Słonim: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Miasto do XVIII w.: Merytoryczne potem podam źródła Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 46: | Linia 46: | ||
W 1241 [[gród]] Słonim został zniszczony przez wojska [[Batu-chan]]a. Słonim w 1252 zajęty został przez [[Lew Halicki|Lwa Daniłowicza]], a od 1258 władał nim litewski książę [[Mendog]], po którym na stałe do Litwy przyłączył to książę [[Giedymin]]. |
W 1241 [[gród]] Słonim został zniszczony przez wojska [[Batu-chan]]a. Słonim w 1252 zajęty został przez [[Lew Halicki|Lwa Daniłowicza]], a od 1258 władał nim litewski książę [[Mendog]], po którym na stałe do Litwy przyłączył to książę [[Giedymin]]. |
||
Ok. 1342 [[Monwid]] najstarszy syn [[Giedymin]]a książę [[Kiernów|kiernowski]] i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa, ale od 1348 Słonimiem rządził [[Kiejstut]]. W 1413 roku Słonim wszedł do woj.trockiego, a w 1507 do woj.nowogródzkiego. W 1460 roku Słonim został określony jako miasteczko królewskie. |
Ok. 1342 [[Monwid]] najstarszy syn [[Giedymin]]a książę [[Kiernów|kiernowski]] i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa, ale od 1348 Słonimiem rządził [[Kiejstut]]. W 1413 roku Słonim wszedł do woj.trockiego, a w 1507 do woj.nowogródzkiego. W 1460 roku Słonim został określony jako miasteczko królewskie<ref name=":0">Materiały do dziejów sztuki sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, część II tom 3 Miasto Słonim, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 2013, s.7-9</ref>. W 1490 roku wybudowano w Słonimiu na Zarzeczu u stóp zamku katolicki kościół parafialny. |
||
W 1531 król Polski [[Zygmunt I Stary|Zygmunt I]] nadał miastu [[prawo magdeburskie]], a król [[Zygmunt II August|Zygmunt August]] w przywileju wydanym w [[Wilno|Wilnie]] dnia 13 maja 1558 roku ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe. Od 1555 roku Słonim był siedzibą sądów ziemskich. |
W 1531 król Polski [[Zygmunt I Stary|Zygmunt I]] nadał miastu [[prawo magdeburskie]], a król [[Zygmunt II August|Zygmunt August]] w przywileju wydanym w [[Wilno|Wilnie]] dnia 13 maja 1558 roku ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe. Od 1555 roku Słonim był siedzibą sądów ziemskich. |
||
Dnia 4 stycznia 1591 król [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III]] odnowił prawa magdeburskie Słonima i nadał [[herb]] lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb [[Lis (herb szlachecki)|Lis]] na niebieskim polu). W tym czasie [[starosta|starostą]] słonimskim był [[kanclerz wielki litewski]] [[Lew Sapieha]] dzięki któremu Słonim od 1597 roku stał się miejscem obrad sejmików generalnych odbywanych tu do 1685 roku i gromadzących szlachtę kilku województw. |
Dnia 4 stycznia 1591 król [[Zygmunt III Waza|Zygmunt III]] odnowił prawa magdeburskie Słonima i nadał [[herb]] lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb [[Lis (herb szlachecki)|Lis]] na niebieskim polu). W tym czasie [[starosta|starostą]] słonimskim był [[kanclerz wielki litewski]] [[Lew Sapieha]] dzięki któremu Słonim od 1597 roku stał się miejscem obrad sejmików generalnych odbywanych tu do 1685 roku i gromadzących szlachtę kilku województw<ref name=":0" />. W 1641 król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]] nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową. |
||
⚫ | Miasto uległo zniszczeniu w 1655 roku, gdy podczas wojny moskiewskiej spaliły je wojska kniazia [[Aleksy Trubecki|Aleksieja Trubeckiego]]. W 1669 król [[Michał Korybut Wiśniowiecki]] odnowił wszystkie miejskie przywileje, co potwierdził [[Jan III Sobieski]] w 1679 roku. W 1740 roku rozpoczęto budowę kościoła Jezuitów. |
||
W 1641 król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]] nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową. |
|||
⚫ | Miasto rozkwitło za czasów [[hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]] [[Michał Kazimierz Ogiński|Michała Ogińskiego]], który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem po tym gdy wszedł w posiadanie ekonomii słonimskiej w 1761 roku. W centrum miasta w 1768 roku wybudowano [[pałac]] na planie podkowy, a także [[teatr (architektura)|teatr]] (Operhaz), [[ujeżdżalnia|ujeżdżalnię]] i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została [[drukarnia]]. Ogiński własnym kosztem połączył [[Kanał Ogińskiego|kanałem spławnym]] dorzecze [[Dniepr]]u i [[Niemen|Niemna]]. |
||
⚫ | |||
