Zamek w Braniewie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Zamek w Braniewie zbudowano pod koniec [[XIII wiek]]u w czasach [[Biskupi warmińscy|biskupa]] [[Henryk Fleming|Henryka I Fleminga]] (1279–1300). Pierwsza informacja źródłowa o zamku w Braniewie po jego założeniu w nowym miejscu, po zniszczeniu starszej drewnianej warowni przez Prusów, została zawarta w dokumencie z 1282 roku. Około 1320-1330 r. murowany zamek w Braniewie został rozbudowany<ref>M. Arszyński, M. Kutzner, ''Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa'', t. 2, z. 1: Woj. elbląskie, Warszawa 1980, s. VIII, 9, 23 i n.</ref>. Do 1340 r. murowany zamek w Braniewie był główną rezydencją biskupów warmińskich, a także siedzibą władz administracyjnych zarządzających domeną biskupią oraz komornictwem braniewskim. W 1340 roku biskup [[Herman z Pragi]] przeniósł się wraz z dworem do [[Orneta|Ornety]], a jego następca [[Jan z Miśni]] obrał ostatecznie za miejsce rezydowania [[Lidzbark Warmiński]]. Od roku 1340 na zamku rezydował biskupi burgrabia. W 1396 podczas rewolty wobec biskupa [[Henryk Sorbom|Henryka Sorboma]] zamek zdobyli mieszczanie braniewscy i częściowo zniszczyli. Z kolei w 1454 roku zamek zdobyli członkowie [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], a od 1461 ponownie znalazł się w posiadaniu biskupim odbity z rąk czeskich zaciężnych przez mieszczan. W latach |
Zamek w Braniewie zbudowano pod koniec [[XIII wiek]]u w czasach [[Biskupi warmińscy|biskupa]] [[Henryk Fleming|Henryka I Fleminga]] (1279–1300). Pierwsza informacja źródłowa o zamku w Braniewie po jego założeniu w nowym miejscu, po zniszczeniu starszej drewnianej warowni przez Prusów, została zawarta w dokumencie z 1282 roku. Około 1320-1330 r. murowany zamek w Braniewie został rozbudowany<ref>M. Arszyński, M. Kutzner, ''Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa'', t. 2, z. 1: Woj. elbląskie, Warszawa 1980, s. VIII, 9, 23 i n.</ref>. Do 1340 r. murowany zamek w Braniewie był główną rezydencją biskupów warmińskich, a także siedzibą władz administracyjnych zarządzających domeną biskupią oraz komornictwem braniewskim. W 1340 roku biskup [[Herman z Pragi]] przeniósł się wraz z dworem do [[Orneta|Ornety]], a jego następca [[Jan z Miśni]] obrał ostatecznie za miejsce rezydowania [[Lidzbark Warmiński]]. Od roku 1340 na zamku rezydował biskupi burgrabia. W 1396 podczas rewolty wobec biskupa [[Henryk Sorbom|Henryka Sorboma]] zamek zdobyli mieszczanie braniewscy i częściowo zniszczyli. Z kolei w 1454 roku zamek zdobyli członkowie [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], a od 1461 ponownie znalazł się w posiadaniu biskupim odbity z rąk czeskich zaciężnych przez mieszczan. W XV w. lub na początku XVI w. na południowym przedmurzu zamku głównego ufortyfikowano przejazd bramny oraz groblę za pomocą barbakanu. Przed 1626 r. umocnienia barbakanu wzmocniono dodatkowo elementem fortyfikacji stałej – dwuramiennikiem. Został on umieszczony po południowej stronie fosy miejskiej. W latach 1626–1635 wojska szwedzkie podczas pierwszej wojny z Rzeczpospolitą i okupacji północnej części władztwa warmińskiego, rozwinęły umocnienia przed barbakanem. W miejsce dwuramiennika został wzniesiony bastion. W 1636 roku zamek gościł króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]]. W 1807 roku zamek został częściowo zniszczony podczas wojen napoleońskich ([[Bitwa o Braniewo (1807)|bitwa o Braniewo]] w dniu 26.02.1807 roku). Od roku 1811 w zamku mieściła się szkoła. Podczas przebudowy w latach 1873–74 rozebrano część zabudowań zamkowych, w tym dom główny. W nowo wybudowany budynek szkolny wkomponowana została gotycka wieża bramna. W czasie walk w 1945 roku zamek spłonął i około 1958 roku ruiny zostały rozebrane. Ocalała jedynie wieża bramna z kaplicą na piętrze. |
||
== Architektura == |
== Architektura == |
||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
== Wieża bramna z gotycką kaplicą == |
== Wieża bramna z gotycką kaplicą == |
||
[[Plik:Wieża bramna.jpg|lewo|mały|266x266px|W 2016 wieża bramna otrzymała charakterystyczne gwieżdziste podświetlenie]] |
[[Plik:Wieża bramna.jpg|lewo|mały|266x266px|W 2016 wieża bramna otrzymała charakterystyczne gwieżdziste podświetlenie]] |
||
Jedyną pozostałością zamku jest trzykondygnacyjna ceglana wieża bramna prowadząca dawniej na dziedziniec zamkowy. Dolna część wieży została zbudowana w czwartej ćwierci XIII wieku. Nadbudowano ją w latach 1320-1330 umieszczając w nadbudowanej części kaplicę pod wezwaniem św. Andrzeja ze sklepieniami<ref>http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Komunikaty_Mazursko_Warminskie/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372.pdf</ref>. Kaplica została przykryta sklepieniem gwiaździstym, które po zniszczeniach z 1945 roku zostało zrekonstruowane w 1960 roku. W kaplicy znajduje się wnęka ołtarza, a w piętrach kręcone schody, które prowadziły na obiegającą wnętrze kaplicy galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży. W północnej wnęce jest prostokątna tablica z piaskowca, przedstawiającą herb biskupa Szymona Rudnickiego (1604-1621) z napisem: ''SIMON RUDNICKI DGEPIS VARMIENSIS''. |
