Obwód Brzeżany Armii Krajowej
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1941 |
| Rozformowanie |
1944 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
por. Bolesław Tomaszewski „Bat” |
| Ostatni |
ppor. Jan Cisek „Mak” |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Obwód Brzeżany ZWZ - AK – terenowa struktura Inspektoratu Brzeżany Armii Krajowej[1]. Kryptonimy: „Wenda”, „Dąbrowski”, „Chodkiewicz”, „44”, „Kobuz”, wewnętrzny: „Albatros”.
Organizacja i obsada etatowa obwodu[edytuj | edytuj kod]
Dowództwo
Dowódcy obwodu:
- por. sł. st. piech. Bolesław Tomaszewski „Bat”[a] – kwiecień 1942 do czerwca 1942[b]
- por. rez. art. Marian Jaremowicz „Lis” – do maja 1943
- sierż. sł. st. piech. Jan Cisek „Mak”[c]
- zastępca komendanta obwodu – ppor. Zygfryd Szynalski „Tryk”[d]
- oficer wywiadu – ppor. Antoni Fanderowski „Van”,
- oficer kontrwywiadu – kpt. Antoni Szemelowski
- kierownik kancelarii – Helena Tomaszewska „Giermek”[e]
- lekarz obwodu – dr Tadeusz Danek
- WSK – Halina Siwkowska „Ina”
- dowódca drużyny łączności – Danuta Siwkowska
Dyspozycyjne oddziały bojowe
- 1 kompania (krypt. „Staw”) w Brzeżanach: por. rez. Stanisław Domaradzki, od sierpnia 1942 st.sierż. Franciszek Świdrak
- 2 kompania (krypt. „Góry”) w Hucisku: ppor. sł. st. Władysław Motylewicz „Topola”
- 3 kompania (krypt. „Pole”) w Kozowej: sierż. Konstanty Duda, w 1943 sierż. pchor. Marian Pawlikowski
- 4 kompania (krypt. „Rola”) w Taurowie: sierż. N.N. „Ryś”
Ponadto cztery samodzielne plutony – w Buszczu, Narajowie, Baranówce i Litiatynie[f].
Działania UPA w obwodzie[edytuj | edytuj kod]
Od września 1943 UPA zaczęła organizować zamachy na Polaków, a potem napady na wsie polskie. 8 września na drodze Litiatyn – Kotów zamordowany został proboszcz tamtejszej parafii ks. Władysław Biliński[3]. 30 listopada i 29 grudnia dwukrotnie mordowano Polaków w Szumianach. W końcu roku porwano z Mieczyszczowa trzech Polaków, a w styczniu 1944 zamordowano dalszych trzech w tej miejscowości. 22 stycznia dokonano napadu na Buszcze, zamordowano ponad dwadzieścia osób, w tym lekarza Jana Załuczkowskiego. W kolejnych dniach liczna napadów i zamordowanych rosła. W Zapuście Lwowskim zginęły 4 osoby, w Wolicy koło Buszcza spalono prawie wszystkie gospodarstwa. Zginęło 30 osób[3]. 28 marca spalono prawie całą Szklaną Hutę. Zginęło 20 osób. W Podwysokiem Ukrainiec Andrzej Hryców zamordował swoją synową Polkę i jej 5-letnią córeczkę za to, że chodziły do polskiego kościoła. W nocy z 3 na 4 kwietnia UPA-owcy nie zauważeni weszli do Kuropatnik. Posiadając wykazy Polaków zastrzelili w domach 21 (22?) mężczyzn[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Bolesław Tomaszewski (1909-1985), ppłk dypl., ps. „Bat”, „Bolesław”, „Ostroga”. Były oficer 51 pułku piechoty. Ciężko ranny w kampanii wrześniowej. Pierwszy komendant Obwodu AK Brzeżany. Od 1 grudnia 1942 oficer operacyjny w dowództwie Okręgu AK w Tarnopolu, później szef Wydziału III Komendy Okręgu Tarnopol, szef Oddziału III i jednocześnie Oddziału Obszaru AK 3 Lwów. Po wojnie zastępca oddziałów „Warta”; prezes Okręgu WiN na Dolnym Śląsku[2].
- ↑ przeniesiony na stanowisko szefa Wydziału III sztabu Komendy Okręgu Tarnopol
- ↑ Sierż. Cisek do 1939 – instruktor PW i Związku Strzeleckiego w Brzeżanach; organizator Obrony Narodowej. We wrześniu 1939 brał udział w obronie Lwowa jako szef 2 kompanii ckm batalionu marszowego 26 pp. Po powrocie do Brzeżan działał w ZWZ. Od lipca 1944 podporucznik czasu wojny.
- ↑ Zygfryd Szynalski. ur. 1915; por. sł. st. ps. „Tryk”. W 1941 zaprzysiężony w ZWZ. Od marca 1943 zastępca komendanta Obwodu Armii Krajowej Brzeżany. Komendant „Kedywu” inspektoratu AK Brzeżany. Od 18 do 31 VII dowódca kompanii partyzanckiej. Po rozwiązaniu Armii Krajowej pozostał w WiN. W Polsce Ludowej skazany na 7 lat więzienia[2].
- ↑ Kancelaria mieściła się na plebanii u ks. Łańcuckiego.
- ↑ Często występuje mylnie jako Liliatyn → Zob. : Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. T. 4. Kędzierzyn-Koźle 2012, s. 38 (przyp.)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wnuk 2007 ↓, s. 58.
- ↑ a b Zachuta 1992 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 209-210.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
- Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978-83-60464-45-8.
- Leszek Zachuta: 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-10-5.