⚫ | Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] ukazem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]] z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą [[Gubernia słonimska|guberni słonimskiej]], który to status utracił już w 1797 wchodząc w skład [[Gubernia litewska|Guberni litewskiej]], a od 1801 [[Gubernia grodzieńska|Guberni grodzieńskiej]]<ref name=":0" />. |
||
⚫ | Miasto rozkwitło za czasów [[hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]] [[Michał Kazimierz Ogiński|Michała Ogińskiego]], który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem po tym gdy wszedł w posiadanie ekonomii słonimskiej w 1761 roku. W centrum miasta |
||
⚫ | |||
=== Miasto sejmików === |
=== Miasto sejmików === |
||
Linia 66: | Linia 64: | ||
=== Miasto w XIX w. === |
=== Miasto w XIX w. === |
||
W XIX w. miasto powiatowe w [[gubernia grodzieńska|guberni grodzieńskiej]]. W 1850 roku władze zaborcze |
W XIX w. miasto powiatowe w [[gubernia grodzieńska|guberni grodzieńskiej]]. W 1803 roku przystąpiono do rozbiórki kościoła jezuitów. Zburzono też częściowo pałac Ogińskiego. W 1844 roku Rosjanie zlikwidowali klasztor Kanoników Laterańskich, a kościół Bożego Ciała zamieniono w cerkiew. W 1850 roku władze zaborcze skasowały klasztor Benedyktynek i Mariawitek. W 1851 roku Rosjanie rozebrali kościół Dominikanów pw. św. Michała, a kościół Benedyktynek pw. Znalezienia Krzyża Św. rozebrano na cegłę w 1900 roku. W 1864 roku Rosjanie zamknęli klasztor Bernardynów, a kościół klasztorny św. Trójcy zamienili w cerkiew<ref name=":0" />. |
||
Wygląd miasta pod koniec XIX w.: |
Wygląd miasta pod koniec XIX w.: |
||
{{CytatD|Największy plac w środku miasta zajmuje bazar, rudera brudna i odrapana z [[Podcień|podsieniami]], z dachem dachówką krytym, trzy razy od samego budynku wyższym. Bazar ten mieszczący 150 sklepików wznosi się na miejscu wspaniałej niegdyś rezydencji Michała Ogińskiego... o dawnej świetności jedynie świadczą olbrzymie fundamenta i kilkupętrowe w głąb [[Kondygnacja|pieczary]]. Z ruin, w jednym końcu miasta sterczy szkielet kościoła poklasztornego, z całą kolumnadą frontową, a wewnątrz ze śladami ołtarzów, chórów i malowideł ściennych...|[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]]}} |
{{CytatD|Największy plac w środku miasta zajmuje bazar, rudera brudna i odrapana z [[Podcień|podsieniami]], z dachem dachówką krytym, trzy razy od samego budynku wyższym. Bazar ten mieszczący 150 sklepików wznosi się na miejscu wspaniałej niegdyś rezydencji Michała Ogińskiego... o dawnej świetności jedynie świadczą olbrzymie fundamenta i kilkupętrowe w głąb [[Kondygnacja|pieczary]]. Z ruin, w jednym końcu miasta sterczy szkielet kościoła poklasztornego, z całą kolumnadą frontową, a wewnątrz ze śladami ołtarzów, chórów i malowideł ściennych...|[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]]}} |
||
W 1881 roku w mieście wybuchł pożar – spłonęło 900 domów. W tym czasie w mieście było kilka synagog i domów modlitwy, [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] soborowa pw. Przemienienia Pańskiego i parafialna pw. św. Trójcy. Z [[Katolicyzm|katolickich]] obiektów sakralnych w mieście pozostały |
W 1881 roku w mieście wybuchł pożar – spłonęło 900 domów. W tym czasie w mieście było kilka synagog i domów modlitwy, [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] soborowa pw. Przemienienia Pańskiego i parafialna pw. św. Trójcy. W 1886 roku do miasta doprowadzono kolej na linii Białystok-Baranowicze. Z [[Katolicyzm|katolickich]] obiektów sakralnych w mieście pozostały jedynie kościół parafialny na przedmieściu Zarzecze i filialny przy [[klasztor]]ze [[bernardynki|bernardynek]]. W klasztorze tym gromadzone były na dożywocie [[zakonnica|zakonnice]] ze [[sekularyzacja|skasowanych]] innych klasztorów. W 1897 r. 11 515 na 15 863 mieszkańców (72,5%) było Żydami. W mieście przy ulicy Tatarskiej w pn.-zach. części miasta znajdował się też drewniany [[meczet]], z którego korzystali miejscowi [[Tatarzy]]. |
||
=== Wojna polsko-bolszewicka === |
=== Wojna polsko-bolszewicka === |
||
Linia 94: | Linia 92: | ||
''Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939'', Warszawa Polska Agencja Telegraficzna |
''Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939'', Warszawa Polska Agencja Telegraficzna |
||
=== II Wojna światowa 1939-1945 === |
|||
