Literatura albańska
Literatura albańska (alb. Letërsia shqiptare) – literatura tworzona przez autorów narodowości albańskiej lub posługujących się językiem albańskim. Obejmuje nie tylko obszar dzisiejszej Albanii, ale również literaturę Arboreszy i Albańczyków z Kosowa, Macedonii Północnej, Czarnogóry i Grecji[1]. Pierwszy albański tekst powstał w 1210 roku, natomiast pierwszy w języku albańskim – w 1555 roku. W 1685 roku wydano Cuneus prophetarum, pierwsze dzieło napisane oryginalnie po albańsku. W XVIII i XIX wieku powstawały utwory zapisywane alfabetem arabskim.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historię literatury albańskiej można podzielić na pięć okresów: literatura staroalbańska (do 1836), literatura okresu odrodzenia narodowego (1836–1912), literatura niepodległej Albanii (1912–1939)[2], literatura reżimu Envera Hoxhy (1944–1990) oraz literatura po upadku komunizmu (od 1991)[3]; czasem wyodrębnia się także okres walki narodowowyzwoleńczej (1939–1944)[4].
Literatura ludowa[edytuj | edytuj kod]
Albańska literatura ludowa składa się z utworów (wierszowanych i prozatorskich) przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie. Dzieli się je na epickie pieśni legendarno-heroiczne, epickie pieśni historyczne, ballady, pieśni obrzędowe oraz liryki o charakterze społecznym bądź erotycznym, przysłowia i zagadki oraz baśnie, anegdoty i bajki[4].
Pieśni legendarno-heroiczne powstawały w północnoalbańskich górach. Są to krótkie utwory epickie wychwalające starcia bałkańskich Słowian z albańskimi muzułmanami. Najbardziej rozpowszechnionym utworem tego typu był „Cykl o Mujim i Halilim”, a także utwory, których bohaterem był Gjergj Elez Ali, walczący z zamorskim potworem, tzw. bajlozem, które są zaliczane do najpiękniejszych utworów albańskiej epickiej twórczości ludowej[5].
Pieśni historyczne powstawały w związku z wydarzeniami dziejowymi. Z XV wieku, czyli okresu walk Skanderbega, na terenie Albanii zachowały się jedynie szczątki pieśni. Znane są natomiast pieśni z wieków XVIII i XIX, wychwalające Kara Mahmuda Buszatlię i Alego z Tepeleny[6].
Ballady były tworzone na podstawie legend związanych z miejscowościami lub zdarzeniami, np. ballada „Rozafati” opiera się na legendzie o kobiecie zamurowanej w nowo budowanej twierdzy lub kościele[6].
Pieśni liryczne wyrażały uczucia nurtujące lud albański. Rozpowszechniły się szczególnie pieśni obrzędowe, np. zaręczynowe czy weselne, a także związane z uroczystościami pogrzebowymi, wykonywane do dziś[6]. Pieśni o charakterze społecznym opisywały natomiast walkę i cierpienie[6].
Liryka miłosna była zróżnicowana – niektóre utwory były pełne humoru i radości, zaś inne były smutne i melancholijne, czasem nawet pełne rozpaczy[6].
Baśnie, bajki i anegdoty były najpospolitszym przejawem prozy ludowej. Pojawiały się w nich stworzenia fantastyczne, np. smoki, potwory czy uskrzydlone konie. Jedną z popularniejszych baśni była „Najpiękniejsza”, opowiadająca o zaklętej królewnie, ukazującej się pod postacią różnych zwierząt[7].
W drugiej połowie XIX wieku Jeronim De Rada zaczął gromadzić ludowe pieśni Arboreszów, które następnie opublikował w zbiorze pt. „Rapsody poematu albańskiego”. Innym ważnym zbiorem folklorystycznym była „Pszczoła albańska” Thimiego Mitko. Pierwszym większym zbiorem pieśni północnoalbańskich były „Gegijskie pieśni ludowe” wydane przez Wincentego Prennushi w 1911 roku[8]. Zbieraniem i publikowaniem twórczości ludowej zajmowały się po uzyskaniu przez Albanię niepodległości czasopisma „Gwiazda Zaranna” i „Szczyt”[9].
