Piłsudczyk (pociąg pancerny)
.jpg) Piłsudczyk podczas obrony Lwowa | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1918 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Nazwa wyróżniająca |
„Piłsudczyk” |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-ukraińska bitwa o Lwów (1918–1919) wojna polsko-bolszewicka III powstanie śląskie kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Pociąg Pancerny „Piłsudczyk” (Pociąg Pancerny Nr 1 i 52) – pociąg pancerny Wojska Polskiego II RP. Pociąg brał udział w ciężkich walkach w okolicach Warszawy. 20 września 1939 roku przy niemożliwości dalszego przebicia się pociąg został przez załogę opuszczony i zniszczony w okolicach miejscowości Mrozy na linii Warszawa – Brześć nad Bugiem. Krawczak i Odziemkowski podsumowując działania pociągu napisali: „Czterodniowy bój Piłsudczyka pod Mrozami, na tyłach nieprzyjaciela, jest jednym z najpiękniejszych przykładów poświęcenia i patriotyzmu żołnierzy polskiej broni pancernej”[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1918 roku na stacji Prokocim koło Krakowa zdobyto nieuszkodzony, nowoczesny, austro-węgierski pociąg pancerny, składający się z dwóch wagonów czołowych-artyleryjskich, dwóch wagonów piechoty i jednego szturmowego. Ze składu tego pociągu zorganizowane zostały dwa pociągi pancerne: „Piłsudczyk” (P.P. nr 1) i „Śmiały” (P.P. nr 2), które wzięły udział w walkach o Lwów.
10 i 11 marca 1919 roku pociąg pancerny "Piłsudczyk" brał udział w walkach o Gródek Jagielloński, w następnych dniach wspomagał obronę Kamienobrodu i linii Wereszycy[2].
W czasie wojny polsko-bolszewickiej podporządkowany 4 Armii.
W 1921 roku załoga pociągu wzięła udział w III powstaniu śląskim, między innymi w walkach o Kędzierzyn, w których straciła 20% stanu osobowego[3].
W 1927 roku przeniesiony został z Dywizjonu Szkolnego Pociągów Pancernych do nowo powstałego 2 dywizjonu pociągów pancernych w Niepołomicach. Był pociągiem manewrowym (szkolnym), i był utrzymywanym w gotowości także w okresie pokoju. We wrześniu 1939 był uzbrojony w 2 haubice 100 mm, 2 armaty 75 mm i 19 ckm-ów[4].
Pociąg rozpoczął mobilizację 25 sierpnia 1939; do składu przydzielony nieopancerzony parowóz z maszynistą cywilnym[5]. 3 sierpnia skład bojowy wraz ze składem gospodarczym przybyły do Siemkowic[5]. Pociąg został przydzielony do Armii „Łódź”[4] (hasło-kryptonim „Baszta”) przy 30 Dywizji Piechoty rozwiniętej w rejonie Działoszyna[5]. Po wybuchu wojny skład bojowy przesunął się do Działoszyn, składy odparły ataki lotnictwa. Do Siemkowic wrócono 2 września, po naprawie torów. Po południu drugiego września Niemcy zajęli Działoszyn; uszkodzone tory pomiędzy Działoszynem a Siemkowicami uniemożliwiły użycie pociągu na pierwszej linii[6]. 3 września pociąg wycofał się do Widawy, gdzie został podporządkowany 28 Dywizji Piechoty i został przesunięty do Łasku, gdzie spędził dzień 4 września w odwodzie ko118>[7]. 5 września w czasie bitwy pod Wartą; pociąg został skierowany do patrolu na trasie Łask–Zduńska Wola i do wsparcia kontrataku II batalionu 31 pułku koło Mnichowa[8]. Po południu oddziały polskie wycofały się na Wojsławice; obydwa składy odparły liczne naloty, kpt. Mikołaj Gonczar został ranny, stopień zniszczenia torów i bliskość nieprzyjaciela spowodowały poważne rozważenie opuszczenia i zniszczenia pociągu, jednak udało się wycofać pociąg do Łodzi[9]. 6 września pociąg patrolował odcinek Łask – Pabianice, następnie otrzymał rozkaz wycofania się do Warszawy, na tej trasie eskortowano ładunek złota z Banku Poznańskiego[10]. Po drodze mijano wiele spalonych dworców i zniszczonych transportów[11]. Rankiem 8 września pociąg dotarł na stację Warszawa Praga[12].
Pociąg został następnie przyporządkowany do Grupy Operacyjnej „Wyszków” i przejechał do Legionowa, nad rankiem 9 września docierając do Tłuszcza[13]. Nad ranem 10 września pociąg przejechał do Rembertowa, a stamtąd został wysłany na linię Mińsk Mazowiecki – Mrozy – Siedlce[14]. Na tej trasie nastąpiło długie opóźnienie, z powodu zniszczenia stacji pomp w Mińsku; stację tą naprawiała m.in. załoga pociągu[15]. Na wschód od Mrozów utworzył się nowy zator; Niemcy zajęli Siedlce i Mińsk, na torach utknęło poza „Piłsudczykiem”, skład gospodarczy pociągu nr 13 („Generał Sosnkowski”) i 17 transportów ewakuacyjnych[16]. Z jednostek w tak powstałym kotle – „Piłsudczyka”, 17 kompanii kolejowej, i innych formacji – stworzyła się improwizowana grupa dowodzona przez płk. Prusa-Więckowskiego[17]. 16 i 17 września odparto szereg ataków niemieckich, 17 września stracono jeden z wagonów artyleryjskich; o zmierzchu obrońcy musieli wycofać się z Mrozów do wsi Sosnowe[18]. Mrozy odbito rankiem 18 września, w okolicy Mrozów i Cegłowa trwały zaciekłe walki, jednostki polskie, często bez amunicji, walczyły na bagnety; 19 września pociąg stracił wagon bojowy[19]. 20 września pociąg dysponował jednym działem z 6 pociskami, i 3 improwizowanymi karabinami maszynowymi. 20 września 1939 roku przy niemożliwości dalszego przebicia się pociąg został przez załogę opuszczony i zniszczony w okolicach miejscowości Mrozy na linii Warszawa – Brześć nad Bugiem[20].