W wyniku [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]] we wrześniu 1939 roku miasto zajęła Armia Czerwona. W 1940 roku dużą część ludności polskiej deportowano w głąb ZSRR. Wojska niemieckie zajęły miasto 25 czerwca 1941 roku. W lipcu oddział [[Einsatzgruppen w Polsce|Einsatzgruppen]] zamordował 1200 Żydów ze Słonimia w okolicach wsi Pietrolewicze, a w listopadzie Niemcy zamordowali 8 tys. Żydów koło wsi Czepielów. Ostatnich więźniów getta Niemcy rozstrzelali w grudniu 1942 r.<ref>AŻIH, Zbiór relacji Żydów Ocalałych z Zagłady, sygn. 301/1483, Relacja Doktorczyka Abrahama Gedalego, k. 2.</ref> Represje objęły także polską ludność miasta, np. na Górze Pietralewickiej rozstrzelano m.in. siostry zakonne: Ewę Noiszewską i Martę Wołowską, które w 1999 roku zaliczone w poczet błogosławionych Kościoła katolickiego. |
|||
=== Po 1945 roku === |
|||
W 1945 roku Słonim wcielono do ZSRR, a większość Polaków została wywieziona ze Słonimia do Polski w granicach z 1945 roku. W tym samym roku władze sowieckie usunęły z miasta zakon niepokalanek. W 1946 roku Rosjanie zamknęli kościół św. Andrzeja i zamienili w magazyn soli. |
|||
=== Po 1991 roku === |
|||
Od 1991 roku Słonim leży na terytorium [[Białoruś|Republiki Białorusi]]. W 1991 roku do miasta wróciły niepokalanki i rozpoczęły remont swojego dawnego kościoła bernardynek. W latach 1991-1993 ks. Witold Żelwietro podniósł z ruin kościół św. Andrzeja. W latach 1996-2003 odbudowany na Sobór Spaski (w miejscu kościoła Bożego Ciała). W mieście działa [[Polska Macierz Szkolna na Białorusi|Polska Macierz Szkolna]]. Od 2004 roku w Słonimiu odbywa się organizowany przez mniejszość polską Międzynarodowy Festiwal Poloneza. W 2010 roku władze białoruskie odmówiły zgody na dalsze istnienie w Słonimiu placówki niepokalanek<ref name=":0" />. |
|||
== Demografia == |
== Demografia == |
||
Linia 137: | Linia 144: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
* [[Kościół św. Andrzeja w Słonimie|Kościół katolicki św. Andrzeja]], późnobarokowy z 1775. |
* [[Kościół św. Andrzeja w Słonimie|Kościół katolicki św. Andrzeja]], późnobarokowy z 1775. Uszkodzony poważanie w czasie I wojny światowej. Po 1945 roku zamknięty przez władze sowieckie z przeznaczeniem na skład soli i zdewastowany. Odzyskany przez katolików w 1991. Rokokowy stiukowy wystrój ołtarza głównego. |
||
* [[Kościół Bernardynek w Słonimie|Kościół |
* [[Kościół Bernardynek w Słonimie|Kościół Bernardynek p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP]] ufundowany w 1644 przez Konstancję z Judyckich Solatecką 2voto Komorowską i wsparty przez darowiznę [[Podstarości|podstarościego]] Zygmunta Przecławskiego i jego braci Adama i Krzysztofa. Początkowo drewniany. Barokowy kościół murowany ukończono w 1670 roku. Kościół [[Konsekracja|konsekrowano]] w 1696 roku. W 1750 roku dobudowano wieżę na osi fasady i zakrystię. W 1761 roku dobudowano skarbczyk. Rokokowe wyposażenie z lat 1759-1762 (Jan Hendel z Wilna). Korpus klasztorny wymurowany w 1764 w miejscu drewnianego. Od 1907 roku w kościele zamieszkały [[Niepokalanki]], którym klasztor oficjalnie przekazano w 1925 roku. Od 1916 roku w klasztorze mieściła się szkoła i utworzono żeńskie Seminarium Nauczycielskie. Od wkroczenia Rosjan w 1939 roku w klasztorze mieścił się szpital. W lipcu 1944 roku w wyniku ostrzału znacznie ucierpiał kościół i klasztor. W 1960 roku władze miejskie rozebrały kaplicę Pana Jezusa Ubiczowanego i murowanej bramy dzwonnicy. Od 1991 roku ponownie w części zabudowań mieszkają Niepokalanki, które odzyskały klasztor w 2005 roku. W latach 2007-2010 kosztem nazaretanek odbudowano bramę-dzwonnicę. Od 2008 roku przy kościele ustanowiono parafię, co doprowadziło do formalnego zamknięcia placówki nazaretanek w 2010 roku. |
||
* [[Klasztor Bernardynów w Słonimie|Kościół i klasztor Bernardynów]], fundacji [[Andrzej Radwan|Andrzeja Radwana]], sekretarza królewskiego z 1630, początkowo drewniany. Kościół murowany z 1645, wczesnobarokowy, należący do systemu miejskich umocnień obronnych. W 1864 zamieniony na cerkiew, w okresie międzywojennym ponownie kościół, po II wojnie światowej [[sobór Trójcy Świętej w Słonimie|cerkiew prawosławna]], nieprzerwanie czynna. Wystrój rokokowy. Budynki klasztorne po kasacie zakonu zamienione w 1864 na magazyny. W okresie międzywojennym siedziba starostwa powiatowego, obecnie internat szkolny |
* [[Klasztor Bernardynów w Słonimie|Kościół i klasztor Bernardynów]], fundacji [[Andrzej Radwan|Andrzeja Radwana]], sekretarza królewskiego z 1630, początkowo drewniany. Kościół murowany z 1645, wczesnobarokowy, należący do systemu miejskich umocnień obronnych. W 1864 zamieniony na cerkiew, w okresie międzywojennym ponownie kościół, po II wojnie światowej [[sobór Trójcy Świętej w Słonimie|cerkiew prawosławna]], nieprzerwanie czynna. Wystrój rokokowy. Budynki klasztorne po kasacie zakonu zamienione w 1864 na magazyny. W okresie międzywojennym siedziba starostwa powiatowego, obecnie internat szkolny |
