Dyneburg: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez Kazimirbelavski) i przywrócono wersję 40956235 autorstwa MZM |
→W Rzeczypospolitej: drobne merytoryczne |
||
Linia 36: | Linia 36: | ||
W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu [[Zygmunt II August|Zygmuntowi Augustowi]]. Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]], jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą [[Powiat dyneburski|powiatu dyneburskiego]]. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie [[Iwan IV Groźny|Iwana Groźnego]], który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny. |
W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu [[Zygmunt II August|Zygmuntowi Augustowi]]. Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]], jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą [[Powiat dyneburski|powiatu dyneburskiego]]. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie [[Iwan IV Groźny|Iwana Groźnego]], który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny. |
||
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król [[Stefan Batory]] |
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę, w pobliżu moskiewskiego szańca król [[Stefan Batory]] lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marcu 1582 roku nadał [[prawo magdeburskie]]<ref>B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932</ref> oraz wybudował nową twierdzę. W 1625 r. powstało w mieście kolegium [[Jezuici|jezuitów]], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]]<ref>Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=64550 Volumina legum t.4] s.175n "''Opatrzenie Dynemborku''"</ref>. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy [[rozejm andruszowski|układu andruszowskiego]] odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą [[województwo inflanckie|województwa inflanckiego]]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi<ref>A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.</ref>. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. |
||
=== W Rosji carskiej === |
=== W Rosji carskiej === |
Wersja z 14:03, 10 mar 2015
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Region |
Dyneburg | ||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
72,5 km² | ||||
Wysokość |
105 m n.p.m. | ||||
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Kod pocztowy |
5401–5465 | ||||
Położenie na mapie Łotwy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||||
Strona internetowa |
Dyneburg (łot. Daugavpils, ros. Даугавпилс lub Динабург, Dinaburg, lit. Daugpilis, niem. Dünaburg, dawniej pol. Dyneburg, z czasem za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też: Dźwińsk lub Dźwinów, biał. Дынабург, Дзвінск, Dzwinsk, ros. Двинcк, Dwinsk, 1656–1667 Борисоглебск, Borisoglebsk; jidysz דינאבורג, דענענבורג; Denenburg lub Dineburg; także: דװינסק, Dwinsk; fiń. Väinänlinna) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii (b. Inflant Polskich). W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (kurlandzkim) miasteczko Grzywa. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.
Historia
W państwie zakonnym
Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 Ernst von Rassburg z zakonu kawalerów mieczowych. Warownia w 1277 została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.
W Rzeczypospolitej
W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę, w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marcu 1582 roku nadał prawo magdeburskie[1] oraz wybudował nową twierdzę. W 1625 r. powstało w mieście kolegium jezuitów, będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza[2]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi[3]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze.
W Rosji carskiej
Po I rozbiorze włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, które kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1913 miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż Mińsk).
W Republice Łotwy
Na początku 1920 zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).
Demografia
Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.
- Rosjanie – 53,96% (58 414)
- Łotysze – 17,3% (18 725)
- Polacy – 14,9% (16 126)
- Białorusini – 8,22% (8897)
- Ukraińcy – 2,23% (2417)
- Litwini – 0,96% (1041)
- Żydzi – 0,45% (492)
- Estończycy – 0,03% (30)
- inni – 1,96% (2118)
Gospodarka
W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych należały m.in.:
- Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. prac.,
- Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.
Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:
- Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatr.
- Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).
Transport
Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.
12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils, Sp. z o.o.). Otwarcie portu, jak się przewiduje, nastąpi w 2015.[4]
W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa.
Turystyka
Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym najwiekszy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.
Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największą z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajduje się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz parę ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX.
Oświata
Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).
Sport
Daugavpils to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działa też klub hokejowy DHK Latgale Dyneburg, występujący w Samsung Premjerliga.
Polonica
- Na Słobódce przy ul. Satiksmes (Daugavpils, Slobodka, Satiksmes iela) znajduje się od 1920 roku cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920. W 1928 roku na cmentarzu wzniesiono pomnik.
- Przy drodze wylotowej z miasta znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.
- W Kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odbywają się msze w języku polskim.
Osoby urodzone w mieście
- Leon Daraszkiewicz – polski lekarz psychiatra,
- Grzegorz Fitelberg – polski dyrygent i kompozytor,
- Abraham Kook – rabin, kabalista i poeta,
- Ivans Lukjanovs – łotewski piłkarz, grający obecnie w Lechii Gdańsk na pozycji napastnika/pomocnika,
- Wacław Łapkowski – polski as myśliwski, major pilot Wojska Polskiego II RP,
- Salomon Michoels – aktor i reżyser,
- Jewgienij Miller – rosyjski generał,
- Irena Misztal – polska nauczycielka i pisarka,
- Władysław Raginis – polski dowódca wojskowy, kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, dowódca bitwy pod Wizną,
- Mark Rothko – amerykański malarz,
- Artjoms Rudņevs – łotewski profesjonalny piłkarz, napastnik oraz gracz zespołu Hamburger SV,
- Jan Safarewicz – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
- Władysław Studnicki – polski polityk i publicysta,
- Stanisław Swianiewicz – polski uczony, profesor ekonomii, prawnik, pisarz i sowietolog,
- Vitas – rosyjski piosenkarz.
Miasta partnerskie
- Charków
- Ferrara
- Haderslev
- Harbin
- Moskwa
- Motala
- Naro-Fomińsk
- Petersburg
- Poniewież
- Radom
- Ramla
- Witebsk
Zobacz też
- ↑ B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932
- ↑ Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. Volumina legum t.4 s.175n "Opatrzenie Dynemborku"
- ↑ A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.
- ↑ Inf. o przygotowywanym porcie lotniczym w jęz. ang. [1].
Bibliografia
- Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62, ISBN 978-9984-26-372-4.
- Jarosław Swajdo [i in.], Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Pascal, Bielsko-Biała 2000, s. 241-242, ISBN 83-88355-30-9.
Linki zewnętrzne
- Gdzie stara Dźwina pluska, rp.pl
- art. pt. „Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku”
- Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251 .