Jedyną pozostałością zamku jest trzykondygnacyjna ceglana wieża bramna prowadząca dawniej na dziedziniec zamkowy. Dolna część wieży została zbudowana w czwartej ćwierci XIII wieku. Nadbudowano ją w latach 1320-1330 umieszczając w nadbudowanej części kaplicę pod wezwaniem św. Andrzeja ze sklepieniami<ref name=":0">http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Komunikaty_Mazursko_Warminskie/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372.pdf</ref>. Przypuszczalnie kaplica została zbudowana na polecenie biskupa [[Eberhard z Nysy|Eberharda z Nysy]]<ref name=":0" />. Kaplica została przykryta sklepieniem gwiaździstym, które po zniszczeniach z 1945 roku zostało zrekonstruowane w 1960 roku. W kaplicy znajduje się wnęka ołtarza, a w piętrach kręcone schody, które prowadziły na obiegającą wnętrze kaplicy galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży. W północnej wnęce jest prostokątna tablica z piaskowca, przedstawiającą herb biskupa Szymona Rudnickiego (1604-1621) z napisem: ''SIMON RUDNICKI DGEPIS VARMIENSIS''. |
||
Najwyższa kondygnacja wieży pochodzi z XVII wieku, a wieńczące ją gzymsy w stylu neogotyckim z lat 1873-1874. |
Najwyższa kondygnacja wieży pochodzi z XVII wieku, a wieńczące ją gzymsy w stylu neogotyckim z lat 1873-1874. |
||
W dolnej części w ścianie zachodniej i wschodniej widoczne są fragmenty ostrołukowych arkad zamurowanego obecnie przejazdu, z których wschodni obrzeżony został w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. Przejazd we wnętrzu zajmują obecnie murowane schody. Obecnie wieża nie jest dostępna do zwiedzania. |
W dolnej części w ścianie zachodniej i wschodniej widoczne są fragmenty ostrołukowych arkad zamurowanego obecnie przejazdu, z których wschodni obrzeżony został w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. Przejazd we wnętrzu zajmują obecnie murowane schody. Obecnie wieża nie jest dostępna do zwiedzania. |
||
Wersja z 12:40, 20 sie 2019
 nr rej. 538/97 (B/45) z 14.12.1957[1]
| |
 Wieża bramna z kaplicą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
koniec XIII w. |
| Ważniejsze przebudowy |
1320-30 |
| Zniszczono |
1945, |
Położenie na mapie Braniewa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |
 54°22′54,40″N 19°49′32,46″E/54,381778 19,825683
| |
Zamek w Braniewie – zamek biskupi z XIII wieku w Braniewie. Jego pozostałości znajdują się w południowo-wschodniej części Starego Miasta niedaleko kościoła św. Katarzyny.
Historia
Zamek w Braniewie zbudowano pod koniec XIII wieku w czasach biskupa Henryka I Fleminga (1279–1300). Pierwsza informacja źródłowa o zamku w Braniewie po jego założeniu w nowym miejscu, po zniszczeniu starszej drewnianej warowni przez Prusów, została zawarta w dokumencie z 1282 roku. Około 1320-1330 r. murowany zamek w Braniewie został rozbudowany[2]. Do 1340 r. murowany zamek w Braniewie był główną rezydencją biskupów warmińskich, a także siedzibą władz administracyjnych zarządzających domeną biskupią oraz komornictwem braniewskim. W 1340 roku biskup Herman z Pragi przeniósł się wraz z dworem do Ornety, a jego następca Jan z Miśni obrał ostatecznie za miejsce rezydowania Lidzbark Warmiński. Od roku 1340 na zamku rezydował biskupi burgrabia. W 1396 podczas rewolty wobec biskupa Henryka Sorboma zamek zdobyli mieszczanie braniewscy i częściowo zniszczyli. Z kolei w 1454 roku zamek zdobyli członkowie Związku Pruskiego, a od 1461 ponownie znalazł się w posiadaniu biskupim odbity z rąk czeskich zaciężnych przez mieszczan. W XV w. lub na początku XVI w. na południowym przedmurzu zamku głównego ufortyfikowano przejazd bramny oraz groblę za pomocą barbakanu. Przed 1626 r. umocnienia barbakanu wzmocniono dodatkowo elementem fortyfikacji stałej – dwuramiennikiem. Został on umieszczony po południowej stronie fosy miejskiej. W latach 1626–1635 wojska szwedzkie podczas pierwszej wojny z Rzeczpospolitą i okupacji północnej części władztwa warmińskiego, rozwinęły umocnienia przed barbakanem. W miejsce dwuramiennika został wzniesiony bastion. W 1636 roku zamek gościł króla Władysława IV. W 1807 roku zamek został częściowo zniszczony podczas wojen napoleońskich (bitwa o Braniewo w dniu 26.02.1807 roku). Od roku 1811 w zamku mieściła się szkoła. Podczas przebudowy w latach 1873–74 rozebrano część zabudowań zamkowych, w tym dom główny. W nowo wybudowany budynek szkolny wkomponowana została gotycka wieża bramna. W czasie walk w 1945 roku zamek spłonął i około 1958 roku ruiny zostały rozebrane. Ocalała jedynie wieża bramna z kaplicą na piętrze.
