Geografia Szwajcarii
.jpg)
Geografia Szwajcarii – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Szwajcarii pod względem geograficznym.
Szwajcaria to górzysto-wyżynny kraj, bez dostępu do morza, położony w Europie Zachodniej – jedno z najmniejszych państw Europy. Alpy zajmują południową, południowo-zachodnią i wschodnią część kraju. Na północ od Alp znajduje się Wyżyna Szwajcarska, gdzie skoncentrowana jest większość ludności Szwajcarii.
W Szwajcarii obowiązują cztery języki urzędowe: niemiecki, którym posługuje się 63,7% populacji, francuski, którym mówi 20,4% populacji, włoski używany przez 6,5% populacji oraz język romansz, którym mówi 0,5% populacji. Na wschód od Berna (z wyjątkiem Ticino) przeważa język niemiecki. Na zachód od Berna przeważa język francuski. Język włoski jest najpowszechniejszym językiem w kantonie Ticino. Romansz, który wywodzi się z łaciny ludowej, najczęściej spotykany jest w kantonie Gryzonia.
Położenie i powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]Szwajcaria leży w Alpach (60% powierzchni kraju zajmują Alpy[1]), na wschód od Francji i na północ od Włoch[2]. Pod względem geopolitycznym zaliczana jest do Europy Zachodniej[3], chociaż w niektórych źródłach określana jest jako państwo środkowoeuropejskie[4][2]. Różnice te wynikają z faktu, że nie ma jednego przyjętego przez wszystkich podziału Europy. Według ONZ oraz National Geographic Szwajcaria leży w Europie Zachodniej. The World Factbook oraz Encyklopedia Britannica umiejscawiają ten kraj w Europie Środkowej. Szwajcaria należy także do regionu zwanego Mitteleuropa (niem. „Europa Środkowa”). Znaczenie tego ostatniego terminu ma charakter nie tylko geograficzny, ale także kulturalny i polityczny.
Powierzchnia kraju wynosi 41 277 km² (39 997 km² zajmuje ląd a 1280 km² wody)[2][a]. Szwajcaria graniczy z pięcioma państwami[4][2]:
| Państwo | km[2][b] | Kantony |
|---|---|---|
| Włochy | 698 | Valais, Ticino, Gryzonia |
| Francja | 525 | Bazylea-Miasto, Bazylea-Okręg, Solura, Jura, Neuchâtel, Vaud, Genewa, Valais |
| Niemcy | 348 | Bazylea-Miasto, Bazylea-Okręg, Argowia, Zurych, Szafuza, Turgowia, Sankt Gallen |
| Austria | 158 | Sankt Gallen, Gryzonia |
| Liechtenstein | 41 | Sankt Gallen, Gryzonia |
| Suma | 1770 | wszystkie wymienione wyżej |
Szwajcaria nie ma dostępu do morza[2][3], a jej największym zbiornikiem wodnym jest Jezioro Genewskie[4].
Geologia
[edytuj | edytuj kod]
Jura
Wyżyna Szwajcarska
Alpy
.jpg)
Największy wpływ na obecne ukształtowanie terenu Szwajcarii miała orogeneza alpejska, podczas której powstały Alpy.
Krystaliczne podłoże uformowało się w paleozoiku, od 540 do 360 mln lat temu. Następnie między 205 a 96 mln lat temu uformował się między Eurazją a Afryką Ocean Tetydy. Ocean ten osiągnął swą maksymalną wielkość w kredzie, 135 mln lat temu. Kolizja między płytą eurazjatycką a afrykańską spowodowała stopniowe zanikanie tego oceanu. Proces kolizji tych płyt trwa do dziś. Wynikiem tego właśnie procesu jest wypiętrzenie się Alp. Wyżyna Szwajcarska zbudowana jest głównie z molasy, skały osadowej powstałej na dnie starego oceanu.
Szwajcaria leży w regionie dość spokojnym pod względem tektonicznym, chociaż w 1356 doszło tu do trzęsienia ziemi, na skutek którego całkowicie została zniszczona Bazylea. Było to największe zjawisko sejsmiczne w historii całej Europy Środkowej. Najbardziej aktywnym rejonem jest Nizina Górnoreńska.