Literatura staroalbańska[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze znane dzieło literatury albańskiej to manuskrypt Teodora ze Szkodry z 1210 roku, odnaleziony w 1998 w archiwach Watykanu[10]. Do momentu jego odkrycia, najstarszym znanym albańskim tekstem była formuła chrztu z roku 1462, autorstwa Paulusa Angelusa[11], arcybiskupa Durrës[10]. Kolejne znane utwory są datowane na drugą połowę XV wieku[10]. W XVI wieku w Albanii pisano głównie po łacinie. Jednym z ważniejszych autorów był Marin Barleti, którego głównymi dziełami były „Historia życia i czynów Skanderbega, księcia Epirotów” oraz „O oblężeniu Szkodry przez Turków…”[12]. W 1555 roku opublikowano pierwszy tekst w języku albańskim, a konkretnie w dialekcie północnogegijskim – mszał napisany przez księdza Gjona Buzuku[13][14][15]. Innym ważnym dziełem literatury staroalbańskiej jest katechizm „E mbsuame e krështerë” autorstwa Lekë Matrëngi, prawosławnego księdza społeczności Arboreszy na Sycylii[16]; był to pierwszy drukowany zabytek piśmiennictwa albańskiego we Włoszech[17]. 30 maja 1635 wydano słownik łacińsko-albański napisany przez Franga Bardhiego, będący jednocześnie pierwszą pracą w języku albańskim, która nie zawierała treści religijnych[18][19]. W słowniku, oprócz 5 000 słów, znalazło się również wiele zwrotów i przysłów zaczerpniętych z żywego języka albańskiego[12]. Kolejnym istotnym tekstem Bardhiego była apologia Skanderbega, zatytułowana „Jerzy Kastriota, Epirota, zwany Skanderbegiem…”, w której autor udowadniał albańskość Skanderbega, w co ówcześni pisarze powątpiewali[12].
18 października 1685 opublikowano „Çeta e profetëve” („Cuneus prophetarum”, pol. „Grono proroków”[20]), pierwszą książkę napisaną oryginalnie w języku albańskim, której autorem był Pjetër Bogdani[21]. Innym autorem tekstów religijnych był Pjetër Budi. Do jego ważniejszych przekładów należą Nauka chrześcijańska (religijny traktat Roberta Bellarmina), Liturgika obrządku rzymskiego i Zwierciadło spowiedzi, wszystkie wydane w Rzymie[15]. Do przekładów dołączył dwa, skierowane do albańskiego kleru, listy-przedmowy własnego autorstwa oraz 23 wiersze religijne (po łacinie i albańsku), z których część również była jego autorstwa[15].
Kościół prawosławny w Imperium Osmańskim dążył do grecyzacji prawosławnych Albańczyków. Reakcją na te działania były starania o wprowadzenie języka albańskiego do liturgii cerkiewnej, co doprowadziło do prób przetłumaczenia Biblii na ten język. W pierwszej połowie XVII wieku tzw. Anonim z Elbasanu przełożył fragmenty Nowego Testamentu. Cały tekst Biblii przetłumaczył Theodor Haxhifilipi, jednak z owego przekładu zachowały się tylko fragmenty. W latach 1824–1827 Grigor Gjirokastriti i Vangjel Meksi przełożyli Nowy Testament na dialekt toskijski i wydali ów przekład na Korfu, co miało spory wpływ na dalszy rozwój literackiego języka albańskiego[22].