Architektura
Zamek wzniesiono z cegły nad brzegiem starego koryta Pasłęki, na miejscu poprzedniej warowni założonej przez Krzyżaków około 1240 roku, a zniszczonej przez Prusów dwa lata później. Budowlę założono na planie kwadratu z przelotem bramnym od południowego wschodu wiodącym na główny dziedziniec przez budynek mieszkalny. Od strony południowo-zachodniej znajdowało się przedzamcze, do którego prowadziła brama z głównego dziedzińca. W latach 1320-1330 nastąpiła rozbudowa warowni, którą otoczono murem obronnym z dwiema wieżami, od północy i zachodu. Wzdłuż muru od strony północno-wschodniej zbudowano budynki gospodarcze.
Wieża bramna z gotycką kaplicą
Jedyną pozostałością zamku jest trzykondygnacyjna ceglana wieża bramna prowadząca dawniej na dziedziniec zamkowy. Dolna część wieży została zbudowana w czwartej ćwierci XIII wieku. Nadbudowano ją w latach 1320-1330 umieszczając w nadbudowanej części kaplicę pod wezwaniem św. Andrzeja ze sklepieniami[3]. Przypuszczalnie kaplica została zbudowana na polecenie biskupa Eberharda z Nysy[3]. Kaplica została przykryta sklepieniem gwiaździstym, które po zniszczeniach z 1945 roku zostało zrekonstruowane w 1960 roku. W kaplicy znajduje się wnęka ołtarza, a w piętrach kręcone schody, które prowadziły na obiegającą wnętrze kaplicy galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży. W północnej wnęce jest prostokątna tablica z piaskowca, przedstawiającą herb biskupa Szymona Rudnickiego (1604-1621) z napisem: SIMON RUDNICKI DGEPIS VARMIENSIS. Najwyższa kondygnacja wieży pochodzi z XVII wieku, a wieńczące ją gzymsy w stylu neogotyckim z lat 1873-1874. W dolnej części w ścianie zachodniej i wschodniej widoczne są fragmenty ostrołukowych arkad zamurowanego obecnie przejazdu, z których wschodni obrzeżony został w partii łuku fryzem z cegieł układanych rębem skośnym. Przejazd we wnętrzu zajmują obecnie murowane schody. Obecnie wieża nie jest dostępna do zwiedzania.
20 października 2017 po pozytywnej weryfikacji projektu „Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie” została podpisana umowa z Urzędem Marszałkowskim na dofinansowanie remontu wieży. Projekt obejmuje remont wieży bramnej zamku biskupiego z adaptacją na funkcję punktu informacji turystycznej wraz z tarasem widokowym oraz zagospodarowaniem terenu wokół wieży (wytyczenie ścieżek i placu, elementy małej architektury, miejsca parkingowe). Zakres projektu obejmuje także prace remontowe murów obronnych przy ul. Kromera o długości 55,3 m. Łączna wartość projektu to ponad 3,5 mln zł, z czego o 3 mln zł stanowi dofinansowanie.[4][5]
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2013-03-03].
- ↑ M. Arszyński, M. Kutzner, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 2, z. 1: Woj. elbląskie, Warszawa 1980, s. VIII, 9, 23 i n.
- ↑ a b http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Komunikaty_Mazursko_Warminskie/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r2002-t-n3-s345-372.pdf
- ↑ Nowe życie wieży bramnej [online], braniewo.wm.pl [dostęp 2017-10-22] (pol.).
- ↑ Wieża bramna doczeka się remontu. Są pieniądze [online], Portal Braniewo [dostęp 2017-10-22] (pol.).
Bibliografia
- Włodzimierz Jacek Adamski: Zamek w Braniewie. [dostęp 15 marca 2008]. (pol.).
- L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012, s. 109-110. ISBN 978-83-213-4158-3.
- Z. Nawrocki, Zamek w Braniewie, Rocznik Olsztyński, 1970, t. IX, ss. 81-112
- Adam Soćko, Kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie, Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, rok 2002
- Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H.4: Das Ermland, Königsberg 1894, ss. 41-44 i 294-296