Trzy główne strefy
[edytuj | edytuj kod]Szwajcaria podzielona jest na trzy główne strefy: Alpy, Wyżynę Szwajcarską i góry Jura[5]. Każda z tych stref ma inny charakter geologiczny. Są jednak małe regiony niebędące częścią trzech wcześniej wspomnianych. Pierwszym jest rejon na północ od Renu, w rejonie Bazylei, za pasmem Jury. Drugi to rejon Mendrisio w Nizinie Padańskiej. Oba te wyjątki są jednak znacznie mniejsze powierzchniowo niż trzy główne.
Szwajcarskie Alpy zajmują południową część kraju. Zajmują one około 60%, Wyżyna Szwajcarska 30%, a Jura 10% powierzchni kraju[5].
Tereny Jury i Alp są bardzo rzadko zaludnione, z wyjątkiem niektórych większych dolin. Większość Szwajcarów zamieszkuje na Wyżynie Szwajcarskiej, gdzie znajdują się największe miasta, jak np. Genewa, Zürich czy Berno.
Wyżyna Szwajcarska
[edytuj | edytuj kod]Wyżyna Szwajcarska (fr. Plateau suisse, niem. Schweizer Mitteland) rozciąga się od Jeziora Genewskiego, na granicy z Francją, aż do Jeziora Bodeńskiego na granicy z Austrią i Niemcami. Średnia wysokość terenu wynosi tu 580 m[6]. Cała wyżyna pokryta jest wzgórzami, małymi jeziorami i rzekami. Znajdują się tu także największe jeziora Szwajcarii: Jezioro Genewskie (581,3 km²) i Jezioro Bodeńskie (541,1 km²), chociaż nie leżą w całości w granicach Szwajcarii. Największym jeziorem całkowicie leżącym w Szwajcarii jest jezioro Neuchâtel (218,3 km²).
Wyżyna Szwajcarska poprzecinana jest dolinami rzek, takich jak Rodan, Ren, Aare i Thur. Doliny Rodanu i Renu oddzielone są od pozostałych rzek przez Berner Oberland i Alpy Glarneńskie. Wszystkie te rzeki mają swoje źródła w Alpach i spływają po ich północnych stokach[7]. W pobliżu Schaffhausen na Renie znajdują się wodospady Rheinfall. Mają one 150 m szerokości i 25 m wysokości, co czyni je największymi w Europie.
Wyżyna zajmuje jedną trzecią powierzchni Szwajcarii, mieszka tu też około 60% populacji kraju. Średnia gęstość zaludnienia wynosi około 450 osób na km²[8]. W pobliżu Jeziora Genewskiego, Jeziora Zuryskiego i większych miast gęstość zaludnienia przekracza 1000 osób na km²[8]. Znajduje się tu także większość zakładów przemysłowych.
Alpy
[edytuj | edytuj kod]Szwajcarskie Alpy są częścią łańcucha oddzielającego Europę Północną od Morza Śródziemnego. W Szwajcarii znajduje się kilka ważnych przełęczy łączących północ z południem. Średnia wysokość Alp wynosi tutaj 1700 m n.p.m.[9] Zajmują one także około 2/3 powierzchni kraju. W Szwajcarii znajduje się 48 szczytów liczących co najmniej 4000 m n.p.m.
W Alpach znajdują się źródła większości dużych rzek Europy Zachodniej. Ren i jego dorzecza Aare i Thur zasilają Morze Północne. Rodan i Ticino wpadają do Morza Śródziemnego. Rzeka Inn, która zasila Dunaj, wraz z nim uchodzi do Morza Czarnego[10]. W tutejszych Alpach znajduje się też wiele lodowców (około 1800)[9]. Zajmują one powierzchnię 1200 km²[10].
Alpy są głównym rejonem turystycznym kraju. Najwyższym szczytem Szwajcarii jest Dufourspitze, który osiąga 4634 m i leży w Alpach Pennińskich, w kantonie Valais. Jednak jednym z symboli kraju jest inny alpejski szczyt – Matterhorn, osiągający 4478 m, leżący także w Alpach Pennińskich. Najwyższym szczytem północnej części Alp szwajcarskich jest Finsteraarhorn (4274 m) w Alpach Berneńskich[7].
