Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (używana była również forma „Wolność i Niepodległość”[1][2], pełna nazwa: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”) – polska cywilno-wojskowa organizacja antykomunistyczna założona 2 września 1945 w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej w 1945 Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek, a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN.
Prezesi WiN
- od 2 września 1945 do 5 listopada 1945 płk Jan Rzepecki
- od 5 listopada 1945 do 5 listopada 1945 (w tym samym dniu aresztowany) ppłk Jan Szczurek-Cergowski
- od listopada 1945 do 18 października 1946 płk Franciszek Niepokólczycki
- od października 1946 do 5 stycznia 1947 ppłk Wincenty Kwieciński
- od stycznia 1947 do 27 listopada 1947 ppłk Łukasz Ciepliński
- do 28 grudnia 1952 Józef Kowalski „Kos” będący jednocześnie funkcjonariuszem Urzędu Bezpieczeństwa[3][4]
-
Jan Rzepecki -
Franciszek Niepokólczycki -
Wincenty Kwieciński -
Łukasz Ciepliński
Geneza
Organizacja początkowo chciała drogą walki politycznej nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów po II wojnie światowej. Członkowie WiN dopuszczali także możliwość zbrojnej obrony. Mimo deklarowanego cywilnego charakteru organizacja posiadała silne oddziały zbrojne zwłaszcza w obszarze centralnym w okręgach białostockim, lubelskim i warszawskim ponieważ dowódca obszaru centralnego nie wykonał rozkazu o rozwiązaniu oddziałów leśnych uważając WiN za organizację wojskowo-polityczną. Jesienią 1945 część członków WiN posłuchała apelu pułkownika Jana Mazurkiewicza (ps. „Radosław”) i ujawniła się.
W 1946 nowe kierownictwo WiN podporządkowało organizację rządowi emigracyjnemu i Naczelnemu Wodzowi PSZ na Zachodzie oraz ograniczyło wsparcie dla PSL. Od początku do końca rzeczywistego istnienia WiN organizacją kierowali byli oficerowie ZWZ-AK zaś struktura organizacyjna w latach 1945–1947 (podział na obszary, okręgi, inspektoraty, obwody, rejony) została przejęta z AK i DSZ.
WiN dzieliła się początkowo na 3 obszary: Zachodni z siedzibą w Poznaniu, Centralny z siedzibą w Warszawie i Południowy z siedzibą w Krakowie. Obszary były podzielone na kilkanaście okręgów. W 1946 istniały tylko 2 obszary – Centralny i Południowy. W styczniu 1947 WiN wezwała PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego i oczekiwania na interwencję państw zachodnich.
Pomimo zakazu Delegatury Sił Zbrojnych oraz Komendanta Obszaru Centralnego DSZ, Jana Mazurkiewicza (ps. „Radosław”), WiN prowadziła rozmowy z UPA. Do wiosny 1947 na terenie Lubelszczyzny i Podlasia WiN zawarła z nimi zawieszenie broni, dochodziło nawet do współdziałania (atak UPA i WiN na Hrubieszów 28 maja 1946). Podobne doraźne porozumienia zawarto 21 maja 1945 w Rudzie Różanieckiej, oraz 29 kwietnia 1945 w Siedliskach na Pogórzu Przemyskim.
Idea
.jpg)
WiN domagała się, by Armia Czerwona i NKWD opuściły obszar Polski. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie. Organizacja sprzeciwiała się także prześladowaniom politycznym i czynionej przez wojska radzieckie dewastacji kraju. Członkowie WiN chcieli stworzyć wspólną armię, uniezależnić się politycznie od Związku Radzieckiego, uspołecznić duże przedsiębiorstwa i zakłady pracy. W hasłach organizacji pojawiały się też postulaty powszechnej edukacji i reformy rolnej – mimo to organizacja w referendum 1946 wzywała do odrzucenia reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu. Jesienią 1946 w kierownictwie organizacji ostatecznie zwyciężyła teza o zbliżaniu się III wojny światowej i konieczności przygotowania się do niej. W związku z tym w styczniu 1947 kierownictwo WiN wezwało PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego.
Działalność organizacji
Zrzeszenie od początku stanowiło dla władz komunistycznych przeszkodę w realizacji planów politycznych ZSRR wobec Polski. To WiN poinformowała Radę Bezpieczeństwa ONZ o fałszerstwach wyborczych popełnionych podczas referendum ludowego. Urząd Bezpieczeństwa i NKWD nieustannie próbowało rozbić organizację. Między innymi dlatego WiN, której wielu przywódców liczyło na rychły wybuch III wojny światowej, utrzymywała oddziały zbrojne (kilka tysięcy żołnierzy), szczególnie na Lubelszczyźnie i Mazowszu. Organizacji nie udało się odeprzeć działań służb bezpieczeństwa. W 1945 aresztowano m.in. pierwszego prezesa WiN, płk. Jana Rzepeckiego i wszystkich dowódców obszarów, zaś w październiku 1946 schwytano jego następcę płk. Franciszka Niepokólczyckiego.
