Piłsudczyk (pociąg pancerny)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Polski typowy wagon artyleryjski z 1939. Wagony tego typu były używane w polskich pociągach: Śmiały i Piłsudczyk
Typowy austriacki wagon artyleryjski z 1915 pociągu typu V. Zdobyte wagony tego typu były używane w polskich pociągach: Śmiały, Piłsudczyk w 1920 i Śmierć w 1939
Pociagi panc 1939.png

Pociąg Pancerny „Piłsudczyk” (Pociąg Pancerny Nr 1 i 52) – pociąg pancerny Wojska Polskiego II RP. Pociąg brał udział w ciężkich walkach w okolicach Warszawy. 20 września 1939 roku przy niemożliwości dalszego przebicia się pociąg został przez załogę opuszczony i zniszczony w okolicach miejscowości Mrozy na linii Warszawa–Brześć nad Bugiem. Krawczak i Odziemkowski podsumowując działania pociągu napisali: „Czterodniowy bój Piłsudczyka pod Mrozami, na tyłach nieprzyjaciela, jest jednym z najpiękniejszych przykładów poświęcenia i patriotyzmu żołnierzy polskiej broni pancernej”[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pociąg pancerny Piłsudczyk i jego załoga w Małopolsce wschodniej 1918–1919

W 1918 roku na stacji Prokocim koło Krakowa zdobyto nieuszkodzony, nowoczesny, austro-węgierski pociąg pancerny, składający się z dwóch wagonów czołowych-artyleryjskich, dwóch wagonów piechoty i jednego szturmowego. Ze składu tego pociągu zorganizowane zostały dwa pociągi pancerne: „Piłsudczyk” (P.P. nr 1) i „Śmiały” (P.P. nr 2), które wzięły udział w walkach o Lwów.

10 i 11 marca 1919 roku pociąg pancerny Piłsudczyk brał udział w walkach o Gródek Jagielloński, w następnych dniach wspomagał obronę Kamienobrodu i linii Wereszycy[2].

W 1921 roku załoga pociągu wzięła udział w III powstaniu śląskim, między innymi w walkach o Kędzierzyn, w których straciła 20% stanu osobowego[3].

W 1927 roku przeniesiony został z Dywizjonu Szkolnego Pociągów Pancernych do nowo powstałego 2 Dywizjonu Pociągów Pancernych w Niepołomicach. Był pociągiem manewrowym (szkolnym), i był utrzymywanym w gotowości także w okresie pokoju. We wrześniu 1939 był uzbrojony w 2 haubice 100 mm, 2 armaty 75 mm i 19 ckm-ów.[4]

Pociąg rozpoczął mobilizację 25 sierpnia 1939; do składu przydzielony nieopancerzony parowóz z maszynistą cywilnym[5]. 3 sierpnia skład bojowy wraz ze składem gospodarczym przybyły do Siemkowic[5]. Pociąg został przydzielony do Armii „Łódź”[4] (hasło-kryptonim „Baszta") przy 30 Dywizji Piechoty rozwiniętej w rejonie Działoszyna[5]. Po wybuchu wojny skład bojowy przesunął się do Działoszyn, składy odparły ataki lotnictwa. Do Siemkowic wrócono 2 września, po naprawie torów. Po południu drugiego września Niemcy zajęli Działoszyn; uszkodzone tory pomiędzy Działoszynem a Siemkowicami uniemożliwiły użycie pociągu na pierwszej linii[6]. 3 września pociąg wycofał się do Widawy, gdzie został podporządkowany 28 Dywizji Piechoty i został przesunięty do Łasku, gdzie spędził dzień 4 września w odwodzie[7]. 5 września w czasie bitwy pod Wartą; pociąg został skierowany do patrolu na trasie Łask–Zduńska Wola i do wsparcia kontrataku 2 Batalionu 31 Pułku koło Mnichowa[8]. Po południu oddziały polskie wycofały się na Wojsławice; obydwa składy odparły liczne naloty, kpt. Mikołaj Gonczar został ranny, stopień zniszczenia torów i bliskość nieprzyjaciela spowodowały poważne rozważenie opuszczenia i zniszczenia pociągu, jednak udało się wycofać pociąg do Łodzi[9]. 6 września pociąg patrolował odcinek Łask–Pabianice, następnie otrzymał rozkaz wycofania się do Warszawy, na tej trasie eskortowano ładunek złota z Banku Poznańskiego[10]. Po drodze mijano wiele spalonych dworców i zniszczonych transportów[11]. Rankiem 8 września pociąg dotarł na stację Warszawa Praga[12].