Na południu kraju leży kanton Ticino, który jest podzielony geograficznie na dwie części przez przełęcz Monte Ceneri. Północna część jest bardziej górzysta i nosi nazwę Sopraceneri. Składa się ona z dwóch dolin wokół jeziora Maggiore: doliny Ticino i Maggia. Południowa część nazywana Sottoceneri to rejon wokół jeziora Lugano. Jezioro Maggiore jest najniżej położonym punktem Szwajcarii – 177 m n.p.m.[7]
Jura
[edytuj | edytuj kod]Jura to wapienne pasmo górskie rozciągające się od jeziora Genewskiego do doliny Renu. Zajmuje około 12% powierzchni Szwajcarii. Skały tworzące to pasmo powstały w okresie jury i obfitują w ślady dinozaurów oraz skamieliny. Od tego pasma pochodzi nazwa drugiego okresu ery mezozoicznej[11]. Góry te są uważane za jedno z najważniejszych stanowisk zawierających ślady dinozaurów. W okolicach miejscowości Courtedoux między 2002 a 2004 r. odkryto 1500 śladów dinozaurów. Szacuje się, że jeszcze około 4000 czeka na odkrycie[12].
Pasmo to wciąż jest wypiętrzane w górę i jednocześnie zwęża się. Jest to wynikiem tych samych procesów, które stworzyły i wciąż tworzą Alpy, czyli orogenezy alpejskiej.
Geologicznie pasmo to składa się z warstw, które są dobrze widoczne w miejscu uskoków wypiętrzeniowych, jak np. Creux du Van. Warstwy te składają się z trzech głównych oddziałów: malmu, doggeru i liasu.
Najwyższy szczyt pasma to Crêt de la Neige, który osiąga wysokość 1720 m i leży we Francji. Najwyższym szczytem Jury położonym w Szwajcarii jest Mont Tendre, który mierzy 1679 m n.p.m.
Hydrografia
[edytuj | edytuj kod]Terytorium Szwajcarii należy do zlewisk 4 mórz: Północnego, Śródziemnego, Czarnego i Adriatyckiego; większa część powierzchni kraju jest odwadniana przez Ren (dł. w granicach Szwajcarii – 375 km, częściowo wyznacza granicę z Austrią) z dopływami Aare i Thur oraz Rodan (dł. w granicach Szwajcarii – 264 km). We wschodniej części płynie Inn (dopływ Dunaju), w południowej – Ticino (dopływ Padu). Rzeki Szwajcarii mają bardzo duże zasoby hydroenergetyczne.
Liczne są w Szwajcarii jeziora, których łącznie jest około 1 500, z czego 77 ma powierzchnię większą niż 10 ha. Największe są jeziora graniczne. Jeziora Szwajcarii są pochodzenia polodowcowego.
W Szwajcarii znajduje się 6% europejskich zapasów czystej wody. Źródła mają tu między innymi: Ren, Aare, Rodan, Inn i Ticino. W państwie tym znajdują się też znaczne zapasy wód gruntowych oraz wiele naturalnych (np. Jezioro Genewskie) i sztucznych (np. Sihlsee) jezior. Jeziora i inne zbiorniki wodne zawierają 50% szwajcarskich zapasów wody, lodowce 28%, wody gruntowe 20%, a rzeki 2%[13].
