Lipa drobnolistna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Pomnikowe lipy: źródła/przypisy |
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
||
| Linia 45: | Linia 45: | ||
* '''Zbiór i suszenie:''' Do celów leczniczych kwiatostany lipy (z podsadkami) zbiera się podczas kwitnienia pod koniec czerwca lub w lipcu, w czasie suchej pogody. Zbiór jest przeprowadzany z dziko rosnących lub sadzonych drzew. Obcina się szczyty gałązek, a następnie ręcznie obrywa kwiatostany, które suszy się w miejscu zacienionym i przewiewnym w temperaturze do 40 °C. |
* '''Zbiór i suszenie:''' Do celów leczniczych kwiatostany lipy (z podsadkami) zbiera się podczas kwitnienia pod koniec czerwca lub w lipcu, w czasie suchej pogody. Zbiór jest przeprowadzany z dziko rosnących lub sadzonych drzew. Obcina się szczyty gałązek, a następnie ręcznie obrywa kwiatostany, które suszy się w miejscu zacienionym i przewiewnym w temperaturze do 40 °C. |
||
; Inne zastosowania: |
|||
* Z drewna wypala się [[węgiel drzewny]] stosowany w lecznictwie. |
* Z drewna wypala się [[węgiel drzewny]] stosowany w lecznictwie. |
||
* Jest cenną [[roślina miododajna|rośliną miododajną]]. Miód lipowy ma podobne własności lecznicze jak jej kwiaty. |
* Jest cenną [[roślina miododajna|rośliną miododajną]]. Miód lipowy ma podobne własności lecznicze jak jej kwiaty. |
||
| Linia 52: | Linia 52: | ||
* Z [[nasiono|nasion]] można otrzymywać bardzo dobry [[oleje roślinne|olej]] jadalny. |
* Z [[nasiono|nasion]] można otrzymywać bardzo dobry [[oleje roślinne|olej]] jadalny. |
||
== Drzewa okazałe i pomnikowe == |
|||
== Ciekawostki == |
|||
Największa lipa drobnolistna w Polsce rosła w miejscowości [[Cielętniki (województwo śląskie)|Cielętniki]], gmina [[Dąbrowa Zielona]]. Miała ona wysokość 28,6 m i obwód 11,06 m. Najwyższe w Polsce oraz prawdopodobnie w całej Europie lipy drobnolistne rosną w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]]. Najokazalsze z nich osiągają przeszło 37 metrów wysokości, ale ze względu na występowanie w zwartych drzewostanach odznaczają się znacznie mniejszą średnica pnia niż lipa, która rosła w Cielętnikach<ref name=drzewa>[http://drzewa.nk4.netmark.pl/atlas/lipa/lipa_drobnolistna/lipa_drobnolistna.php#wybrane_okazy/ Lipa drobnolistna w serwisie MojeDrzewa.pl (www.drzewa.nk4.netmark.pl), dostęp 2013-03]</ref>. W nocy z 5 na 6 października 2017 orkan Ksawery powalił lipę na ziemię. Pozostał tylko niewielki kikut<ref>[http://www.dziennikzachodni.pl/strefa-agro/a/najstarsza-lipa-w-polsce-zniszczona-przez-orkan-ksawery-zobaczcie-co-zostalo-z-lipy-w-cieletnikach,12554680/ Najstarsza lipa w Polsce zniszczona przez orkan Ksawery. Zobaczcie, co zostało z lipy w Cielętnikach (dziennikzachodni.pl)]</ref>. |
|||
Lipa drobnolistna jest drzewem długowiecznym – za najstarszą lipę drobnolistną w Europie uważa się okaz rosnący w miejscowości Oberbayern w Niemczech. Wiek tego drzewa szacowany jest na 1200 lat. Najstarszą lipą tego gatunku w Polsce był prawdopodobnie opisany wyżej okaz z miejscowości Cielętniki liczący około 530 lat<ref name=drzewa/>. |
|||
* Istnieje wiele [[odmiana (biologia)|odmian]] lipy oraz [[mieszaniec|mieszańców]] międzygatunkowych. |
|||
* Najmniej podobną do wyjściowego gatunku odmianą jest ''Tilia cordata'' ‘Komsta Minima’ – polska karłowa odmiana lipy (nazwa pochodzi od nazwiska hodowców – Kazimierza i Stanisława Komstów). Drzewko to przypomina [[bonzai]], ma bardzo małe listki i utrzymuje taką wielkość przez co najmniej 15 lat (w takim wieku są dziś najstarsze egzemplarze). |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* Uważana jest za drzewo obdarzone pozytywną energią, korzystnie wpływające na zdrowie człowieka. |
|||
| ⚫ | |||
== Pomnikowe lipy == |
|||
W Centralnym rejestrze form ochrony przyrody w Polsce znajdują się 3744 lipy drobnolistne objęte ochroną jako [[pomnik przyrody|pomniki przyrody]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/search.jsf | tytuł = Lipa drobnolistna - wyniki wyszukiwania | praca = Centralny rejestr form ochrony przyrody | opublikowany = Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska | data dostępu = 2020-06-22}}</ref>. |
W Centralnym rejestrze form ochrony przyrody w Polsce znajdują się 3744 lipy drobnolistne objęte ochroną jako [[pomnik przyrody|pomniki przyrody]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/search.jsf | tytuł = Lipa drobnolistna - wyniki wyszukiwania | praca = Centralny rejestr form ochrony przyrody | opublikowany = Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska | data dostępu = 2020-06-22}}</ref>. |
||
| Linia 71: | Linia 65: | ||
* [[Lipa Powstańców]] |
* [[Lipa Powstańców]] |
||
* [[Lipa Dobrosława]] |
* [[Lipa Dobrosława]] |
||
== Rola w kulturze == |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Wersja z 23:43, 22 cze 2020
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
lipa drobnolistna |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} Mill. Gard. dict. ed. 8: Tilia no. 1. 1768 | |
Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) – gatunek drzewa, należący do rodziny lipowatych (według systemu Reveala). Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej[2]. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach jako roślina ozdobna i użyteczna. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy lub zadomowiony.