Oddziały leśne (partyzanckie) WiN rozbijały więzienia, atakowały posterunki milicji i członków ORMO, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska, KBW i WOP, zabijały osoby współpracujące z władzą komunistyczną i członków PPR, traktując to jako obronę przed terrorem. Zwalczano wspierających władze starostów, wójtów i sołtysów. Wobec utraty jesienią 1945 kasy organizacji i znikomego finansowania zagranicznego oddziały WiN dla zdobycia środków materialnych na działalność prowadziły tzw. akcje dochodowe, które władza ludowa wykorzystywała do szerzenia propagandy o bandyckim charakterze organizacji. Wobec oparcia WiN na ogniwach Armii Krajowej (rozwiązanej 19 stycznia 1945) i Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, organizacja została dość łatwo zdekonspirowana przez UB. Jesienią 1945 aresztowano prezesa WiN płk. Jana Rzepeckiego i innych przywódców organizacji. Kolejne kierownictwa aresztowano co kilka miesięcy – organizacja miała w okresie swojego istnienia 4 prezesów i 2 p.o. prezesa.
Od wiosny 1948 organizacja znajdowała się pod kontrolą zorganizowanej przez UBP przy pomocy przewerbowanych oficerów WiN i AK – oraz w większości nieświadomych mistyfikacji – szeregowych członków organizacji, tzw. V Komendy WiN kryptonim „Muzeum”, na czele której stanął niezidentyfikowany oficer AK o pseudonimie „Kos” – powołano także sztaby obszaru centralnego kryptonim „Zamek” i okręgu białostockiego WiN kryptonim „Bursa”. MBP podjęło „grę wywiadowczą” z wywiadami państw zachodnich – amerykańskim i brytyjskim – przyjmowano przesyłanych z zachodu drogą lotniczą i morską agentów, dolary, warte 5 mln dolarów sztaby złota[5], nowoczesny sprzęt łączności (w tym 17 radiostacji), wysyłając w zamian fałszywe informacje oraz (nieświadomych na ogół rzeczywistego charakteru V komendy) emisariuszy i kurierów, a także ludzi na przeszkolenie wywiadowcze i dywersyjne.
Z CIA i SIS utrzymywano m.in. łączność radiową za pomocą przerzuconych do Polski agentów. Wywiady zachodnie liczyły, że WiN, oprócz prowadzenia w Polsce wywiadu wojskowego, posłuży po ewentualnym wybuchu III wojny światowej do dywersji na liniach komunikacyjnych i zniszczy najważniejsze zakłady przemysłowe – był to tzw. Plan „Wulkan”, organizacji przekazano także plan „X” – wytyczne dla podziemia w Polsce na okres poprzedzający wojnę i na czas wojny. Wielu informacji dostarczyły UB także delegatury zagraniczne WiN za granicą. Wobec planów CIA przysłania do Polski oficerów amerykańskich na inspekcję WiN oraz przygotowywania masowych zrzutów ludzi i sprzętu, w grudniu 1952 MBP zdecydowało się na przerwanie gry. Spektakularna likwidacja organizacji wywołała tzw. aferę Bergu – ujawnienie współpracy emigracyjnych stronnictw politycznych skupionych w Radzie Politycznej oraz sztabu Andersa z CIA w zakresie prowadzenia wywiadu i dywersji w Polsce, w zamian za co otrzymywały one fundusze na działalność, co spowodowało rozłam na emigracji i potępienie tej akcji ze strony wielu emigracyjnych polityków (w tym prezydenta Zaleskiego) i byłych oficerów AK i NOW.
Wraz z procesami kierownictwa WiN, UBP rozpracowywało także w pełni niższe ogniwa organizacji. W 1947 roku do władz Polski Ludowej wysłana została petycja 23 oficerów byłej Armii Ludowej w obronie aresztowanych przywódców organizacji[6]. W grudniu 1952 prasa doniosła o dobrowolnym zgłoszeniu się do władz Zarządu Głównego Zrzeszenia, publikując tzw. „Oświadczenie Kosa i Wiktora”. Jednocześnie podano, że ujawniający się przywódcy organizacji przekazali aparatowi bezpieczeństwa będące w ich posiadaniu dolary i obszerne archiwum WiN. Była to mistyfikacja, gdyż tzw. V komenda od wiosny 1948 roku znajdowała się pod kontrolą UB – jednak na tyle skuteczna, że UB udało się ostatecznie rozbić resztki organizacji.