Jeziora
[edytuj | edytuj kod]Poniższa lista zawiera ważniejsze jeziora Szwajcarii o powierzchni powyżej 10 km² (w nawiasach podano nazwy oryginalne):
| Jezioro | Powierzchnia (km²) |
Wysokość lustra (m n.p.m.) |
Głębokość maksymalna (m) |
Objętość jeziora (km³) |
|---|---|---|---|---|
| Jezioro Genewskie (Lac Léman, Lac de Genève, Genfersee) | 580,03 | 372,0 | 310 | 89,0 |
| Jezioro Bodeńskie (Bodensee) | 536,0 | 395,6 | 254 | 48,0 |
| Neuchâtel (Lac de Neuchâtel, Neuenburgersee) | 215,2 | 429,4 | 153 | 14,0 |
| Maggiore (Lago Maggiore, Langensee, Verbano) | 210,18 | 193,0 | 372 | 37,0 |
| Jezioro Czterech Kantonów (Vierwaldstättersee) | 113,72 | 433,6 | 214 | 11,9 |
| Jezioro Zuryskie (Zürichsee) | 88,17 | 405,9 | 136 | 3,9 |
| Lugano (Lago di Lugano, Luganersee, Ceresio) | 48,67 | 270,5 | 288 | 6,6 |
| Thun (Thunersee) | 47,74 | 557,7 | 215 | 6,5 |
| Bielersee (Lac de Bienne) | 39,51 | 429,1 | 74 | 1,2 |
| Zug (Zugersee, Lac de Zoug) | 38,41 | 413,6 | 198 | 3,2 |
| Brienz (Brienzersee) | 29,81 | 563,7 | 260 | 5,2 |
| Walensee | 24,16 | 419,0 | 150 | 2,5 |
| Murtensee (Lac de Morat) | 22,8 | 429,2 | 46 | 0,6 |
| Sempachersee | 14,36 | 503,8 | 87 | 0,66 |
| Hallwilersee | 10,21 | 448,7 | 47 | 0,215 |
Klimat
[edytuj | edytuj kod]
Warunki pogodowe na Wyżynie Szwajcarskiej są z reguły umiarkowane. Temperatury poniżej zera występują tu między grudniem a marcem[14]. Średnia temperatura wynosi tutaj 9 °C na wysokości około 500 m. Średnia wysokość opadów na Wyżynie wynosi 1000 mm[15]. W górach Jura i Alpach na wyżej położonych terenach panują niższe temperatury, a w Alpach także występują lodowce. Na terenach tych występuje także większa ilość opadów, między 1200 a 1600 mm. W wyższych partiach Alp ilość opadów może wynieść nawet 2500 mm[15]. Leżący na południu kanton Ticino posiada subtropikalną roślinność, a temperatura jest średnio o około 2–4 °C wyższa.
Według klasyfikacji klimatów Köppena na Wyżynie Szwajcarskiej panuje klimat morski umiarkowany lub oceaniczny, a Alpy zaklasyfikowane zostały jako klimat alpejski albo tundra. W klimacie morskim umiarkowanym lata są chłodne, a zimy łagodne. W górach Jura klimat jest trochę chłodniejszy. W Alpach temperatura maleje, a ilość opadów śniegu rośnie wraz ze wzrostem wysokości.
| Place | Wysokość stacji meteorologicznej(m) | Roczna średnia opadów (mm) | Średnia ilość słońca w sierpniu(%) | Średnia ilość słońca w grudniu (%) | Średnia maksymalna temperatura w lipcu (°C) | Średnia maksymalna temperatura w styczniu (°C) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| La Chaux-de-Fonds (Jura) | 1018 | 1410 | 40 | 40 | +19,6 | -6,4 |
| Berno (Wyżyna Szwajcarska) | 565 | 1040 | 50 | 20 | +23,5 | -3,9 |
| Sion (Valais) | 482 | 600 | 60 | 50 | +25,7 | -4,8 |
| Säntis (Prealpy) | 2490 | 2900 | 55 | 30 | +7,5 | -10,3 |
| Locarno-Monti (Ticino) | 366 | 1850 | 60 | 60 | +25,9 | +0,1 |
- Różnice klimatyczne (okres między 1961 a 1990)[16]
Gleby
[edytuj | edytuj kod]Gleby Szwajcarii są mało żyzne, przeważają kamieniste gleby górskie, a w wyższych partiach Alp – rankery. W Jurze występują kamieniste rędziny, zaś na Wyżynie Szwajcarskiej tereny pokrywają kwaśne gleby brunatne.
Flora
[edytuj | edytuj kod]Szwajcaria leży w europejskiej strefie lasów mieszanych, gdzie ze względu na ukształtowanie powierzchni występuje piętrowy układ roślinności. Lasy pokrywają ok. 1,3 mln ha, co stanowi obecnie (2022) ok. 32% powierzchni kraju. W ciągu ostatnich 30 lat powierzchnia lasów w Szwajcarii zwiększyła się o ok. 1300 km2, czyli o 11%. Lesistość poszczególnych regionów wyraźnie się różni. O ile w Jurze lasy zajmują 41%, a w pasie subalpejskim 35%, o tyle na rozdzielającym je szwajcarskim Plateau tylko 24%. Centralne Alpy są pokryte lasami w 28%, a południowe aż w 54%[17].