||
* Klasztor benedyktynek z 1669 r. |
* Klasztor benedyktynek z 1669 r., w dwudziestoleciu międzywojennym mieściło się w nim męskie Seminarium Nauczycielskie, a dziś szkoła |
||
* [[Synagoga w Słonimie|Synagoga barokowa z 1642]], wykorzystywana obecnie jako magazyn |
* [[Synagoga w Słonimie|Synagoga barokowa z 1642]], wykorzystywana obecnie jako magazyn |
||
* Majątek Albertyn (obecnie w granicach miasta), pierwotnie pod nazwą Szydłowice – należały do Sapiehów i Brzostowskich, a od 1809 do 1939 w rękach Pusłowskich, którzy w swym majątku zakładali zakłady przemysłowe. Obecnie teren dawnej rezydencji należy do fabryki kartonu i papieru. |
* Majątek Albertyn (obecnie w granicach miasta), pierwotnie pod nazwą Szydłowice – należały do Sapiehów i Brzostowskich, a od 1809 do 1939 w rękach Pusłowskich, którzy w swym majątku zakładali zakłady przemysłowe. Obecnie teren dawnej rezydencji należy do fabryki kartonu i papieru. |
||
** Pałac późnoklasycystyczny z I poł. XIX w. nad brzegiem rzeki [[Issa (rzeka)|Issy]], wybudowany przez [[Władysław Pusłowski|Władysława Pusłowskiego]]. Zachowała się oficyna i budynek stajni |
** Pałac późnoklasycystyczny z I poł. XIX w. nad brzegiem rzeki [[Issa (rzeka)|Issy]], wybudowany przez [[Władysław Pusłowski|Władysława Pusłowskiego]]. Zachowała się oficyna i budynek stajni |
||
** Park o pow. 5 ha otaczający pałac z domkiem stróża. |
** Park o pow. 5 ha otaczający pałac z domkiem stróża. |
||
* Kapliczka św. Dominika z |
* Kapliczka św. Dominika z 3 ćw. XVIII wieku przy ul. Puszkina, w stylu barokowym, wewnątrz cementowa rzeźba św. Dominika odtworzona w 2000 roku (podobna do kapliczek w [[Iwie (miasto)|Iwiu]] i Hanucie) |
||
* budynek [[Fundusz Kwaterunku Wojskowego|Funduszu Kwaterunku Wojskowego]] z 1931–1934 w stylu modernistycznym według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera. |
* budynek [[Fundusz Kwaterunku Wojskowego|Funduszu Kwaterunku Wojskowego]] z 1931–1934 w stylu modernistycznym według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera. |
||
* Dworzec kolejowy z 1922 roku |
* Dworzec kolejowy z 1922 roku |
||
'''Niezachowane''' |
'''Niezachowane''' |
||
* Kościół p.w. Św. Michała z 1747-1760 roku, w stylu baroku wileńskiego, dwuwieżowy i klasztor Dominikanów - cały zespół zburzony w 1851 r. |
|||
* Kościół p.w. św. Józefa z lat 1740-1743 roku i po 1760 roku, murowany, barokowy (nieukończony) - częściowo rozebrany po 1803 roku |
|||
* Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Laterańskich, po 1858 roku przebudowany na cerkiew Przemienienia Pańskiego, którą zburzono w 1960 roku i w latach 1996-2003 odbudowany na Sobór Spaski |
|||
* Kościół Benedyktynek w stylu klasycystycznym, rozebrany w 1900 roku, przetrwał klasztor |
|||
* Meczet z 1882 roku, zniszczony w 1939 roku |
* Meczet z 1882 roku, zniszczony w 1939 roku |
||
* Pałac Ogińskich z |
* Pałac Ogińskich z 1768 roku, zniszczony przed 1825 rokiem |
||
* Kaplica i klasztor Mariawitek na Zamościu z 1818 roku, drewniane, w dwudziestoleciu międzywojennym szkoła |
|||
* Kościół Dominikanów pw. św. Michała Archanioła z 1680 roku i klasztor, zburzone w 1856 r. |
|||
* cerkiew unicka p.w. Przemienienia Pańskiego przy ul. Spaskiej, spłonęła w 1848 roku |
|||
* Kościół Jezuitów |
|||
* Kapliczka św. Jana Nepomucena przy ul. Dominikańskiej, neogotycka z 2 poł. XIX wieku, zniszczona po 1945 roku |
|||
* Kościół Pijarów |
|||
== Ludzie związani z miastem == |
== Ludzie związani z miastem == |
Wersja z 17:25, 12 lip 2017
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Wysokość |
156 m n.p.m. | ||||
Populacja (2010) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy |
+375 1562 | ||||
Kod pocztowy |
231 800 | ||||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego ![]() Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Białorusi ![]() Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||||
Strona internetowa |
Słonim (biał. Сло́нім, lit. Slanimas, ros. Сло́ним, jid. סלאנים) – miasto w obwodzie grodzieńskim Białorusi przy ujściu Issy do Szczary (dopływ Niemna). 48,8 tys. mieszkańców (2010); przemysł lekki, papierniczy, meblarski, spożywczy, elektromaszynowy, chemiczny; muzeum.
Od 1507 stolica powiatu województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1569 I Rzeczypospolitej.
