Nikołaj Karamzin
Portret autorstwa Wasilija Tropinina, 1818 | |
Imię i nazwisko |
Nikołaj Michajłowicz Karamzin |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
12 grudnia 1766 |
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Język | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Nikołaj Michajłowicz Karamzin (ros. Никола́й Миха́йлович Карамзи́н; ur. 1 grudnia?/12 grudnia 1766 w Znamienskoje, Imperium Rosyjskie, zm. 22 maja?/3 czerwca 1826 w Petersburgu, Imperium Rosyjskie) – rosyjski pisarz, publicysta i historyk. Inicjator nurtu sentymentalizmu w literaturze rosyjskiej (Biedna Liza). Twórca pierwszych w literaturze rosyjskiej opowieści historycznych[1]. Reformator rosyjskiego języka literackiego.
Początkowo zwolennik europejskiego liberalizmu, później stał się konserwatywnym i nacjonalistycznym piewcą szlachetczyzny i samowładztwa cesarskiego, chociaż był przeciwnikiem ingerencji państwa w prywatne życie obywateli[2].
Najbardziej znany ze swojej monumentalnej, liczącej dwanaście tomów pracy Historia państwa rosyjskiego, gloryfikującej dawną Ruś. W jego dorobku znajduje się też utwór poświęcony podróży intelektualnej – Listy podróżnika rosyjskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Źródła co do miejsca urodzin Karamzina są rozbieżne. Miał on się urodzić w Znamienskoje, na terenie ówczesnej guberni kazańskiej[3]. Do miana miejsca urodzin Karamzina pretendują też Michajłowka i Bogorodskoje, także znajdujące się na terenie guberni kazańskiej[3]. O ile dokładne miejsce urodzenia nie jest znane, to wiadomo, że dzieciństwo spędził on we wspomnianym Zamienskoje[3]. Obecnie jest to obwód uljanowski, a sama wieś nosi nazwę Karamzino na cześć pisarza. Od jesieni do wiosny rodzina mieszkała w Simbirsku[3]. Pochodził ze szlachty o korzeniach tatarskich[3]. Nauki pobierał w domu, a w 1778 roku został posłany do szkoły w Moskwie[3]. Uczył się w szkole, którą kierował Iohannes Matthias Schaden, gdzie otrzymał typową edukację dla szlachcica tamtej epoki, biegle opanował także język francuski i niemiecki[3]. W 1783 roku (inne źródła podają, że w 1781), na prośbę ojca, wstąpił do Lejb-Gwardyjskiego Preobrażeńskiego Pułku[3]. Dosłużył się stopnia porucznika i w 1784 roku powrócił do Symbirska, gdzie został członkiem loża wolnomularskiej Złoty Wieniec (Złatoj Wieniec, ros. Златой Венец)[3]. W rodzinne strony przywiodła go także śmierć ojca[4]. Związał się z przedstawicielami idei oświeceniowych, pozostającymi pod wpływami encyklopedystów, m.in. Nikołajem Nowikowem[4]. Pod koniec lat osiemdziesiątych XVIII wieku można już jednak zauważyć stopniowe rozluźnienie się jego związku z tym środowiskiem.
W 1789 roku rozpoczął podróż do Europy Zachodniej. W Królewcu spotkał się z Immanuel Kantem, odwiedził Szwajcarię, Wielką Brytanię, państwa niemieckie, a także Francję okresu rewolucyjnego[4]. Jako widz odwiedził Zgromadzenie Narodowe, gdzie wysłuchał m.in. przemówienia Maksymiliana Robespierre’a[4]. Podróż ta i naoczne przekonanie się jak idee oświeceniowe sprawdzają się w praktyce była dla niego swoistym szokiem. Po powrocie do Rosji przechodzi powoli na stronę konserwatywną. Swoją relację wydał w dziele zatytułowanym Pis´ma russkogo putieszestwiennika, która to przyniosła mu popularność i uznanie[4]. W 1792 roku osiadł w Moskwie, gdzie pracował jako publicysta, a także pisarz. Jego dzieła prozatorskie i liryczne pozwalają zaliczyć go do nurtu sentymentalizmu rosyjskiego. Był autorem wielu opowiadań, m.in. najsłynniejszej Biedna Liza (o niespełnionej miłości chłopki do szlachcica). W kwietniu 1801 roku poślubił Jelizawietę Iwanowną Protasową, która jednak zmarła w rok później, zostawiając Karamzina z córką Zofią[4]. Okres wstąpienia na tron cesarza Aleksandra I Romanowa przynosi zmiany w pisarstwie Karamzina, gdyż zaczyna on publikować dzieła o naturze politycznej i historycznej. W 1804 roku żeni się z Jekatieriną Andriejewną Koływanową. Zimy spędza w Moskwie, a miesiące letnie w majątku Ostafjewo. Okres 1803 do 1811 roku to pierwszy, wytężony etap jego prac nad wielotomową Historią państwa rosyjskiego (Istorija gosudarstwa Rossijskogo, ros. История государства Российского), która przyniesie mu sławę[4]. Pod koniec 1809 roku zostaje mu udzielona pierwsza audiencja u imperatora Aleksandra I, a sam Karamzin coraz ściślej zaczyna być związany z rosyjskimi kręgami konserwatywnymi[4]. Często odwiedza twerską rezydencję wielkiej księżnej Katarzyny Pawłownej, gdzie recytuje fragmenty swoich dzieł w obecności najwyższej arystokracji i domu panującego, m.in. wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza[4]. Zyskuje także przychylność i opiekę cesarzowej-matki Mari Fiodorownej[4]. W 1810 roku cesarz Aleksander nadał mu Order Świętego Włodzimierza trzeciej klasy[4].