W XVII i XVIII wieku wraz z ożywieniem życia kulturalnego Arboreszy, rozwijała się również ich literatura[23] (w latach 30. XVIII wieku w Kalabrii otwarto dwa kolegia albańskie kształcące duchownych, w których uczono greki, łaciny i języka albańskiego)[24], natomiast życie kulturalne na terenie Albanii skupiało się głównie na północy kraju – w przypadku literatury gegijskie piśmiennictwo religijno-dydaktyczne autorstwa księży z lokalnych klasztorów[25]. W tej grupie znajdowało się wielu poetów poruszających tematy religijne, m.in. Nikollë Brankati, Nikollë Filja czy Nikollë Keta[23]. Ten ostatni był autorem pierwszego sonetu w języku albańskim[26][27]. Innym ważnym poetą arboreskim był Jul Variboba[23][24], uważany przez wielu Albańczyków za pierwszego prawdziwego albańskiego poetę[28]. Jego poezja opierała się na piśmiennictwie ludowym[25], a jego pieśni nabożne wciąż są śpiewane przez Arboreszów[24]. W 1762 roku opublikował on długi poemat „Żywot Najświętszej Marii Panny”[24] („Ghiella e Shën Mëriis Virghiër”). Była to jedyna książka autorstwa Arboreszy wydana w XVIII wieku[29].
W XVIII wieku zaczęła rozwijać się poezja mieszczańska w języku albańskim, zapisywana alfabetem arabskim[22]. Twórców tej poezji nazywano bejtedżinami[25]. Byli oni popularni wśród muzułmańskiej warstwy feudalnej, duchowieństwa i zamożnego mieszczaństwa[22]. Bejtedżinowie byli pod dużym wpływem literatury orientalnej i język ich utworów zawiera wiele orientalizmów[22], głównie tureckich, arabskich i perskich[30]. Twórczość ta była często przekazywana ustnie lub w odpisach rękopiśmiennych; niektóre utwory stały się anonimowe i zostały częścią poezji ludowej. Poezja mieszczańska podzieliła się na dwa nurty: świecki i religijny. Po raz pierwszy w albańskiej poezji zaczęto opisywać miłość, przyjaźń, piękno przyrody i kobiet[22]. Rozwinęła się również poezja muzułmańska, którą zajmowali się głównie bektaszyci w XIX wieku; były to głównie hymny na cześć proroka i ody[22]. Głównym przedstawicielem nurtu religijnego był Dalip Frashëri, autor wierszowanej historii islamu, zatytułowanej „Hadikaja” (1842)[31].
Autorem pierwszego znanego tekstu (ok. 1725 roku) w języku albańskim zapisywanym alfabetem arabskim jest Muçi Zade[32]. Ponadto stosowali go także Nezim Ibrahim Frakulla[33][34][35], Hasan Zyko Kamberi[36][31] czy Muhamet Kyçyku[37], który napisał pierwsze w albańskiej literaturze poematy poetyckie: „Erveheja” i „Józef i Zulejka”[31] („Jusufi e Zelihaja”)[38][39]. Innym ważnym przedstawicielem tej grupy był Zenel Bastari, który jako pierwszy w literaturze bejtedżinów przedstawił ideologiczną ekspresję świadomości społecznej[40].