Historia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Napoleon_Orda-Manor_of_Puslovski_Family%2C_Albyartsin.jpg/220px-Napoleon_Orda-Manor_of_Puslovski_Family%2C_Albyartsin.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/St_Andrew%27s_Church%2C_Slonim.jpg/220px-St_Andrew%27s_Church%2C_Slonim.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Slonim_church.jpg/220px-Slonim_church.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/S%C5%82onim%2C_Zamo%C5%9Bcie%2C_Plabanija._%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BC%2C_%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%8C%D1%86%D0%B5%2C_%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F_%28K._Branie%C5%ADski%2C_1912%29.jpg/220px-S%C5%82onim%2C_Zamo%C5%9Bcie%2C_Plabanija._%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BC%2C_%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%8C%D1%86%D0%B5%2C_%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F_%28K._Branie%C5%ADski%2C_1912%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Slonim%2C_Paradna_Street.jpg/220px-Slonim%2C_Paradna_Street.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Police%2C_Slonim.jpg/220px-Police%2C_Slonim.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Synagogue%2C_Slonim.jpg/220px-Synagogue%2C_Slonim.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Arthur_levy001-Slonim.jpg/220px-Arthur_levy001-Slonim.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/S%C5%82onim._%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BC_%281700%2C_1910%29.jpg/220px-S%C5%82onim._%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BC_%281700%2C_1910%29.jpg)
Miasto do XVIII w.
Pierwsze wzmianki o Słonimie pochodzą z połowy XIII w., gdy przypuszczalnie wchodził w skład księstwa turowskiego.
W 1241 gród Słonim został zniszczony przez wojska Batu-chana. Słonim w 1252 zajęty został przez Lwa Daniłowicza, a od 1258 władał nim litewski książę Mendog, po którym na stałe do Litwy przyłączył to książę Giedymin.
Ok. 1342 Monwid najstarszy syn Giedymina książę kiernowski i słonimski w Słonimie założył stolicę swojego księstwa, ale od 1348 Słonimiem rządził Kiejstut. W 1413 roku Słonim wszedł do woj.trockiego, a w 1507 do woj.nowogródzkiego. W 1460 roku Słonim został określony jako miasteczko królewskie[2]. W 1490 roku wybudowano w Słonimiu na Zarzeczu u stóp zamku katolicki kościół parafialny.
W 1531 król Polski Zygmunt I nadał miastu prawo magdeburskie, a król Zygmunt August w przywileju wydanym w Wilnie dnia 13 maja 1558 roku ustanowił dwa jarmarki dwutygodniowe. Od 1555 roku Słonim był siedzibą sądów ziemskich.
Dnia 4 stycznia 1591 król Zygmunt III odnowił prawa magdeburskie Słonima i nadał herb lwa złotego z krzyżem podwójnym (herb Lis na niebieskim polu). W tym czasie starostą słonimskim był kanclerz wielki litewski Lew Sapieha dzięki któremu Słonim od 1597 roku stał się miejscem obrad sejmików generalnych odbywanych tu do 1685 roku i gromadzących szlachtę kilku województw[2]. W 1641 król Władysław IV nadał przywilej na wybudowanie ulic i rynku, na utrzymanie których ustanowił opłatę targową.
Miasto uległo zniszczeniu w 1655 roku, gdy podczas wojny moskiewskiej spaliły je wojska kniazia Aleksieja Trubeckiego. W 1669 król Michał Korybut Wiśniowiecki odnowił wszystkie miejskie przywileje, co potwierdził Jan III Sobieski w 1679 roku. W 1740 roku rozpoczęto budowę kościoła Jezuitów.
Miasto rozkwitło za czasów hetmana wielkiego litewskiego Michała Ogińskiego, który został starostą słonimskim i osiadł w mieście ze swoim dworem po tym gdy wszedł w posiadanie ekonomii słonimskiej w 1761 roku. W centrum miasta w 1768 roku wybudowano pałac na planie podkowy, a także teatr (Operhaz), ujeżdżalnię i inne budynki. Ok. 1777 w Słonimie uruchomiona została drukarnia. Ogiński własnym kosztem połączył kanałem spławnym dorzecze Dniepru i Niemna.
Po III rozbiorze Polski ukazem Katarzyny II z 14 grudnia 1795 Słonim został stolicą guberni słonimskiej, który to status utracił już w 1797 wchodząc w skład Guberni litewskiej, a od 1801 Guberni grodzieńskiej[2].
Miasto sejmików
Słonim konkurował z Wołkowyskiem o miejsce sejmików generalnych. Miejsce zjazdów głównych pierwotnie ustalone było w Wołkowysku przez Stefana Batorego w 1576. Staraniem Lwa Sapiehy za zgodą króla Zygmunta III w 1631 sejm ustalił jako miejsce obrad sejmiku litewskiego Słonim. Wpłynęło to znacząco na rozwój miasta. W monografii Życie Lwa Sapiehy z 1805 r., w rozdziale XXIV pt. Chwalebne utrzymywanie ziazdu Słonimskiego zapisano to w sposób następujący: „Stany Rzeczyposplitey na Seym zgomadzone za przyłożeniem się Lwa Sapiehy....tak w konstytucyi napisali. ,,Przychylaiąc się do dawnych praw i zwyczaiów postanawiamy, aby na ziazd Słonimski, który Seym uprzedzać zwykł, wszyscy tak PP. Senatorowie, iako i Posłowie W.X.Lit:nie omieszkiwali,, Konstytucye Seymu Warszawskiego za Zymunta III. roku 1631. Tom III fol: 703”[potrzebny przypis].
Sejmiki w Słonimie odbywały się do 1685 r. Miasto było też miejscem sejmików powiatowych, podczas których wybierano posłów na sejm oraz deputatów do Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W mieście raz w roku odbywał się też popis rycerstwa z terenu powiatu.
Miasto w XIX w.