W 1812 roku inwazja Napoleona na Imperium Rosyjskie przerwała na jakiś czas pracę literacko-naukową Nikołaja Karamzina. Na ochotnika zgłosił się do walki, gdy wojska koalicji podeszły pod Moskwę, ale ostatecznie został ewakuowany do Jarosławia, a później Niżnego Nowogrodu[5]. Do Moskwy powrócił w czerwcu 1813 roku i kontynuował pracę, pomimo że w pożarze utracił swoją bibliotekę[5]. W 1816 roku przybył do Petersburga by uzyskać środki na publikację Historii państwa rosyjskiego. Wsparcia udzieliła mu ponownie cesarzowa-matka Maria Fiodorowna, a także cesarzowa Elżbieta Aleksiejewna i Aleksiej Arakczejew[5]. Przy ich wsparciu uzyskał on audiencję u cesarza Aleksandra, który zgodził się sfinansować wydanie monumentalnego dzieła[5]. Zwolnił je także z obowiązkowego oddania do wglądu urzędowi cenzorskiemu[5]. Pierwsze osiem tomów wydano w 1818 roku, kolejny w 1821, w 1824 roku dziesiąty i jedenasty, a dwunasty, już po śmierci autora, w 1829 roku[5]. Karamzin nigdy nie ukończył dzieła swojego życia[5]. Od 1816 roku mieszkał w Petersburgu, gdzie spotykał się m.in. z Aleksandrem Puszkinem, Wasilijem Żukowskim, Siergiejem Uwarowem i Piotrem Wiaziemskim[5]. Miesiące letnie na prośbę cesarza Aleksandra spędzał w Carskim Siole, co jeszcze bardziej zbliżyło go do rodziny cesarskiej[5]. Monarcha wysłuchiwał odczytów nowych prac Karamzina, a także spędzał z nim czas na rozmowach na tematy polityczne i historyczne[5]. W 1816 roku otrzymał od cesarza rangę radcy stanu i Order Świętej Anny pierwszej klasy[5]. W 1818 roku został członkiem Akademii Nauk, a w 1824 roku otrzymał rangę rzeczywistego radcy stanu[5].
Niespodziewana śmierć Aleksandra I w 1825 roku była dla niego szokiem, a kolejnym ciosem – powstanie dekabrystów w grudniu tego samego roku[5]. Nadwątlone zdrowie psychiczne i fizyczne pogorszyło się, gdy Nikołaj Karamzin według obiegowej opinii przeziębił się w czasie spaceru na placu Senackim[5]. Rozchorował się i w konsekwencji zmarł w czerwcu 1826 roku[5].
Mimo krytyki zmian wprowadzonych przez Piotra Wielkiego, które zdaniem Karamzina zniszczyły rosyjski patriotyzm, był zwolennikiem silnej władzy monarszej w Rosji. Nie zachowywał się jednak konsekwentnie, wspominając wielokrotnie o „potrzebie bycia ludźmi, a nie Rosjanami”. Zadeklarowany wróg Polski i Polaków, uważał, że „Polska nie powinna powstać w żadnym kształcie ani imieniu”[6]. Karamzin był zwolennikiem tezy, że rozwój historyczny Rosji nie odbiegał od ogólnoeuropejskich tendencji.