Morfologia
- Pokrój
- Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona jest regularna – szerokojajowata lub kulista. Na młodych drzewach gałęzie są pod dużym kątem wzniesione do góry, a ich kora jest gładka i ma szary kolor. Na starych drzewach konary zwisają w dół, a ich kora jest gruba i nieregularna. Cieńsze gałązki są nagie, górą brunatnoczerwone.
- Liście
- Pod spodem nagie, tylko w kątach nerwów mają pęczki rudych włosów. Po górnej stronie są żywozielone, dolna ich strona jest jaśniejsza. Blaszki, z regularnie piłkowanym brzegiem, mają okrągłosercowaty kształt i charakterystycznie zakończony wierzchołek. Są szersze niż dłuższe i lekko wcięte u nasady. Ustawione są skrętolegle. Liście mają średnicę 30–70 mm (wyjątkowo do 90 mm) i brzegi lekko zawinięte do góry. Błyszczące, jajowate pąki czerwonobrunatnego koloru okryte są dwiema łuskami. Jesienią liście przyjmują żółty kolor.
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo lub pęczkami po 2–12, są wzniesione ponad liście. Mają dość długą szypułkę i w dolnej części podługowatą podsadkę. Całe kwiaty mają jasnożółtą barwę i wydzielają intensywny, przyjemny zapach. Ich pręciki są zbliżone wielkością do płatków korony.
- Owoc
- Kulisty, twardy, nagi orzech, wielkości 6–8 mm ze skrzydełkiem (pochodzącymi z podsadki kwiatu).
Biologia i ekologia
Megafanerofit. Kwiaty mają miodniki i zapylane są przez owady. Podczas kwitnienia są odwiedzane przez ogromne ilości pszczół. Okres kwitnienia: koniec czerwca – lipiec. Kwitnie około dwa tygodnie później niż lipa szerokolistna. W stanie naturalnym występuje w lasach, głównie dębowo-grabowych. Często jest nasadzana w parkach, alejach, przy domach i drogach. W zimie nie wymarza, jest dobrze przystosowana do naszego klimatu, jednak duże zanieczyszczenia powietrza szkodzą jej. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Carpinion i gatunek wyróżniający dla Ass. Aceri-Tilietum.
Zastosowanie
- Surowiec zielarski: Kwiatostan lipy (Inflorescentia Tiliae) syn. kwiat lipowy (Flos Tiliae). Surowca dostarczają 2 gatunki lip: drobnolistna i szerokolistna. Kwiatostan jest barwy żółtawozielonej, złożony zwykle z 2–7 kwiatów o średnicy do 15 mm z 5 działkami kielicha oraz płatkami korony[6]. Zapach aromatyczny, przyjemny i delikatny, smak słaby śluzowato-słodki. Surowiec zawiera jako główne składniki czynne związki flawonoidowe (około 1%), śluz (około 3%) oraz olejek eteryczny. Dotychczas poznano ponad 20 związków flawonoidowych występujących w kwiatostanie lipy – są to głównie pochodne glikozydowe kwercetyny, kemferolu i akacetyny. Na specjalną uwagę zasługuje tilirozyd. Olejek eteryczny występuje w ilości 0,02–0,05%. W jego skład wchodzi przyjemnie pachnący farnezol (0,3–5%), kilka węglowodorów alifatycznych (do 50%), geraniol, eugenol oraz inne związki. Pewne znaczenie ma również śluz, z którego podczas hydrolizy powstają kwasy uronowe (do 40%), metylopentozy (około 12%) i heksozy (około 50%). Ponadto surowiec zawiera do 2% garbników i leukoantocyjanidyny.