Członkowie
Stowarzyszenie kombatantów WiN
W 1990 powstało Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Stowarzyszenie Społeczno-Kombatanckie [7]. Od 2003 prezesem był Janusz Kurtyka[8], ponadto tę funkcję sprawowali Filip Musiał[9], Jerzy Pasierbiak[10], Zbigniew Młyniec[11].
Upamiętnienie
W 1997 powstał film dokumentalny poświęcony Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość (reżyseria: Leszek Baron, scenariusz Leszek Baron i Zbigniew Nadkański), wypowiadał się w nim m.in. Janusz Kurtyka.
W Radomiu znajduje się Pomnik Żołnierzy Zgrupowania Wolność i Niezawisłość z 2001[12], w Zduńskiej Woli znajduje się pomnik „Żołnierzy Wyklętych” Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” z 2013[13], w Rzeszowie 17 listopada 2013 odsłonięto Pomnik Żołnierzy Wyklętych, honorujący członków Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość: płk Łukasza Cieplińskiego i sześciu członków IV Zarządu Głównego WiN (Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Franciszek Błażej, Józef Rzepka, Karol Chmiel)[14][15][16][17]. Pomnik WiN jest także w Lublinie.
Patronat Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość przyjęto do nazw rond drogowych w Suwałkach, Lublinie i Chełmie. Imię Organizacji „Wolność i Niezawisłość” nosi ulica na Bałutach (obszar SIM Marysin Doły) w Łodzi.
Wokalista hip-hopowy Tadek na solowym albumie Niewygodna prawda II. Burza 2014 z 2014 wydał utwór pt. „Wolność i Niezawisłość” poświęcony Zrzeszeniu WiN[18].
Przypisy
- ↑ Zob. List prof. zw. dr hab. Ryszarda Bendera do redakcji tygodnika „Uważam Rze”, nr 14(61)/2012, s. 4.
- ↑ Sarnowski Andrzej: Skład i organy Miejskiej Rady Narodowej (26 III 1945 – 3 VI 1950). Aneks: Skład Miejskiej Rady Narodowej w 1945 r. (Według listy na posiedzeniu konstytucyjnym), w: Kronika Miasta Poznania 1/1979. Poznań: 1979, s. 35.
- ↑ http://www.piotrlipinski.pl/ksiazki/piata-komenda.html.
- ↑ http://www.niniwa22.esy.es/podziemie_antykomunistyczne_1945_1954.htm.
- ↑ Tom Weiner: Dziedzictwo popiołów. Historia CIA. Poznań: Rebis, 2014, s. 88. ISBN 978-83-7510-193-5.
- ↑ Marta Fik Kultura polska po Jałcie:kronika lat 1944–1981, Tom 1 s. 83 Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1991.
- ↑ http://bazy.ngo.pl/search/info.asp?id=74626.
- ↑ Tragicznie zmarły Prezes WiN. januszkurtyka.info. [dostęp 15 stycznia 2014].
- ↑ Pierwsza rocznica tragicznej śmierci Janusza Kurtyki
- ↑ Zmarł Jerzy Pasierbiak - prezes Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" - NSZ - Narodowe Siły Zbrojne
- ↑ http://www.udskior.gov.pl/Organizacje,kombatanckie,o,ogolnopolskim,zasiegu,dzialania,124.html.
- ↑ http://radom.city/index.php?n=Tekst.PomnikWIN.
- ↑ http://www.mdk-zdunskawola.pl/uroczystosci-zwiazane-z-odslonieciem-pomnika-zolnierzy-wykletych-zrzeszenia-wolnosc-i-niezawislosc-w-zdunskiej-woli-27-28-wrzesien-2013-r/.
- ↑ Pułkownik Łukasz Ciepliński i jego żołnierze mają swój pomnik w Rzeszowie. umwp.podkarpackie.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 13 czerwca 2014].
- ↑ Pomnik żołnierzy wyklętych w Rzeszowie. tvp.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 13 czerwca 2014].
- ↑ W Rzeszowie odsłonięto pomnik płk. Łukasza Cieplińskiego [WIDEO]. nowiny24.pl, 2013-11-17. [dostęp 13 czerwca 2014]. (pol.).
- ↑ Odsłonięcie pomnika prezesa IV Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” płk. Łukasza Cieplińskiego. pomniksmolensk.pl, 2013-11-19. [dostęp 13 czerwca 2014]. (pol.).
- ↑ Niewygodna Prawda 2 – Burza 2014. niewygodnaprawda.info.pl. [dostęp 26 lutego 2014].
Linki zewnętrzne
Wersje multimedialne wystaw przygotowane przez krakowski Oddział Instytutu Pamięci Narodowej pt.:
- Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość w służbie Niepodległej
- Proces krakowski. Działacze WiN i PSL przez sądem