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Z małżeństwa (kwiecień 1801) z Jelizawietę Iwanowną Protasową (1767–1802):
- Sofja Nikołajewna (1802–1856)
Z małżeństwa (8 stycznia 1804) z Jekatieriną Andriejewną Koływanową (1780–1851), nieślubną córką księcia Andrieja Wiaziemskiego:
- Natalja Nikołajewna (1804–1810)
- Jekatierina Nikołajewna (1806–1867)
- Andriej Nikołajewicz (1807–1813)
- Natalja Nikołajewna (1812–1815)
- Andriej Nikołajewicz (1814–1854)
- Aleksandr Nikołajewicz (1815–1888)
- Nikołaj Nikołajewicz (1817–1833)
- Władimir Nikołajewicz (1819–1879)
- Jelizawieta Nikołajewna (1821–1891)
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]- 1789 – Jewgienij i Julija (ros. Евгений и Юлия)
- 1791–1792 – Listy ruskiego wojażera lub Listy podróżnika rosyjskiego (ros. Письма русского путешественника) – polskie tłumaczenie Ignacy Buyson
- 1792 – Biedna Liza (ros. Бедная Лиза) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
- 1792 – Natalja, bojarskaja docz (ros. Наталья, боярская дочь)
- 1792 – Priekrasnaja cariewna i sczastliwyj karła (ros. Прекрасная царевна и счастливый карла)
- 1793 – Sijerra-Moriena (ros. Сиерра-Морена)
- 1793 – Wyspa Bornholm (ros. Остров Борнгольм) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
- 1796 – Julija (ros. Юлия)
- 1802 – Marta Borecka, albo Podbicie Nowogrodu (ros. Марфа-посадница, или Покорение Новагорода)
- 1802 – Moja ispowied´ (ros. Моя исповедь)
- 1803 – Czuwstwitielnyj i chołodnyj (ros. Чувствительный и холодный)
- 1803 – Rycar´ naszego wriemieni (ros. Рыцарь нашего времени)
- 1811 – Zapiska o driewniej i nowoj Rossii w jeje politiczeskom i grażdanskom otnoszenijach (ros.) – O starej i nowej Rosji
- 1816–1829 – Historya państwa rossyiskiego (ros. История государства Российского) – polskie tłumaczenie Grzegorz Buczyński
- 1827 – O przyjaźni (ros. О дружбе)
- Jesień (ros. Осень)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Karamzin Nikołaj M., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Karamzin Nikołaj Michajłowicz – Zapytaj.onet.pl [online], portalwiedzy.onet.pl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-17] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i 1-sovetnik.com: Карамзин. Снимаем маску. [dostęp 2013-07-10]. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Portal-slovo.ru: Николай Михайлович Карамзин. [dostęp 2013-07-10]. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Portal-slovo.ru: Николай Михайлович Карамзин. [dostęp 2013-07-10]. (ros.).
- ↑ „Russia and Ukraine: Literature and the Discourse of Empire from Napoleonic to Postcolonial times” McGill-Queen’s Press 2001, s. 68.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Źródła w języku angielskim
- Nikolay Mikhaylovich Karamzin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-02-26] (ang.).
- Biografia i informacja o pochówku Karamzina na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).
Źródła w języku rosyjskim
- Biografia Karamzina na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-02-26]. (ros.).
- Biografia Karamzina na portalu Chronos. [dostęp 2014-02-26]. (ros.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Myśliciele epoki Oświecenia w Rosji wobec form feudalizmu rosyjskiego
- Dzieła Nikołaja Karamzina w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000120963937
- VIAF: 71438262
- LCCN: n80046331
- GND: 118640089
- NDL: 00514196
- LIBRIS: ljx018544ns966g
- BnF: 12204456g
- SUDOC: 027325911
- SBN: IEIV006579
- NLA: 35313102
- NKC: jn20000603300
- BNE: XX1073390
- NTA: 070206880
- BIBSYS: 90054156
- CiNii: DA01888036
- Open Library: OL4281935A
- PLWABN: 9810656488905606
- NUKAT: n97023223
- J9U: 987007263394105171
- PTBNP: 140017
- LNB: 000071424
- NSK: 000006798
- CONOR: 79193955
- BNC: 000555220
- ΕΒΕ: 145995
- KRNLK: KAC199634672
- LIH: LNB:V*159893294;=Bk
- Rosyjscy pisarze
- Rosyjscy historycy
- Rosyjscy publicyści
- Rosyjscy myśliciele polityczni
- Rosyjscy monarchiści
- Konserwatyści
- Odznaczeni Orderem Świętego Włodzimierza
- Odznaczeni Orderem Świętej Anny
- Rosjanie pochodzenia tatarskiego
- Pisarze związani z Moskwą
- Pisarze związani z Petersburgiem
- Urodzeni w 1766
- Zmarli w 1826