Tereny podgórskie do wysokości 1 200- 1250 m n.p.m. pokrywają lasy mieszane z przewagą gatunków liściastych. W lasach tych rosną buki, dęby, wiązy, a z iglastych – jodły. Ponad wysokość 1 200 m las zmienia się w iglasty, do wysokości 1900 m n.p.m. rosną lasy świerkowe z udziałem modrzewia i limby oraz sosny. Lasy te przechodzą w zarośla różanecznika i kosodrzewiny, powyżej 2 200 m tereny pokrywają hale alpejskie. Najwyższe partie Alp zajmuje piętro turni, w którym oprócz nielicznych gatunków roślin kwiatowych występują mchy i porosty.
W lasach Szwajcarii zidentyfikowano 143 gatunki drzew. Wśród gatunków dominujących znajdują się świerk pospolity, jodła pospolita, sosna pospolita, sosna pinia, modrzew europejski, buk zwyczajny, jawor, jesion wyniosły i kilka gatunków dębów. Gatunki iglaste stanowią 67% drzewostanów, a dominuje wśród nich świerk (37%). Spośród gatunków liściastych najliczniej występuje buk. W Szwajcarii dominują obecnie lasy mieszane, stanowiące aż 82% areału leśnego. Ponad 92% obszarów leśnych w tym kraju stanowią aktualnie naturalne odnowienia (jeden z najwyższych wskaźników w całej Europie). Zasoby drewna na pniu są szacowane na 422 mln m3 (352 m3/ha)[17].
Fauna
[edytuj | edytuj kod]Fauna typowa dla europejskich lasów mieszanych i górskich. W lasach mieszanych żyją sarny, dziki, jelenie, borsuki, kuny, wiewiórki. Na polach i łąkach spotyka się zające szaraki, lisy pospolite, wiele gatunków gryzoni. W piętrze subalpejskim i alpejskim bytują zwierzęta górskie, do których należą kozice, świstaki i koziorożce alpejskie, zające bielaki. W górach można spotkać takie duże drapieżniki jak: reintrodukowany ryś, żbik czy wilk, który niedawno wrócił do Szwajcarii. W Szwajcarii introdukowano też bobra europejskiego, którego populacja jest coraz liczniejsza. Występuje tam też blisko 30 gatunków nietoperzy. Skład gatunkowy ptaków jest podobny jak w innych rejonach środkowej Europy. Jeziora i rzeki obfitują w ryby.
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Większość terenu Szwajcarii stanowią delikatne środowiska alpejskie i lodowcowe. Postępujące uprzemysłowienie kraju zrodziło pewne problemy.
Powietrze
[edytuj | edytuj kod]Głównym problemem środowiskowym w Szwajcarii jest zanieczyszczenie powietrza spowodowane emisją spalin, jak również kwaśny deszcz[2]. W 2004 r. średnia ilość emisji CO2 na 1 mieszkańca wyniosła 6 t[15], a w 2005 r. 6,2 t[18]. Daje to Szwajcarii 31.–33. miejsce z 45 krajów umieszczonych na liście Milenijnych Celów Rozwoju krajów rozwiniętych oraz 69. miejsce na świecie[18]. Szwajcaria zamierza w 2010 r. zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o około 10% w stosunku ilości emitowanej w 1990 r.[15]
Według danych z 2005 r. populacja Szwajcarii zużywa 3,76 tony oleju ekwiwalentnego na osobę rocznie, z czego 43,7% to ropa naftowa, a 19% energia jądrowa[19].
Woda
[edytuj | edytuj kod]Zanieczyszczenia wody w Szwajcarii wiążą się ze wzmożonym używaniem środków użyźniających, a także skażeniem węglowodorami z transportu przemysłowego[2]. Obecnie sytuacja się poprawia, jednak wciąż dochodzi do eutrofizacji w zbiornikach wodnych na Wyżynie Szwajcarskiej[15].