W XIX w. miasto powiatowe w guberni grodzieńskiej. W 1803 roku przystąpiono do rozbiórki kościoła jezuitów. Zburzono też częściowo pałac Ogińskiego. W 1844 roku Rosjanie zlikwidowali klasztor Kanoników Laterańskich, a kościół Bożego Ciała zamieniono w cerkiew. W 1850 roku władze zaborcze skasowały klasztor Benedyktynek i Mariawitek. W 1851 roku Rosjanie rozebrali kościół Dominikanów pw. św. Michała, a kościół Benedyktynek pw. Znalezienia Krzyża Św. rozebrano na cegłę w 1900 roku. W 1864 roku Rosjanie zamknęli klasztor Bernardynów, a kościół klasztorny św. Trójcy zamienili w cerkiew[2].
Wygląd miasta pod koniec XIX w.: Szablon:CytatD
W 1881 roku w mieście wybuchł pożar – spłonęło 900 domów. W tym czasie w mieście było kilka synagog i domów modlitwy, cerkiew soborowa pw. Przemienienia Pańskiego i parafialna pw. św. Trójcy. W 1886 roku do miasta doprowadzono kolej na linii Białystok-Baranowicze. Z katolickich obiektów sakralnych w mieście pozostały jedynie kościół parafialny na przedmieściu Zarzecze i filialny przy klasztorze bernardynek. W klasztorze tym gromadzone były na dożywocie zakonnice ze skasowanych innych klasztorów. W 1897 r. 11 515 na 15 863 mieszkańców (72,5%) było Żydami. W mieście przy ulicy Tatarskiej w pn.-zach. części miasta znajdował się też drewniany meczet, z którego korzystali miejscowi Tatarzy.
Wojna polsko-bolszewicka
1 marca 1919 roku oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego odbiły Słonim z rąk bolszewików. Sowieci, którzy wcześniej oddawali teren bez walki, w Słonimie postawili zacięty, trwający siedem godzin opór. W trakcie walk po stronie polskiej ranny został m.in. por. Wojciech Korsak, dowódca 1. kompanii pułku mińskiego, która pierwsza wdarła się do miasta[3]. W nocy z 10 na 11 marca bolszewicy przypuścili kontratak znacznymi siłami na miasto. W tym czasie w Słonimie obecny był jedynie niewielki polski garnizon pod dowództwem mjr. Rutkiewicza. Mimo to, po walkach na ulicach miasta, Polacy zdołali odeprzeć atak. W walce po stronie polskiej odznaczyła się 1. kompania pułku mińskiego dowodzona przez por. Korsaka[4].
W nocy z 20 na 21 lipca 1920 roku, w czasie ofensywy bolszewików wojska pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego zajęły Słonim, wypierając z niego polską 4 Dywizję Piechoty na linię rzeki Zelwy[5].
W II Rzeczypospolitej
Przed 1939 było to miasto powiatowe w województwie nowogródzkim. Starostą był Stanisław Henszel, burmistrzem – Wł. Plebański, zastępcą burmistrza Mojżesz Zabłocki. Dyrektorem szpitala powiatowego był dr Mowsza Epsztajn.
Świątynie: katolicka 1, greckokatolicka 1, prawosławna 1, muzułmańska 1, żydowska 2.
Szkoły: gimnazjum państwowe, gimnazjum prywatne, 2 seminaria nauczycielskie.
Słonim był garnizonem 79 Pułku Strzelców Słonimskich im. Lwa Sapiehy wchodzącym w skład 20 Dywizji Piechoty. Pułkiem dowodził między innymi płk Marian Turkowski. W latach 1931–1934 wybudowano w Słonimie dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera.
DANE ROZBIEŻNE:
Burmistrz: inż. Henryk Bieńkiewicz, wiceburmistrz Borys Piasecki.
Kościoły rzymskokatolickie – 4
Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939, Warszawa Polska Agencja Telegraficzna
II Wojna światowa 1939-1945
W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow we wrześniu 1939 roku miasto zajęła Armia Czerwona. W 1940 roku dużą część ludności polskiej deportowano w głąb ZSRR. Wojska niemieckie zajęły miasto 25 czerwca 1941 roku. W lipcu oddział Einsatzgruppen zamordował 1200 Żydów ze Słonimia w okolicach wsi Pietrolewicze, a w listopadzie Niemcy zamordowali 8 tys. Żydów koło wsi Czepielów. Ostatnich więźniów getta Niemcy rozstrzelali w grudniu 1942 r.[6] Represje objęły także polską ludność miasta, np. na Górze Pietralewickiej rozstrzelano m.in. siostry zakonne: Ewę Noiszewską i Martę Wołowską, które w 1999 roku zaliczone w poczet błogosławionych Kościoła katolickiego.
Po 1945 roku
W 1945 roku Słonim wcielono do ZSRR, a większość Polaków została wywieziona ze Słonimia do Polski w granicach z 1945 roku. W tym samym roku władze sowieckie usunęły z miasta zakon niepokalanek. W 1946 roku Rosjanie zamknęli kościół św. Andrzeja i zamienili w magazyn soli.
Po 1991 roku
Od 1991 roku Słonim leży na terytorium Republiki Białorusi. W 1991 roku do miasta wróciły niepokalanki i rozpoczęły remont swojego dawnego kościoła bernardynek. W latach 1991-1993 ks. Witold Żelwietro podniósł z ruin kościół św. Andrzeja. W latach 1996-2003 odbudowany na Sobór Spaski (w miejscu kościoła Bożego Ciała). W mieście działa Polska Macierz Szkolna. Od 2004 roku w Słonimiu odbywa się organizowany przez mniejszość polską Międzynarodowy Festiwal Poloneza. W 2010 roku władze białoruskie odmówiły zgody na dalsze istnienie w Słonimiu placówki niepokalanek[2].
