Język cerkiewnosłowiański: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Chorwacja: szablon |
|||
Linia 41: | Linia 41: | ||
=== Chorwacja === |
=== Chorwacja === |
||
Aż do XIX w. [[głagolica]] była narodowym pismem chorwackim i dlatego piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie ograniczone było tylko do części obszaru i pełniło głównie rolę [[język liturgiczny|języka kościelnego]]. Chorwacka redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego została przeniesiona w XIV w. do [[Praga|Pragi]] i [[Kraków|Krakowa]]. |
Aż do XIX w. [[głagolica]] była narodowym pismem chorwackim i dlatego{{Doprecyzuj}} piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie ograniczone było tylko do części obszaru i pełniło głównie rolę [[język liturgiczny|języka kościelnego]]. Chorwacka redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego została przeniesiona w XIV w. do [[Praga|Pragi]] i [[Kraków|Krakowa]]. |
||
=== Ruś === |
=== Ruś === |
Wersja z 13:48, 14 sie 2020
Obszar |
Rosja, Ukraina, Białoruś, Polska, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Macedonia Północna, Serbia, Czarnogóra | ||||
---|---|---|---|---|---|
Pismo/alfabet | |||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
Status oficjalny | |||||
język urzędowy | język literacki i liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej i neounickiej w Polsce. | ||||
Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||||
Kody języka | |||||
ISO 639-1 | cu | ||||
ISO 639-2 | ? | ||||
ISO 639-3 | chu | ||||
IETF | cu | ||||
Glottolog | chur1257 | ||||
Ethnologue | chu | ||||
GOST 7.75–97 | цер 777 | ||||
SIL | ? | ||||
W Wikipedii | |||||
| |||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język cerkiewnosłowiański (cs. црькъвьнослове́ньскъ ῾ѧзы́къ, ros. церковнославянский язык, ukr. церковнослов'янська мова, serb. црквенословенски језик, mac. старословенски јазик) – język literacki i liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej (także przez prawosławnych w Polsce) i Kościele neounickim. Wywodzi się z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Nie jest językiem żywym, gdyż nie ma grupy etnicznej używającej go jako mowy ojczystej, ale nie jest też językiem wymarłym w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdyż nadal funkcjonuje jako język liturgiczny, powinien zatem być klasyfikowany jako język wegetujący.
Historia
Język cerkiewnosłowiański od X wieku zaczął się rozprzestrzeniać wśród Słowian południowych i wschodnich, żył jeszcze jakiś czas na terenie czeskim, ominął natomiast Słowenię, nie dotarł do Lechitów i Łużyczan. W krajach, w których się pojawił, służył jako język liturgiczny i literacki, zapisywany cyrylicą.
Wraz z rozpowszechnianiem się liturgii słowiańskiej, księgi kościelne były przepisywane na różnych terenach i kopiści coraz częściej pozostawiali w nich ślady swej wymowy. Z biegiem czasu różnice pomiędzy poszczególnymi językami słowiańskimi stawały się coraz większe i coraz większe były odstępstwa od języka „kanonu” – staro-cerkiewno-słowiańskiego. Na terenie Serbii rozwinęła się serbska redakcja języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, na terenie Chorwacji – chorwacka, w Bułgarii – bułgarska, na Rusi – ruska. Język tych redakcji nazywany jest cerkiewnosłowiańskim, co rezerwuje określenie „staro-cerkiewno-słowiański” dla tekstów najstarszych. Języki te miały charakter ponaddialektalny. Język cerkiewnosłowiański oparty jest na gwarze okolic Salonik i przyswoił sobie elementy czeskie, (morawskie), panońskie, potem znów nasycał się elementami bułgarskimi, macedońskimi, serbsko-chorwackimi.
Sama nazwa „język cerkiewnosłowiański” została użyta po raz pierwszy w roku 1820 przez rosyjskiego filologa Aleksandra Wostokowa w jego pracy Рассуждения о славянском языке[1].
Losy języka cerkiewnosłowiańskiego od XI wieku
Bułgaria i Macedonia
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwijało się aż do czasu niewoli tureckiej. Sprzyjało temu odrodzone w 1186 Drugie Carstwo Bułgarskie. W XIV w. piśmiennictwo to zamiera, przepisywane były tylko księgi kościelne, część z nich, sprowadzana z Rusi, miała wschodniosłowiańskie zabarwienie językowe.
Serbia
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwijało się w okresie niezależnego Królestwa i Carstwa Serbskiego, zanikło w okresie niewoli tureckiej, ugruntowanej ostatecznie w połowie XV w.
Chorwacja
Aż do XIX w. głagolica była narodowym pismem chorwackim i dlatego[doprecyzuj!] piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie ograniczone było tylko do części obszaru i pełniło głównie rolę języka kościelnego. Chorwacka redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego została przeniesiona w XIV w. do Pragi i Krakowa.