Literatura odrodzenia narodowego[edytuj | edytuj kod]
Odrodzenie narodowe to okres dążenia Albańczyków do wyzwolenia spod panowania osmańskiego oraz odradzania się piśmiennictwa w języku albańskim, wcześniej zdominowanego przez wpływy osmańskie. Jego początek jest datowany na 1836 rok, kiedy Naum Bredhi (znany pod pseudonimem Naum Veqilharxhi) wystosował do prawosławnych Albańczyków list otwarty w języku greckim, w którym nakreślił zadania albańskiego ruchu narodowego w dziedzinie oświaty i kultury[41]. Niedługo później Bredhi stworzył alfabet dla języka albańskiego i w 1844 opracował elementarz[41]. W okresie odrodzenia rozwinęła się publicystyka, proza polityczna, poezja liryczna i epicka oraz powstała proza powieściowa i nowelistyczna[42], a także powstawały liczne stowarzyszenia i organizacje kulturalne, gazety i czasopisma w języku albańskim (najważniejsze z nich to „Albania” wydawana w latach 1897–1909 w Brukseli, a następnie w Londynie, „Światło”, tygodnik „Naród”, dwumiesięcznik satyryczny „Błyskawica” oraz tygodnik „Czas”); kultywowano język również przez otwieranie szkół z językiem albańskim (pierwsza w Korczy w 1887)[43][44]. Z inicjatywy wielu działaczy patriotycznych, na czele których stał Sami Frashëri, w 1879 roku w Stambule założono Towarzystwo do Publikacji Książek Albańskich, zwane Towarzystwem Stambulskim. Jeszcze w tym samym roku wydało ono w 20 tys. egzemplarzy „Elementarz języka albańskiego”, wprowadzając przy okazji ujednolicony alfabet dla tego języka[45]. Ze względu na trudności ze strony władz tureckich, towarzystwo utworzyło wiele filii poza granicami Turcji: Światło (później Wiedza) w Bukareszcie (1881), Pragnienie w Sofii (1896), Braterstwo w Egipcie, Ognisko w Bostonie. Na przełomie XVIII i XIX wieku zaczęto również otwierać filie towarzystwa w Albanii: Zjednoczenie (1899) i Świt (1901) w Szkodrze, Braterstwo w Elbasanie i Postęp w Korczy[45]. Deklaracją programową ruchu odrodzeniowego stała się broszura Frashëriego pt. „Albania, czym była, czym jest i czym będzie”[46].
W okresie odrodzenia dominowała literatura patriotyczna oparta na wątkach historycznych[25]. Powstał również pierwszy w historii dramat w języku albańskim, „Emira” autorstwa Antona Santoriego[47], którego 3 akty opublikował w latach 1883–1884 swoim miesięczniku „Sztandar Arboreszów” Jeronim De Rada[48]. Pierwsze próby konstrukcji dramatycznej podejmował Andon Zako Çajupi, uznawany za jednego z twórców dramatu w Albanii i jego komedia obyczajowa „Czternastoletni narzeczony”. Stworzył również tragedię „Bohater kraju” i komedię polityczną pisaną prozą pt. „Po śmierci”[49], a także zbiór liryków i satyr „Ojciec Tomorri”[50].
Duży wkład w rozwój literatury i idei narodowowyzwoleńczej mieli Naim Frashëri, bektaszyta, autor poematu „Trzody i rolnictwo” (1882) oraz, w końcowym okresie twórczości, dwóch utworów epickich: „Qerbelaja” (1898) dotyczący walk politycznych i religijnych wśród muzułmanów oraz „Historia Skanderbega” (1898), który stał się najbardziej poczytnym utworem wśród ówczesnych Albańczyków[51] i Jeronim De Rada[52], najwybitniejszy poeta Arboreszów w tym okresie[53], którego głównym dziełem jest „Pieśni Milosao” (1836)[41], romantyczna ballada z elementami patriotycznymi[54], od której datuje się odrodzenie literatury Arboreszów[55]. Był też założycielem pierwszego albańskiego czasopisma[54], miesięcznika polityczno-literackiego „Sztandar Arboreszów”, wydawanego w latach 1883–1887[56] oraz autorem poematów „Pieśni Serafiny Topii” i „Zwierciadło życia ludzkiego” (nowa wersja poprzedniego) oraz złożonego z pięciu ksiąg poematu „Nieszczęsny Skanderbeg”[57]. De Rada jest uważany za twórcę nowoczesnej albańskiej literatury pięknej[58].