- Działanie: Preparaty wykonane z tego surowca są tradycyjnie używane jako środki napotne w postaci naparów szczególnie w lekkich przeziębieniach. Właściwości napotne oraz przeciwzapalne mogą być związane z zawartością wszystkich wymienionych składników (szczególnie flawonoidów i śluzu). W przypadku choroby przebiegającej z gorączką napary lub odwary z kwiatów lipy łagodnie zwiększają wydzielanie potu i poprawiają nieco transpirację i perspirację skóry. Lipa skutecznie działa napotnie nie tylko po wypiciu naparu, ale także użyta do kąpieli. Działanie to polega częściowo na bezpośrednim pobudzeniu czynności gruczołów potowych, a także, w pewnym stopniu, na zwiększeniu ich wrażliwości na bodźce przekazywane przez nerwy układu współczulnego przewodu pokarmowego i narządów rodnych kobiet. Zmniejszają one nieznacznie napięcie mięśni gładkich, pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie soku żołądkowego, wzmagają przepływ żółci do dwunastnicy, wydalanie moczu, wpływają na konsystencję krwi, obniżają nieznacznie jej lepkość i przeciwdziałają agregacji krwinek czerwonych. Znane są również właściwości lipy jako dobrego środka uspokajającego, który znosi napięcie i nadmierne pobudzenie układu nerwowego.
- Dawkowanie: Napar z kwiatów lipy przygotowuje się zalewając 2 szklankami wrzącej wody 1,5 łyżki surowca i 15 minutowe zaparzanie pod przykryciem. Po kolejnych 10 min należy napar przecedzić. Pić po ½ szklanki 3 razy dziennie po jedzeniu.
- Zbiór i suszenie: Do celów leczniczych kwiatostany lipy (z podsadkami) zbiera się podczas kwitnienia pod koniec czerwca lub w lipcu, w czasie suchej pogody. Zbiór jest przeprowadzany z dziko rosnących lub sadzonych drzew. Obcina się szczyty gałązek, a następnie ręcznie obrywa kwiatostany, które suszy się w miejscu zacienionym i przewiewnym w temperaturze do 40 °C.
- Inne zastosowania
- Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
- Jest cenną rośliną miododajną. Miód lipowy ma podobne własności lecznicze jak jej kwiaty.
- Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie.
- Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
- Z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny.
Drzewa okazałe i pomnikowe
Największa lipa drobnolistna w Polsce rosła w miejscowości Cielętniki, gmina Dąbrowa Zielona. Miała ona wysokość 28,6 m i obwód 11,06 m. Najwyższe w Polsce oraz prawdopodobnie w całej Europie lipy drobnolistne rosną w Puszczy Białowieskiej. Najokazalsze z nich osiągają przeszło 37 metrów wysokości, ale ze względu na występowanie w zwartych drzewostanach odznaczają się znacznie mniejszą średnica pnia niż lipa, która rosła w Cielętnikach[7]. W nocy z 5 na 6 października 2017 orkan Ksawery powalił lipę na ziemię. Pozostał tylko niewielki kikut[8].
Lipa drobnolistna jest drzewem długowiecznym – za najstarszą lipę drobnolistną w Europie uważa się okaz rosnący w miejscowości Oberbayern w Niemczech. Wiek tego drzewa szacowany jest na 1200 lat. Najstarszą lipą tego gatunku w Polsce był prawdopodobnie opisany wyżej okaz z miejscowości Cielętniki liczący około 530 lat[7].
W Centralnym rejestrze form ochrony przyrody w Polsce znajdują się 3744 lipy drobnolistne objęte ochroną jako pomniki przyrody[9].
Przykłady drzew pomnikowych:
Rola w kulturze
- Przez Słowian uważana była za drzewo święte. Miała chronić przed piorunami i złymi duchami. Przekonanie to przeniknęło potem do chrześcijaństwa i bardzo często na lipie wieszano figurki Matki Boskiej i budowano kapliczki pod lipami[potrzebny przypis].
- W starożytnej Grecji była uważana za symbol niewinności i czystości[potrzebny przypis].
- Poeci pisali o niej wiersze. Jeden z bardziej znanych to fraszka Jana Kochanowskiego „Na lipę”[potrzebny przypis].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2009-12-22]. (ang.).
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
- ↑ W. Olechnowicz-Stępień, E. Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 83-200-1594-4.
- ↑ A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 436. ISBN 83-202-0472-0.
- ↑ Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
- ↑ Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
- ↑ a b Lipa drobnolistna w serwisie MojeDrzewa.pl (www.drzewa.nk4.netmark.pl), dostęp 2013-03
- ↑ Najstarsza lipa w Polsce zniszczona przez orkan Ksawery. Zobaczcie, co zostało z lipy w Cielętnikach (dziennikzachodni.pl)
- ↑ Lipa drobnolistna - wyniki wyszukiwania. [w:] Centralny rejestr form ochrony przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2020-06-22].
Bibliografia
- Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.