Ruś
Język cerkiewnosłowiański był szeroko rozpowszechniony. Do czasu upadku Rusi Kijowskiej (1240) głównym ośrodkiem piśmiennictwa był Kijów, przenikały więc do jęz. głównie elementy południowo-ruskie. Wzrastające w potęgę od drugiej połowy XIII w. Księstwo Moskiewskie, od r. 1389 Wielkie Księstwo Moskiewskie, od 1547 Carstwo, a także przeniesienie głównej metropolii Kościoła Prawosławnego z Kijowa przez Włodzimierz do Moskwy (1329) stworzyły warunki rozwojowe cerkiewszczyzny redakcji rosyjskiej, związanej z podłożem językowym środkowo-rosyjskim. Rosyjska odmiana języka cerkiewnosłowiańskiego była mniej przesycona elementami narodowymi niż odmiana ukraińska i białoruska.
Ważną rolę w rozwoju piśmiennictwa cerkiewnego na Rusi odegrała od końca wieku XIV aż do końca wieku XVI tzw. druga fala wpływów południowosłowiańskich związana z działalnością bułgarskich i serbskich pisarzy, uchodźców z Półwyspu Bałkańskiego, a także pojawienie się pierwszych opisów języka cerkiewnosłowiańskiego, ujmujących w reguły gramatyczne cerkiewszczyznę redakcji ruskiej.
Pierwszym przekładem Pisma Świętego w języku cerkiewnosłowiańskim była rękopiśmienna Biblia Gennadiusza (1499). W latach 1580–1581 ukazał się pierwszy przekład drukowany Biblia ostrogska, a następnie Biblia moskiewska (1633) i Biblia Elżbietańska (1751).
Głównym czynnikiem normalizującym język cerkiewnosłowiański, i to nie tylko na Rusi, była Gramatyka Melecjusza Smotryckiego (ok. 1578–1633), wydana po raz pierwszy pod Wilnem w 1618. Pierwsze próby ograniczenia panowania języka cerkiewnosłowiańskiego w piśmiennictwie rosyjskim przyniósł dopiero w. XVIII.
Rozwijające się w XIX w. nowożytne literackie języki słowiańskie zepchnęły cerkiewszczyznę do jej pierwotnej, wyłącznie kościelnej funkcji.
Zarys historii rosyjskiego języka literackiego
Historia rosyjskiego języka literackiego jest przede wszystkim historią zmagania się elementów rodzimych i cerkiewnosłowiańskich. Już w X w., od momentu chrztu Rusi za Włodzimierza Wielkiego, wraz z liturgią słowiańską pojawiły się na Rusi księgi cerkiewne.
Do XII – XIII w. język cerkiewnosłowiański i staroruski były sobie bliskie do tego stopnia, że można je było uważać za warianty jednego języka. Od XII w. w językach wschodniosłowiańskich zaczęły zachodzić zjawiska, które w istotny sposób zmieniły ich budowę gramatyczną. Proces zbliżania się języka cerkiewnosłowiańskiego z językami mówionymi dokonywał się wprawdzie nadal poprzez wzajemne wpływy w zakresie słownictwa, ale różnice gramatyczne stawały się coraz większe i trzeba mówić o rozchodzeniu się tych języków.
- XV w. – renesans literatury w języku cerkiewnosłowiańskim (drugi wpływ południowosłowiański), dbałość o czystość tego języka, o zgodność z normami kanonu.
- XVII/XVIII w. – zmaganie się języka żywego z językiem cerkiewnosłowiańskim, zróżnicowanie stylistyczne języka literatury pięknej: literatura „wysoka” – teksty podniosłe, pisane w języku cerkiewnosłowiańskim zaś satyry, liryka miłosna itp. – w języku rosyjskim.
- XVIII w. – masowo pojawiają się neoslawizmy – wyrazy oparte na elementach cerkiewnosłowiańskich, lecz tworzone już na gruncie języka rosyjskiego.
Dopiero działalność literacka Nikołaja Karamzina i jego szkoły przypieczętowała zwycięstwo języka rosyjskiego nad cerkiewnosłowiańskim.
Zobacz też
- system liczbowy języka cerkiewnosłowiańskiego
- język prasłowiański
- Boska liturgia
- Katolickie Kościoły wschodnie
Przypisy
- ↑ Iwan Petrov: Od inkunabułów do pierwszych gramtyk. Konteksty rozwoju bułgarskiego języka literackiego (koniec XV – początek XVII wieku). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015, s. 17. ISBN 978-83-7969-791-5.
Linki zewnętrzne
- Czytamy po cerkiewnosłowiańsku. Krótki kurs w 10 lekcjach na stronie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (pol.)
- Bezpłatny program do nauki języka cerkiewnosłowiańskiego The Church Slavonic E-tutor (ang.)
- Alfabet, czcionki, teksty, kodowanie znaków; wtyczka do programu MS Word ułatwiająca pracę z tekstami cerkiewnosłowiańskimi (ros.)
- Słownik cerkiewnosłowiańsko-rosyjski (ok. 30 000 słów) (ros.)
- Bizantyjskie teksty liturgiczne w języku cerkiewnosłowiańskim (ang.)
- Cerkiewnosłowiańska klawiatura online