Demografia
- Liczba mieszkańców 1817 – 2408 osób, w tym 1340 wyznawców judaizmu.
- Liczba mieszkańców 1860 – 8203 osób.
- Liczba mieszkańców 1867 – 10 166 osób, w tym: 6801 wyznawców judaizmu, 1704 katolików, 1284 prawosławnych, 362 mahometan, 15 ewangelików.
- Liczba mieszkańców 1878 – 15 351 osób, w tym: 10 212 wyznawców judaizmu, 3058 prawosławnych, 1532 katolików, 492 mahometan, 2 ewangelików.
- Liczba mieszkańców 1887 – 22 350 osób, w tym: 18 381 wyznawców judaizmu, 2060 prawosławnych, 1484 katolików, 520 mahometan.
- Liczba mieszkańców 1931 – 16 251, z których zadeklarowało jako język ojczysty: polski 8452 (52%), jidysz i hebrajski 6683 (41%)
- Liczba mieszkańców 1975 – 34 000 osób.
- Liczba mieszkańców 1995 – 53 100 osób.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/timeline/dtwnqkjpmw190dacl7l9fup4141uv6v.png)
Zabytki
- Kościół katolicki św. Andrzeja, późnobarokowy z 1775. Uszkodzony poważanie w czasie I wojny światowej. Po 1945 roku zamknięty przez władze sowieckie z przeznaczeniem na skład soli i zdewastowany. Odzyskany przez katolików w 1991. Rokokowy stiukowy wystrój ołtarza głównego.
- Kościół Bernardynek p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP ufundowany w 1644 przez Konstancję z Judyckich Solatecką 2voto Komorowską i wsparty przez darowiznę podstarościego Zygmunta Przecławskiego i jego braci Adama i Krzysztofa. Początkowo drewniany. Barokowy kościół murowany ukończono w 1670 roku. Kościół konsekrowano w 1696 roku. W 1750 roku dobudowano wieżę na osi fasady i zakrystię. W 1761 roku dobudowano skarbczyk. Rokokowe wyposażenie z lat 1759-1762 (Jan Hendel z Wilna). Korpus klasztorny wymurowany w 1764 w miejscu drewnianego. Od 1907 roku w kościele zamieszkały Niepokalanki, którym klasztor oficjalnie przekazano w 1925 roku. Od 1916 roku w klasztorze mieściła się szkoła i utworzono żeńskie Seminarium Nauczycielskie. Od wkroczenia Rosjan w 1939 roku w klasztorze mieścił się szpital. W lipcu 1944 roku w wyniku ostrzału znacznie ucierpiał kościół i klasztor. W 1960 roku władze miejskie rozebrały kaplicę Pana Jezusa Ubiczowanego i murowanej bramy dzwonnicy. Od 1991 roku ponownie w części zabudowań mieszkają Niepokalanki, które odzyskały klasztor w 2005 roku. W latach 2007-2010 kosztem nazaretanek odbudowano bramę-dzwonnicę. Od 2008 roku przy kościele ustanowiono parafię, co doprowadziło do formalnego zamknięcia placówki nazaretanek w 2010 roku.
- Kościół i klasztor Bernardynów, fundacji Andrzeja Radwana, sekretarza królewskiego z 1630, początkowo drewniany. Kościół murowany z 1645, wczesnobarokowy, należący do systemu miejskich umocnień obronnych. W 1864 zamieniony na cerkiew, w okresie międzywojennym ponownie kościół, po II wojnie światowej cerkiew prawosławna, nieprzerwanie czynna. Wystrój rokokowy. Budynki klasztorne po kasacie zakonu zamienione w 1864 na magazyny. W okresie międzywojennym siedziba starostwa powiatowego, obecnie internat szkolny
- Klasztor benedyktynek z 1669 r., w dwudziestoleciu międzywojennym mieściło się w nim męskie Seminarium Nauczycielskie, a dziś szkoła
- Synagoga barokowa z 1642, wykorzystywana obecnie jako magazyn
- Majątek Albertyn (obecnie w granicach miasta), pierwotnie pod nazwą Szydłowice – należały do Sapiehów i Brzostowskich, a od 1809 do 1939 w rękach Pusłowskich, którzy w swym majątku zakładali zakłady przemysłowe. Obecnie teren dawnej rezydencji należy do fabryki kartonu i papieru.
- Pałac późnoklasycystyczny z I poł. XIX w. nad brzegiem rzeki Issy, wybudowany przez Władysława Pusłowskiego. Zachowała się oficyna i budynek stajni
- Park o pow. 5 ha otaczający pałac z domkiem stróża.
- Kapliczka św. Dominika z 3 ćw. XVIII wieku przy ul. Puszkina, w stylu barokowym, wewnątrz cementowa rzeźba św. Dominika odtworzona w 2000 roku (podobna do kapliczek w Iwiu i Hanucie)
- budynek Funduszu Kwaterunku Wojskowego z 1931–1934 w stylu modernistycznym według projektu warszawskiego architekta Wacława Wekera.
- Dworzec kolejowy z 1922 roku
Niezachowane
- Kościół p.w. Św. Michała z 1747-1760 roku, w stylu baroku wileńskiego, dwuwieżowy i klasztor Dominikanów - cały zespół zburzony w 1851 r.