Pociąg został następnie przyporządkowany do Grupy Operacyjnej Wyszków i przejechał do Legionowa, nad rankiem 9 września docierając do Tłuszcz[13]. Nad ranem 10 września pociąg przejechał do Rembertowa, a stamtąd został wysłany na linię Mińsk Mazowiecki–Mrozy–Siedlce[14]. Na tej trasie nastąpiło długie opóźnienie, z powodu zniszczenia stacji pomp w Mińsku; stację tą naprawiała m.in. załoga pociągu[15]. Na wschód od Mrozów utworzył się nowy zator; Niemcy zajęli Siedlce i Mińsk, na torach utknęło poza „Piłsudczykiem”, skład gospodarczy pociągu nr 13 („Generał Sosnkowski”) i 17 transportów ewakuacyjnych[16]. Z jednostek w tak powstałym kotle – „Piłsudczyka”, 17 Kompanii Kolejowej, i innych formacji – stworzyła się improwizowana grupa dowodzona przez płk. Prusa-Więckowskiego[17]. 15 września pociąg rozpoczął patrol na trasie Sosnowe-Mrozy[18]. 16 i 17 września odparto szereg ataków niemieckich, 17 września stracono jeden z wagonów artyleryjskich; o zmierzchu obrońcy musieli wycofać się z Mrozów do wsi Sosnowe[19]. Mrozy odbito rankiem 18 września, w okolicy Mrozów i Cegłowa trwały zaciekłe walki, jednostki polskie, często bez amunicji, walczyły na bagnety; 19 września pociąg stracił wagon bojowy[20]. 20 września pociąg dysponował jednym działem z 6 pociskami, i 3 improwizowanymi karabinami maszynowymi. 20 września 1939 roku przy niemożliwości dalszego przebicia się pociąg został przez załogę opuszczony i zniszczony w okolicach miejscowości Mrozy na linii Warszawa-Brześć nad Bugiem[21].

Żołnierze pociągu po nieudanej próbie dotarcia do Warszawy w ramach grupy płk. M. Prus-Więckowskiego, weszli w skład SGO Polesie gen. Kleeberga i walczyli pod Kockiem[22].

Dowódcy pociągu[edytuj | edytuj kod]

  • kpt. Stanisław Tabisz (1918-1919)
  • por. art. Jan Witold Komorowski (od 1 XI 1922[23])
  • kpt. art. Janusz Józef Grzesło (p.o. od XI.1926[24])
  • kpt. Mikołaj Gonczar (kampania wrześniowa)[4]

Obsada pociągu 1 września 1939[25][edytuj | edytuj kod]

  • Dowódca: kpt. Mikołaj Gonczar (ranny 5 IX 1939)
  • Zastępca: por. Bolesław Sitkowski (w 1942 roku został zamordowany w Oświęcimiu)
  • Lekarz: ppor. dr med. Lewkowski[26]
  • Dowódca 1 plutonu ogniowego: ppor. rez. Roman Malcher (ranny 1 IX 1939)
  • Dowódca 2 plutonu ogniowego: ppor. rez. Ludwik Bogusław Chrząszcz
  • Dowódca plutonu wypadowego: ppor. rez. Eugeniusz Gihalski
  • Dowódca plutonu drezyn: ppor. Stanisław Mackiewicz
  • Dowódca plutonu technicznego: ppor. rez. inż. Antoni Kossobudzki

Skład pociągu[edytuj | edytuj kod]

  • parowóz opancerzony nr 377.402
  • wagon szturmowy zaopatrzony w radiostację RKDP/P
  • 2 wagony artyleryjskie
  • 2 platformy na końcach składu

Pociąg był uzbrojony w armaty wz. 02/26 i haubice wz. 14/19A, a także wyposażony w czołgi R-17FT oraz TK-3.

Odznaka

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

Odznaka zatwierdzona rozkazem M.S.Wojsk. Dz. Rozk. Nr 49 z 13 XII 1921 r. Okrągła, ażurowa o średnicy 45 mm, tłoczona z posrebrzanego brązu. Grubość blachy ok. 0,8 mm. Na pierścieniu u góry napis: Pancerny Piłsudczyk, u dołu gałązki laurowe związane wstęgą. W środku sylwetka wozu bojowego na szynach kolejowych. Odznaka noszona była na rękawie[27].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 146.
  2. ↑ „Gazeta Lwowska” (Nr 60), Lwów , 13 marca 1919, s. 4.
  3. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 18.
  4. ↑ a b c Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 35.
  5. ↑ a b c Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 108.
  6. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 114.
  7. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 118.
  8. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 119.
  9. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 121–123.
  10. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 124.
  11. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 127–128.
  12. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 129.
  13. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 130.
  14. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 131.
  15. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 132–133.
  16. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 134–135.
  17. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 138.
  18. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 139.
  19. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 140–141.
  20. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 143.
  21. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 144.
  22. ↑ Krawczak, Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne... s. 145.
  23. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 46 z 23.11.1922 r.
  24. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 50 z 24.11.1926 r.
  25. ↑ Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. s. 284.
  26. ↑ Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. s. 363.
  27. ↑ Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947. s. 107.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bronisław Konieczny: Moje życie w mundurze: czasy narodzin i upadku II Rzeczypospolitej. Księgarnia Akademicka, 2005. ISBN 83-7188-693-4.
  • Bronisław Konieczny: Mój wrzesień 1939. Pamiętnik z kampanii wrześniowej spisany w obozie jenieckim. Kraków: Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 1999. ISBN 83-7188-328-5.
  • Tadeusz Krawczak, Jerzy Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939. Wyd. I. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, seria: Biblioteka Pamięci Pokoleń. ISBN 83-05-11723-5.
  • Janusz Magnuski. Pociąg pancerny „Danuta”. „Typy Broni i Uzbrojenia”. 18, s. 5, 1972. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. 
  • Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddz. Broni Pancernej, 1971.
  • Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku, Warszawa: Wyd. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1982, ​ISBN 83-11-06771-6​.
  • Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, s. 384. ISBN 83-11-07836-X.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piłsudczyk_(pociąg_pancerny)&oldid=52406515”