirkaldy: Catalogue of the Hemiptera (Heteroptera). Vol. I, Cimicidae. Berlin: Dames, 1909, s. 1–392.
- ↑ A.N. Kiritshenko: True bugs of the European part of the USSR (Hemiptera): Key and bibliography. 1951, s. 337, seria: Opredeliteli po Faune SSSR.
- ↑ Y.M. Isakov. Notes on the taxonomy and bionomics of Stagonomus bipunctatus (Heteroptera, Pentatomidae). „Vestnik Zoologii”. 34 (3), s. 83–88, 109, 2000.
- ↑ Marcos Roca-Cusachs, Sunghoon Jung. Redefining Stagonomus Gorski based on morphological and molecular data (Pentatomidae: Eysarcorini). „Zootaxa”. 4658 (2), s. 368–374, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4658.2.10.
- ↑ a b c d Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 14: Tarczówkowate - Pentatomidae. Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 2000. ISBN 83-88518-05-4.
- ↑ David A. Rider: Fungi or Plant Host Records. List by Host Species. Department of Entomology, North Dakota State University. [dostęp 2023-12-02].
- ↑ Berend Aukema (red.): Stagonomus bipunctatus bipunctatus Linnaeus, 1758. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2023-12-02].
- ↑ Berend Aukema (red.): Stagonomus bipunctatus pusillus Herrich-Schaeffer, 1833. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2023-12-02].