Początkiem nowelistyki albańskiej jest opowiadanie Kostandina Kristoforidhiego pt. „Góralskie polowanie”[46]. Był on również autorem „Słownika albańsko-nowogreckiego”. Przetłumaczył także Nowy Testament na dialekt gegijski (1869) i toskijski (1879) (język tych przekładów stał się podstawą prozy okresu odrodzenia oraz wywarł ogromny wpływ na jej rozwój), a także napisał w języku nowogreckim gramatykę dialektu toskijskiego[46]. Ponadto oczyścił język albański z barbaryzmów[46]. Innym pionierem albańskiej nowelistyki był także Mihal Grameno. Do jego najważniejszych dzieł należą „Dobry ród”, „Pocałunek” i „Chrzcielny grób”[59]. Był on także redaktorem czasopism „Liga Prawosławna” i „Czas”. Próbował również tworzyć dramaty – jest autorem tragedii „Śmierć Pyrrusa” oraz komedii „Klątwa na język albański”, jednakże akcja dramatyczna jest w nich słabo rozwinięta[49].
Innymi znaczącymi twórcami tamtego okresu byli m.in. Zef Sqiro, Gavril Dara[48], Filip Shiroka, Aleksander Stavre Drenova[60], Ndre Mjeda, Hil Mosi[61][62] i Zef Serembe[25], który jest autorem wierszy „Za wolność Wenecji” i „Do pani Heleny”, a także zbioru wierszy, zatytułowanego po prostu „Wiersze” (wydane w 1926 roku przez jego wnuka), który zawierał treści patriotyczne, religijne i refleksyjne[48].
Kolejne lata[edytuj | edytuj kod]
W 1908 roku na kongresie albańskich działaczy narodowych w Monastirze uchwalono, że teksty w języku albańskim będą zapisywane w alfabecie łacińskim. Cztery lata później Albańczycy ogłosili we Wlorze Deklarację Niepodległości[25]. Pojawiły się tłumaczenia literatury światowej na język albański[63], w tym także wydany w 1933 roku w Szkodrze przekład powieści Quo vadis Henryka Sienkiewicza[64]. W gronie najwybitniejszych twórców okresu międzywojennego warto wymienić Faika Konicę[54], Gjergja Fishtę i Fana Nolego, który w 1924 roku został premierem kraju[65][66][67][68].
Noli pisał głównie wiersze polityczne, np. „Chrystus z biczem”, „Marsz Barabasza”, „Marsz ukrzyżowania” i „Pieśń sułtana Salepa”, które były ironicznym i gniewnym protestem przeciwko ruchowi opozycyjnemu Ahmeda Zogu; był także autorem „Dziejów Skanderbega” (1921)[69]. Tłumaczył również powieści Szekspira (m.in. „Hamlet”, „Makbet” i „Otello”), Cervantesa („Don Kichot”), Chajjama („Rubajjaty”)[69], Ibsena i Poego[69][54]. Fishta był założycielem i redaktorem miesięcznika „Gwiazda Polarna”, który odegrał ważną rolę w życiu kulturalnym kraju po odzyskaniu niepodległości[70]. Do jego ważniejszych utworów zalicza się cykl ballad epickich „Lutnia gór”, zbiór satyr „Osy Parnasu” oraz zbiór tekstów lirycznych „Sjesta muz”. Przetłumaczył także „Ifigenię w Aulidzie” oraz „Chorego z urojenia”[70].
Po objęciu władzy przez Envera Hoxhę, literatura została podporządkowana stylistyce socrealizmu, dlatego też rozwijała się w izolacji od literatury światowej. Tematyka narodowo-patriotyczna była głównym nurtem literatury tamtego okresu[71]. Twórcom stojącym w opozycji do reżimu zakazywano pisania, skazując na długoletnie kary więzienia[72][73], np. Fatos Lubonja spędził w więzieniu 17 lat (1974–1991)[74]. W 1945 roku powołano Związek Pisarzy i Artystów Albanii, który wydawał czasopisma „Listopad” i „Światło”[71]. Głównymi autorami byli poeci Dhimitër Shuteriqi, Shefqet Musaraj i Llazar Siliqi[75] oraz prozaicy: wspomniany wcześniej Shuteriqi, Fatmir Gjata i Zihni Sako[76]. Jednym z ważniejszych twórców socrealistycznych był też Dritëro Agolli (1931-2017), długoletni przewodniczący Związku Pisarzy i Artystów Albanii (1973–1992). Zadebiutował w 1958 roku; pisał zarówno opowiadania i powieści, jak i utwory poetyckie oraz dramaty. W latach 70. był krytykowany za ironię, którą uważano za krytykę systemu Hoxhy[77].