Żołnierze pociągu po nieudanej próbie dotarcia do Warszawy w ramach grupy płk. Mikołaja Prus-Więckowskiego, weszli w skład SGO „Polesie” gen. Kleeberga i walczyli pod Kockiem[21].
Żołnierze pociągu[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy pociągu
- kpt. Stanisław Tabisz (1918–1919)
- por. art. Jan Witold Komorowski (od 1 XI 1922[22])
- kpt. art. Janusz Józef Grzesło (p.o. od XI.1926[23])
- kpt art Albin Olejnik[24].
- kpt. Mikołaj Gonczar (kampania wrześniowa)[4]
- Inni żołnierze pociągu
- Obsada pociągu 1 września 1939[25]
- Dowódca: kpt. Mikołaj Gonczar (ranny 5 IX 1939, ponownie ranny 17.IX1939 w rejonie Mrozów.)
- Zastępca: por. Bolesław Sitkowski (w 1942 roku został zamordowany w Oświęcimiu)
- Lekarz: ppor.rez. dr med.Hieronim Lewkowicz[26]
- Dowódca 1 plutonu ogniowego: ppor. rez. Roman Malcher (ranny 1 IX 1939[potrzebny przypis])
- Dowódca 2 plutonu ogniowego: ppor. rez. Ludwik Bogusław Chrząszcz
- Dowódca plutonu wypadowego: ppor. rez. Eugeniusz Gihalski
- Dowódca plutonu drezyn: ppor. Stanisław Mackiewicz
- Dowódca plutonu technicznego: por. rez. inż. Antoni Michał Kossobudzki
Skład pociągu[edytuj | edytuj kod]
- parowóz opancerzony Ti 3 nr 13 z tendrem 12C1 nr 481 (z wieżyczką typu Ursus),
- wagon szturmowy nr 402633 zaopatrzony w radiostację RKDP/P
- 2 bliźniacze wagony artyleryjskie polskiej produkcji typu III nr 699069 i 699070, każdy uzbrojony w 1 armatę wz. 1902/26 i 1 haubicę wz. 14/19A,
- 2 platformy Pdks na końcach składu,
- pluton drezyn z dwoma zestawami wyposażony w 2 czołgi Renault FT oraz 5 tankietek TKS[27].
Załoga pociągu pancernego „Piłsudczyk” walczącego w marcu 1919 w składzie grupy płk. Paulika liczyła w stanie wyżywienia 75 żołnierzy (w tym 9 oficerów). Jej stan bojowy nie przekraczał 50 żołnierzy, którzy obsługiwali 3 armaty i 9 ciężkich karabinów maszynowych[28].
Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]
Odznaka zatwierdzona rozkazem M.S.Wojsk. Dz. Rozk. Nr 49 z 13 XII 1921 r. Okrągła, ażurowa o średnicy 45 mm, tłoczona z posrebrzanego brązu. Grubość blachy ok. 0,8 mm. Na pierścieniu u góry napis: Pancerny Piłsudczyk, u dołu gałązki laurowe związane wstęgą. W środku sylwetka wozu bojowego na szynach kolejowych. Odznaka noszona była na rękawie[29][30].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 146.
- ↑ „Gazeta Lwowska” (Nr 60), Lwów, 13 marca 1919, s. 4.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 18.
- ↑ a b c Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 35.
- ↑ a b c Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 108.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 114.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 118.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 119.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 121-123.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 124.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 127-128.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 129.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 130.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 131.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 132-133.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 134-135.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 138.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 140-141.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 143.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 144.
- ↑ Krawczak i Odziemkowski 1987 ↓, s. 145.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 46 z 23.11.1922 r.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 50 z 24.11.1926 r.
- ↑ Kiński i inni, Katyń, Księga Cmentarna, 2000, s. 444.
- ↑ Szubański 1982 ↓, s. 284.
- ↑ Bielski 1991 ↓, s. 363.
- ↑ Jońca 2020 ↓, s. 263-274.
- ↑ Odziemkowski 2011 ↓, s. 33.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 107.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 323.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bronisław Konieczny: Moje życie w mundurze: czasy narodzin i upadku II Rzeczypospolitej. Księgarnia Akademicka, 2005. ISBN 83-7188-693-4.
- Bronisław Konieczny: Mój wrzesień 1939. Pamiętnik z kampanii wrześniowej spisany w obozie jenieckim. Kraków: Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 1999. ISBN 83-7188-328-5.
- Tadeusz Krawczak, Jerzy Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939. Wyd. I. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, seria: Biblioteka Pamięci Pokoleń. ISBN 83-05-11723-5.
- Janusz Magnuski. Pociąg pancerny „Danuta”. „Typy Broni i Uzbrojenia”. 18, s. 5, 1972. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
- Janusz Odziemkowski: Polskie kolejnictwo wojskowe na froncie wschodnim 1918-1920. Kraków: Drukarnia Pijarów, 2011. ISBN 978-83-7269-327-3.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06771-6.
- Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, s. 384. ISBN 83-11-07836-X.
- Adam Jońca: Polskie pociągi pancerne 1921-1939. Czerwonak: Vesper, 2020. ISBN 978-83-7731-358-9.
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałów Broni Pancernej, 1971.