Oczatnica półksiężycowata
| Stagonomus amoenus | |||
| (Brullé, 1832) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
oczatnica półksiężycowata | ||
| Synonimy | |||
| |||
Oczatnica półksiężycowata[1], oczatnica półksiężycowa[2] (Stagonomus amoenus) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny tarczówkowatych. Zamieszkuje zachodnią i środkową część Palearktyki.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1781 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Cimex bipunctatus[3]. Nazwa ta okazała się być jednak młodszym homonimem nazwy użytej w 1758 roku przez Karola Linneusza[4], w związku z czym Johann Friedrich Gmelin w 1790 roku wprowadził dla niego nową nazwę Cimex italicus[5]. Ta również okazała się być młodszym homonimem, tym razem nazwy wprowadzonej w 1766 roku przez Ottona Friedricha Müllera[6]. W związku z tym za ważny uznaje się epitet gatunkowy nadany w 1832 roku przez Gasparda Auguste’a Brullégo w kombinacji Pentatoma amoenus. Jako miejsce typowe autor ów wskazał okolice Koroni w Grecji[7].
W 1852 roku gatunek ten umieszczony został przez Stanisława Batysa Gorskiego w monotypowym podrodzaju Pentatoma (Stagonomus), stając się jego gatunkiem typowym[8]. W 1886 roku Jean-Baptiste Auguste Puton wyniósł ów podrodzaj do rangi osobnego rodzaju[9]. W 1951 roku Aleksandr Kiriczenko włączył do rodzaju Stagnomus podrodzaj Dalleria, w związku z czym oczatnica półksiężycowa klasyfikowana była w monotypowym podrodzaju nominatywnym[10]. W 2019 roku podział na podrodzaje zniesiony został przez Marcosa Roca-Cusachsa i Sunghoon Junga na podstawie morfologiczno-molekularnej analizy filogenetycznej[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pluskwiak o owalnym w zarysie i znacząco wypukłym ciele długości od 6 do 8 mm. Głowa jest jasna z gęstym, ciemnym punktowaniem. Przód głowy pochylony jest ku dołowi, a nadustek jest wolny, niezamknięty policzkami. Pięcioczłonowe czułki mają trzy pierwsze człony i nasadę członu czwartego jasne, zaś resztę członu czwartego i człon piąty czarne, co odróżnia ten gatunek od oczatnicy dwuplamej. Przód przedplecza jest głównie jasny, tył zaś czerwonobrązowy do krwistoczerwonego; całe przedplecze jest gęsto, ciemno punktowane. Tarczka jest czerwonobrązowa do krwistoczerwonej z ciemnym punktowaniem, z wyjątkiem pary jasnych, niepunktowanych wyniosłości w jej kątach nasadowo-bocznych. Półpokrywy są gęsto i ciemno punktowane, czerwonobrązowe do krwistoczerwonych, zwykle z półksiężycowatym rozjaśnieniem za tarczką. Listewka brzeżna odwłoka jest biała do bladożółtej, czarno plamkowana[12][2]. Spód ciała jest żółty z obfitym, ciemnym punktowaniem. Samica ma szczyt odwłoka wydłużony i zaostrzony. U samca kapsuła genitalna cechuje się szerokim, trójkątnym wcięciem pośrodku[12].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad ciepłolubny, zasiedlający pobrzeża lasów, murawy i ogrody[2]. Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki z roślin. Najczęściej żerują na szałwiach, w tym na Salvia aethiops, szałwii austriackiej, Salvia grandiflora, Salvia horminum, szałwii omszonej, Salvia nutans, szałwii lekarskiej, szałwii łąkowej, Salvia scabiosaefolia, Salvia sibthorpii, Salvia stepposa, Salvia verbenaca i szałwii okręgowej. Wśród ich roślin żywicielskich wymienia się jednak również czystki, jeżyny, krwawniki, macierzanki, przetaczniki, wrzos zwyczajny i żmijowiec zwyczajny[13].
Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Belgii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej oraz europejskich części Rosji i Turcji[14][15]. W Afryce Północnej podawany jest z Maroka, Algierii i Tunezji. W Azji notowany jest z Cypru, Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Syrii, Jordanii, Izraela, Iraku, Kazachstanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu, Iranu, Afganistanu i Indii[15].
W Polsce gatunek ten spotkany został jednokrotnie, w XX wieku w Iwoniczu w Beskidach[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tarczówkowate. Pentatomidae Leach, 1815. [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2023-12-03].
- ↑ a b c Stagonomus amoenus – Oczatnica półksiężycowa. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-11-26].
- ↑ J.C. Fabricius: Species insectorum exhibentes eorum differentias specificas, synonyma auctorum, loca natalia, metamorphosin adiectis observationibus, descriptionibus 2. Hamburgi et Kilonii: Bohn, 1781, s. 358.
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758. (łac.).
- ↑ J.F. Gmelin: Caroli a Linné Systema Naturae (13th edn). Lipsiae: Beer, 1790, s. 2157.
- ↑ O.F. Müller. Manipulus insectorum Taurinensium. „Mélanges de Philosophie et de Mathématique de la Société Royale de Turin”. 3, s. 185-198, 1766. Société Royale de Turin.
- ↑ A. Brullé: Insectes. W: Expédition scientifique de Morée 3 (1) (Zoologie). Paris: Levrault, 1832, s. 64-395.
- ↑ S.B. Gorski: Analecta ad entomographiam provinciarum occidentali-meridionalium Imperii Rossici I. Berolini: Nicolai, 1852, s. 81.
- ↑ A. Puton: Catalogue des Hémiptères (Hétéroptères, Cicadines et Psyllides) de la faune paléarctique. 3me édn. Caen: Blanc-Hardel, 1886, s. 11.
- ↑ A.N. Kiritshenko: True bugs of the European part of the USSR (Hemiptera): Key and bibliography. 1951, s. 337, seria: Opredeliteli po Faune SSSR.
- ↑ Marcos Roca-Cusachs, Sunghoon Jung. Redefining Stagonomus Gorski based on morphological and molecular data (Pentatomidae: Eysarcorini). „Zootaxa”. 4658 (2), s. 368–374, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4658.2.10.
- ↑ a b c Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 14: Tarczówkowate - Pentatomidae. Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 2000. ISBN 83-88518-05-4.
- ↑ David A. Rider: Fungi or Plant Host Records. List by Host Species. Department of Entomology, North Dakota State University. [dostęp 2023-11-26].
- ↑ Stagonomus (Stagonomus) amoenus (Brullé, 1832). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-11-26].
- ↑ a b Berend Aukema (red.): Stagonomus amoenus. Distribution. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2023-11-26].