Po upadku komunizmu ponownie zaczęto tłumaczyć literaturę światową i współczesną. Powstały nowe czasopisma literackie, swoje utwory zaczęli tworzyć pisarze eliminowani przez komunistyczne władze oraz byli więźniowie polityczni (m.in. Lubonja, który często w swoich tekstach poruszał motyw komunistycznych obozów pracy)[74], pojawiła się także i rozwinęła niezależna krytyka literacka[78]. Najbardziej znanymi poza granicami Albanii współczesnymi pisarzami są m.in. Ismail Kadare (zdobywca pierwszej w historii Man Booker International Prize w 2005 roku[79][80] oraz tłumacz wierszy Adama Mickiewicza na język albański[81]), Ylljet Aliçka[82], Fatos Kongoli[83] i laureatka nagrody Kristal Vilenice – Luljeta Lleshanaku[84][85].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dienes 2008 ↓, s. 11.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 611-612.
- ↑ Dienes 2008 ↓, s. 12.
- ↑ a b Cimochowski 1991 ↓, s. 612.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 612-613.
- ↑ a b c d e Cimochowski 1991 ↓, s. 613.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 613-614.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 614.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 615.
- ↑ a b c Elsie 2005 ↓, s. 5.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 11.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 616.
- ↑ Elsie 2005 ↓, s. 9.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 65.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 617.
- ↑ Elsie 2005 ↓, s. 14.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 621.
- ↑ Elsie 2005 ↓, s. 24-25.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 32.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 617-619.
- ↑ 18 tetor 1685 botohet “Çeta e profetëve” vepër e imzot Pjetër Bogdanit (alb.). Radio Watykańskie, 2015-10-18. [dostęp 2018-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-22)].
- ↑ a b c d e f Cimochowski 1991 ↓, s. 619.
- ↑ a b c Bihiku 1980 ↓, s. 17.
- ↑ a b c d Cimochowski 1991 ↓, s. 622.
- ↑ a b c d e f Albania. Literatura (pol.). Encyklopedia PWN. [dostęp 2018-04-29].
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 80.
- ↑ Polski przekład: Marcin Ciura: Farie së ndeerme… (pol.). 2015-11-28. [dostęp 2019-04-26].
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 464.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 465.
- ↑ Elsie 1992 ↓, s. 4.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 620.
- ↑ Norris 1993 ↓, s. 67.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 619-620.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 18-19.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 275.
- ↑ Norris 1993 ↓, s. 70.
- ↑ Elsie 1997 ↓, s. 58.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 22.
- ↑ Elsie 1997 ↓, s. 59.
- ↑ Elsie 1992 ↓, s. 10.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 623.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 625.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 623-625.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 28-29.
- ↑ a b Cimochowski 1991 ↓, s. 624.
- ↑ a b c d Cimochowski 1991 ↓, s. 630.
- ↑ Elsie 1997 ↓, s. 89.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 628.
- ↑ a b Cimochowski 1991 ↓, s. 634.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 632-633.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 631-632.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 32-33.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 77.
- ↑ a b c d Albanian literature (ang.). Encyklopedia Britannica. [dostęp 2019-04-10].
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 623, 627.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 626.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 626-627.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 627.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 630-631.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 633.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 36, 48, 72.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 633-634.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 634-635.
- ↑ Federowicz 2016 ↓, s. 37.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 632, 635-636.
- ↑ Elsie 2005 ↓, s. 117.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 276.
- ↑ Bihiku 1980 ↓, s. 101-109.
- ↑ a b c Cimochowski 1991 ↓, s. 636.
