Okręg Tarnopol Armii Krajowej
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie |
1944 |
| Organizacja | |
| Kryptonim |
Komar, Tarcza, Ton |
| Rodzaj sił zbrojnych |
partyzantka |
| Formacja | |
| Podległość | |
Okręg Tarnopol SZP, ZWZ, wreszcie Armii Krajowej noszący kryptonimy „Komar”, „Tarcza”, „Ton”.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Okręg Tarnopolski Armii Krajowej obejmował tereny przedwojennego województwa tarnopolskiego. Konspiracja w Tarnopolskiem zaczęła się już jesienią 1939. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, tzw. „grupa warszawska” wysłana przez KG AK, przystąpiła do tworzenia sztabu i struktur terenowych w czterech inspektoratach okręgu. Przez jego tereny przebiegała strategiczna linia kolejowa Lwów-Tarnopol-Kijów, którą zaopatrywano Grupę Armii „Północna Ukraina”. Podobne znaczenie miały magistrale drogowe. Każda dywersja w systemie komunikacji była dotkliwym ciosem dla armii niemieckiej.
Wiosną 1943 w okręgu funkcjonowały 222 plutony[a]. Łącznie siły okręgu to ok. 11100 żołnierzy, w tym 72 oficerów, 134 podchorążych i 1930 podoficerów[1].
W 1943 komenda okręgu prowadziła intensywne przygotowania do „Burzy”, trafnie prognozując, że na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami UPA.
Uwarunkowania geopolityczne[edytuj | edytuj kod]
Okręg Tarnopol Armii Krajowej obejmował obszar około 14000 km². Liczył 1,35 miliona ludności. Języka polskiego używało tu 49,3%, ukraińskiego i ruskiego – 45,5%. 25,1% uznawało za swój ojczysty język ukraiński. Rzymskich katolików było 36,7%, grecko-katolików 54,5%. Liczbę żydów oceniano na 8,4%. W Tarnopolu 78% mieszkańców uważało za ojczysty język polski (ukraiński i ruski – 8%). Przewaga rzymskich katolików (41%) nad grekokatolikami (19%) była dwukrotna[2].
Komendanci[edytuj | edytuj kod]
- p.o. kpt. Mieczysław Widajewicz „Czerma”,
- ppłk/płk Franciszek Studziński „Radwan”,
- płk Jan Majewski „Szmigiel”,
- płk Bruno Rolke „As”,
- płk dypl. Kazimierz Bąbiński „Luboń”,
- ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”,
- mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter „Żegota”,
- płk Jan Kotowicz „Twardy”.
- kpt. Franciszek Garwol (komendant podokręgu)
Skład organizacyjny[edytuj | edytuj kod]
Struktura organizacyjna podana za Atlas polskiego podziemia niepodległościowego[3]:
- Inspektorat Tarnopol Armii Krajowej
- Inspektorat Złoczów Armii Krajowej
- Inspektorat Brzeżany Armii Krajowej
- Inspektorat Czortków Armii Krajowej
30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji wprowadzając trzy podokręgi[b]. Powstał Podokręg Tarnopol Armii Krajowej w składzie[4]:
- Inspektorat Złoczów Armii Krajowej
- Inspektorat Brzeżany Armii Krajowej
- Obwód Buczacz Armii Krajowej
- Dunajów
Dowództwo podokręgu przeniosło się do Lwowa
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Krząstek, W 55 rocznicę... s. 32.
- ↑ Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 11–17.
- ↑ Wnuk 2007 ↓, s. 58.
- ↑ J. Kwiek, Materiały sympozjum „Operacja zbrojna Armii Krajowej krypotonim Burza.. s. 43.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
- Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978-83-60464-45-8.
- Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
- Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Materiały sympozjum nt: Operacja zbrojna Armii Krajowej kryptonim Burza na ziemiach południowo-wschodnich II RP w 1944. Biblioteczka Na Kresach Południowo-Wschodnich 1939-1945 nr 7. Kraków 1994
- Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej”. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8.