- Kościół p.w. św. Józefa z lat 1740-1743 roku i po 1760 roku, murowany, barokowy (nieukończony) - częściowo rozebrany po 1803 roku
- Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Laterańskich, po 1858 roku przebudowany na cerkiew Przemienienia Pańskiego, którą zburzono w 1960 roku i w latach 1996-2003 odbudowany na Sobór Spaski
- Kościół Benedyktynek w stylu klasycystycznym, rozebrany w 1900 roku, przetrwał klasztor
- Meczet z 1882 roku, zniszczony w 1939 roku
- Pałac Ogińskich z 1768 roku, zniszczony przed 1825 rokiem
- Kaplica i klasztor Mariawitek na Zamościu z 1818 roku, drewniane, w dwudziestoleciu międzywojennym szkoła
- cerkiew unicka p.w. Przemienienia Pańskiego przy ul. Spaskiej, spłonęła w 1848 roku
- Kapliczka św. Jana Nepomucena przy ul. Dominikańskiej, neogotycka z 2 poł. XIX wieku, zniszczona po 1945 roku
Ludzie związani z miastem
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- Zbigniew Chmielewski (1926–2009) – polski reżyser i scenarzysta filmowy, więzień łagrów NKWD
- Łukasz Dziekuć-Malej – białoruski duchowny baptystyczny, działacz narodowy i niepodległościowy
- Izabella Godlewska (ur. 1931) – polska malarka, rzeźbiarka, architekt
- Stanisław Gorgolewski (1926–2011) – polski fizyk i astronom, specjalizujący się w radioastronomii, profesor
- Bolesław Hebrowski (1921–2014) – żołnierz AK, Honorowy Prezes Dolnośląskiego Oddziału PZITS
- Siarhiej Jorsz (ur. 1972) – białoruski historyk i dziennikarz
- Michał Konarski (1784–1861) – polski pedagog, literat, testator na cele społeczne
- Julian Korsak (1806–1855) – polski poeta, tłumacz
- Uładzimir Ksianiewicz – białoruski działacz narodowy, wojskowy.
- Michał Marks (1859–1907) – brytyjski przedsiębiorca żydowskiego pochodzenia, jeden ze współzałożycieli firmy Marks & Spencer
- Michał Kazimierz Ogiński (ok. 1728–1800) – hetman wielki litewski, wojewoda wileński, kompozytor, pisarz, poeta i dramaturg, budowniczy Kanału Ogińskiego
- Wacław Pelikan (1790–1873) – polski lekarz, chirurg, rektor Uniwersytetu Wileńskiego
- Teresa Perl (1871–1939) – polska działaczka społeczna żydowskiego pochodzenia
- Florian Piekarski (1868–1919) – polski malarz
- Leonarda Rewkowska (ur. 1939) – polska działaczka na Białorusi, sybiraczka, od 1993 prezes rejonowego Związku Polaków na Białorusi w Słonimie
- Stanisław Rudziński (1933–2009) – polski wykładowca chemii i filozofii, doktor, działacz Solidarności w podziemiu
- Adolf Sarnecki (1898–1960) – polski nauczyciel, inspektor szkolny, poseł
- Zbigniew Siemienowicz (ur. 1958) – litewski lekarz, działacz polskiej społeczności na Litwie, poseł na sejm litewski (1992–1996)
- Fiodor Siniczkin (1901–1962) – radziecki wojskowy, dowódca partyzancki, Bohater Związku Radzieckiego
- Tytus Świderski (1843–1880) – polski historyk i historyk literatury, nauczyciel gimnazjalny.
- Abraham Weinberg (1802–1884) – cadyk, założyciel dynastii chasydzkiej
- Maria Marta Kazimiera Wołowska (1879–1942) – polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, błogosławiona Kościoła katolickiego
- Leon Kurowski (1907–1998) – polski prawnik specjalizujący się w prawie finansowym.
Ciekawostki
Od nazwy tego miasta wywodzi się nazwisko polskiego pisarza pochodzenia żydowskiego Antoniego Słonimskiego.
Słonim jest znany w Izraelu z dynastii rabinów chasydzkich.
Miejscowości na terenie powiatu przed 1939: Dziewiątkowicze, Dziewiątkowicze Nowe, Dziewiątkowicze Stare, Trybuszki
- ↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года (ros.)
- ↑ a b c d e Materiały do dziejów sztuki sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, część II tom 3 Miasto Słonim, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 2013, s.7-9
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Wstępna faza walk, s. 63–64.
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Wstępna faza walk, s. 65.
- ↑ Wyszczelski 2010 ↓, Odwrót znad Auty i Berezyny, s. 600.
- ↑ AŻIH, Zbiór relacji Żydów Ocalałych z Zagłady, sygn. 301/1483, Relacja Doktorczyka Abrahama Gedalego, k. 2.
Bibliografia
- Życie Lwa Sapiehy Kanclerza Wielkiego potym wojewody Y Hetmana Buławy W.W.X.L. Słońimskiego, Markowskiego, Miadziolskiego, Brzeskiego, Mohilowskiego, Jaswońskiego, Szereszowskiego, Retowskiego, Parnawskiego, Meyszagolskiego, etc. Starosty., w Drukarni Nre 646. przy Nowolipiu, Warszawa 1805
- Słonim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 823 .
- Księga Adresowa Polski, (str. 1047), 1929
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11934-5.