- ↑ a b Cimochowski 1991 ↓, s. 632.
- ↑ a b Cimochowski 1991 ↓, s. 638.
- ↑ Elsie 2005 ↓, s. 162.
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 277.
- ↑ a b Elsie 2010 ↓, s. 285.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 638-639.
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 640.
- ↑ Literatura albańska w żałobie - zmarł Dritëro Agolli (1931-2017) (pol.). Towarzystwo Polsko-Albańskie, 2017-02-04. [dostęp 2019-10-16].
- ↑ Dienes 2008 ↓, s. 15.
- ↑ The Man Booker International Prize 2005 (ang.). The Man Booker Prize for Fiction. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ Ismail Kadare wins first Man Booker International Prize (ang.). The Sydney Morning Herald, 2005-06-02. [dostęp 2018-04-24].
- ↑ Cimochowski 1991 ↓, s. 641.
- ↑ Robert Elsie: Freedom and chaos – contemporary Albanian literature (ang.). Robert Elsie, 2005. s. 7. [dostęp 2019-04-15].
- ↑ Elsie 2010 ↓, s. 238.
- ↑ Kristal Vilenica (słoweń.). W: O Vilenici [on-line]. Nagroda Vilenica. [dostęp 2018-04-29].
- ↑ Luljeta Lleshanaku fiton “Crystal Vilenica Award – 2009”. „Ars Poetica”. 23, s. 7, 2009-09 (alb.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wacław Cimochowski: Literatura albańska. W: Władysław Floryan (red.): Dzieje literatur europejskich. T. 3, cz. 2: Literatura bułgarska, literatury narodów Jugosławii, literatura węgierska, literatura albańska, literackie dziedzictwo Celtów - wprowadzenie ogólne, literatura irlandzka, literatura szkocko-gaelicka, literatura w języku Manx, literatura walijska, literatura kornicka, literatura bretońska, literatura polska w kontekście europejskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991. ISBN 978-83-01-08523-0.
- Robert Elsie: Albanian Literature: A Short History. London: I.B. Tauris, 2005. ISBN 1-84511-031-5. (ang.)
- Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Lanham: Scarecrow Press, 2010, seria: Historical Dictionaries of Europe. ISBN 978-0-8108-6188-6. (ang.)
- Koço Bihiku: A History of Albanian Literature. Tirana: 8 Nëntori, 1980. (ang.)
- Robert Elsie: Histori e letërsisë shqiptare. Abdurrahim Myftiu (tłum.). Tirana: Dukagjini, 1997. (alb.)
- Tibor Dienes: Albania – przewodnik turystyczny. Łódź: Księży Młyn, 2008, seria: Miejsca świata. ISBN 978-83-61253-18-1.
- H.T. Norris: Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World. London: Hurst & Company, 1993. ISBN 1-85065-167-1. (ang.)
- Grażyna Federowicz (red.): Quo Vadis Henryka Sienkiewicza – bibliografia wydań polskich i obcojęzycznych/Quo Vadis by Henryk Sienkiewicz – bibliography of the Polish and foreign language editions. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2016, s. 37. ISBN 978-83-7009-655-7. (pol. • ang.)
- Robert Elsie. Albanian Literature in the Moslem Tradition: Eighteenth and Early Nineteenth Century Albanian Writing in Arabic Script. „Oriens”. 33, s. 287-306, 1992. DOI: 10.2307/1580608. ISSN 0078-6527 (ang.).
Literatura dodatkowa[edytuj | edytuj kod]
- Robert Elsie: History of Albanian literature. New York: Columbia University Press, 1995. ISBN 0-88033-276-X. (ang.)
- Mehmet Kraja: Historia e letërsisë shqipe. Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, 2010. ISBN 978-9951-413-90-9. (alb.)
- Anthony J. Klančar. Modern Albanian Literature. „Books Abroad”. 16, No. 1, s. 20-23, 1942. DOI: 10.2307/40082372 (ang.).