Całkowita ilość zasobów wodnych kraju od 2005 r. wynosi 53,3 km³[2]. Z tej ilości zużycie świeżej wody wynosi 2,5 km³ rocznie. W przeliczeniu na jedną osobę wartość ta wynosi 348 m³ rocznie. 24% tej wody trafia do gospodarstw domowych, 74% do przemysłu, a tylko 2% do rolnictwa[2].
Bioróżnorodność
[edytuj | edytuj kod]Bioróżnorodność środowiska Szwajcarii maleje[2]. Chociaż kraj jest dość mały, to jednak różnorodność klimatu pozwala na rozwój różnym organizmom. W Szwajcarii żyje 50 000 gatunków zwierząt i roślin[15]. Gatunki alpejskie mają się stosunkowo dobrze, jednak na Wyżynie Szwajcarskiej liczba gatunków maleje. Rozwój miast i terenów rolniczych niszczy siedliska wielu gatunków. Obecnie około 60 szwajcarskich gatunków uważa się za zagrożone[19]. By przeciwdziałać temu negatywnemu zjawisku, 28,6% powierzchni kraju jest objęta ochroną[18].
Szwajcarskie obiekty światowego dziedzictwa UNESCO
[edytuj | edytuj kod]-
-
Szwajcarska arena tektoniczna Sardona -
Jezioro Oeschinensee -
-
-
-
-
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ FDFA podaje, że powierzchnia kraju wynosi 41 285 km², zob. FDFA 2017 ↓.
- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że długość granicy z Włochami wynosi 740 km, z Francją – 573 km, Niemcami – 316 km, Austrią – 164 km i Liechtensteinem – 41 km, zob. Encyklopedia PWN – Szwajcaria ↓; natomiast FDFA podaje, że łączna długość granic Szwajcarii wynosi 1,882 km, zob. FDFA 2017 ↓
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Encyklopedia PWN – Szwajcaria. Warunki naturalne ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k The CIA World Factbook 2020 ↓.
- ↑ a b Encyklopedia PWN – Szwajcaria ↓.
- ↑ a b c Encyclopædia Britannica 2020 ↓.
- ↑ a b FDFA 2017 ↓.
- ↑ The Swiss Plateau. www.swissworld.org. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
- ↑ a b c 1911 Encyclopædia Britannica/Switzerland/Geography. Encyclopædia Britannica via Wikisource. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
- ↑ a b Swiss Federal Statistics Office Map (niem. • fr.) [data dostępu 21 maja 2010].
- ↑ a b The Alps. www.swissworld.org. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
- ↑ a b Rivers. [w:] Geography of Switzerland [on-line]. swissmade.com. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
- ↑ The Jura – Switzerland – Information.
- ↑ Swissinfo article, 26 sierpnia 2004.
- ↑ Switzerland National Report, Convention on Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes. unece.org.
- ↑ Weather – Switzerland Tourism.
- ↑ a b c d e f Panorama. Statistik Schweiz. [dostęp 2010-05-21]. (niem.).
- ↑ Cartes et diagrammes, s. 14–15, Atlas mondial suisse, édition 2002, Conférence suisse des directeurs cantonaux de l’instruction publique (CDIP) ISBN 3-292-00232-X.
- ↑ a b aks. Lesy a lesníctvo Švajčiarska. „Lesník”, s. 26. Lesy Slovenskej republiky, š.p.. (słow.).
- ↑ a b c United Nations Millennium Development Goals Indicators. mdgs.un.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-17)]. [data dostępu 21 maja 2010].
- ↑ a b Kennzahlen. Statistik Schweiz. [dostęp 2010-05-21]. (niem.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Switzerland. W: The CIA World Factbook. (ang.).
- Szwajcaria, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-02].
- Szwajcaria. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-01-02].
- Switzerland, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-01-02] (ang.).
- Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa. Wydawnictwo OPRES Kraków 1998 ISBN 83-85909-36-2.
- Federal Department of Foreign Affairs (FDFA): Geography – Facts and Figures. [w:] www.eda.admin.ch [on-line]. 2017-11-27. [dostęp 2021-01-02]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- About.ch – Geography of Switzerland – zwięzłe informacje o geografii Szwajcarii z licznymi danymi liczbowymi (ang.)
.svg)