Kozak (pociąg pancerny)
_at_Sanok_Train_Station.jpg)
Kozak – improwizowany polski pociąg pancerny z okresu walk polsko-ukraińskich w latach 1918–1919.
Pierwotnie żołnierze z grupy wypadowej podpułkownika Józefa Swobody przejęli 21 listopada 1918 w Ustrzykach Dolnych pozostawiony przez Ukraińców pociąg towarowy i wycofując się zabrali go do Liska[1]. Dowódcą pociągu został porucznik Karol Pasternak[2][3]. W jego załodze znaleźli się zwołani przez dowódcę artylerzyści, w tym oficerowie, z Sanoka. Wyposażony w dwie haubice o kalibrze 20 centymetrów na platformach wagonów pociąg następnego dnia 22 listopada 1918 brał udział w ponownym zajęciu Ustrzyk[4]. Następnie porucznik Pasternak skierował wniosek do Fabryki Wagonów L. Zieleniewski w Sanoku o przygotowanie prowizorycznego pociągu „Kozak”[5], który został wyposażony we wspomniane haubice i trzy karabiny maszynowe.
Podporucznik rezerwy Antoni Hora, autor rysunków przedstawiających pociąg[6], tak opisywał „Kozaka”:
...Robotnicy Fabryki Wagonów L. Zieleniewski w Sanoku, zmontowali nam z siedmiu wagonów kolejową pancerkę, można powiedzieć prowizoryczną. Nazwaliśmy ją „Kozak”. Skład jej wyglądał następująco: na przedzie dwie lory płaskie, w pierwszej było kilkanaście szyn kolejowych, parę podkładów i akcesoria do nich, to służyło jako obciążenie i ochrona przed minami. Następna lora posiadała wmontowany „ul” stalowy z blachy o grubości 10 mm z wycięciami na strzelanie z ckm i miejscem dla dwóch żołnierzy. Trzecia lora w kształcie węglarki o wysokości 1,30 m z wycięciami na karabiny była opancerzona szutrem rzecznym i blachą stalową o grubości 6 mm. Czwarty wagon osobowy typu „TY” – bardzo mocna maszyna – z drugiej strony dwie lory jak wyżej opisane.
Pociąg brał udział w ciężkich walkach na stacji kolejowej w Ustrzykach Dolnych 23 listopada 1918, pod Chyrowem, Felsztynem (gdzie po zderzeniu z tak zwaną „dziką lokomotywą” wysłaną przez Ukraińców bez załogi, rozbito dwa wagony, które odbudowano). Po odparciu Ukraińców w Ustrzykach załoga pociągu przybyła do Sanoka, gdzie na stacji kolejowej złożyła raport miejscowemu wiceburmistrzowi, Stanisławowi Niedzielskiemu[7].
W walkach pod Chyrowem 19 stycznia 1919 śmierć ponieśli dwaj harcerze – członkowie załogi pociągu: podporucznik Stanisław Sas Korczyński i kapral Wacław Śląski. Obaj zostali pochowani na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku[8][9].
Pociąg ponownie uszkodzony 19 stycznia 1919 pod stacją w Chyrowie, uległ rozformowaniu, a z jego składu dowódca Minkiewicz sformował baterię polową[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Maksymilian Landau, Adam Tabiszewski: Zarys historji wojennej 4-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 5-6.
- ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 25. ISBN 83-901466-3-0.
- ↑ Andrzej Olejko. Śladami lotnej i „Kozaka”. „Tygodnik Sanocki”. Nr 45 (521), s. 7, 9 listopada 2001.
- ↑ Maksymilian Landau, Adam Tabiszewski: Zarys historji wojennej 4-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 6.
- ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 29. ISBN 83-901466-3-0.
- ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 24, 25, 26. ISBN 83-901466-3-0.
- ↑ Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 13. ISBN 978-83-61043-09-6.
- ↑ Stefan Stefański: Kartki z przeszłości Sanoka, Sanok 2005, s. 27.
- ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 37. ISBN 978-83-935385-7-7.
- ↑ Maksymilian Landau, Adam Tabiszewski: Zarys historji wojennej 4-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maksymilian Landau, Adam Tabiszewski: Zarys historji wojennej 4-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 5-7.
- Andrzej Olejko. Śladami lotnej i „Kozaka”. „Tygodnik Sanocki”. Nr 45 (521), s. 7, 9 listopada 2001.
- Andrzej Olejko: Zapomniane bieszczadzkie pancerki. Połoniny '02, 39-46, Warszawa 2002, ISBN 83-85141-15-4.
- Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 37. ISBN 978-83-935385-7-7.