Polski kontyngent wojskowy
Polski kontyngent wojskowy (PKW) – wydzielona jednostka wojskowa Sił Zbrojnych RP (wojska operacyjne), przeznaczona do udziału w zagranicznej operacji wojskowej (pokojowej lub wojennej) zgodnie z postanowieniem Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wojsko Polskie od lat 50. XX wieku angażowało się w operacje zagraniczne. W 1953 Polska Rzeczpospolita Ludowa wysłała ok. 300 żołnierzy do Korei w ramach Misji Polskiej w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych, mającej za zadanie nadzorowanie zawieszenia broni oraz prawie 60 wojskowych medyków w szpitalu Polskiego Czerwonego Krzyża w Korei Północnej. Przez następne lata Polacy uczestniczyli w pracach komisji w Indochinach (1954-1976) oraz obserwatorów w Nigerii (1968-1970). W 1968 w interwencji zbrojnej w Czechosłowacja pk. operacja "Dunaj" Układu Warszawskiego udział wzięła 2 Armia Wojska Polskiego.
Za pierwszy polski kontyngent wojskowy w formalnym rozumieniu tego terminu uznawana jest Polska Wojskowa Jednostka Specjalna w ramach UNEF II w Egipcie w latach 1973-1979, gdzie stacjonował polski batalion logistyczny. W 1974 detaszowano z niego Wydzieloną Grupę (WG PWJS Syria) do UNDOF w Syrii, którą w 1979 przekształcono w samodzielny Polski Kontyngent Wojskowy. W następnych latach kontyngenty kierowano do działań humanitarnych: w latach 1985-1987 do Etiopii (PLEPE) i wsparcia medycznego wojsk koalicji w Zatoce Perskiej w 1991 (operacje "Desert Shield" i "Desert Storm").
Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku sytuacja międzynarodowa uległa zmianom i wiele regionów świata uległo destabilizacji (m.in. Bałkany). W odpowiedzi na nowe konflikty ONZ powołała szereg nowych misji pokojowych, w które zaangażowała się Rzeczpospolita Polska. Precedensowy był udział POLBATT-ów – batalionów piechoty (operacyjnych), wysyłanych do b. Jugosławii w latach 1992-1995 (PKW Chorwacja) i Syrii w latach 1993-2009. Ponadto ze względu na doświadczenie Polski w zakresie obsługi logistycznej sił ONZ kolejne POLLOG-i (polskie jednostki logistyczne w sile batalionu lub kompanii) kierowano do misji błękitnych hełmów w Namibii w latach 1989-1990 (PKW Namibia), Kambodży w latach 1992-1993 (PKW Kambodża) i Libanu w latach 1994-2009 (PKW Liban). W latach 90. Polska była jednym z największych kontrybutorów personelu do operacji pokojowych ONZ, w latach 1997-1999 – największym[1][2].
W latach 90. nastąpiły też ostateczny rozpad bloku wschodniego i rozwiązanie Układu Warszawskiego, skutkujące reorientacją polskiej polityki zagranicznej w kierunku euroatlantyckim. W 1991 rozpoczęto starania o akcesję do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), w 1994 Polska przystąpiła do programu Partnerstwo dla Pokoju. Jednostką wytypowaną do tego programu był 16 Batalion Powietrznodesantowy, który na początku 1996 został wysłany do Bośni i Hercegowiny jako polski kontyngent w pierwszych siłach pokojowych NATO: IFOR. Po przekształceniu w SFOR Polska kontynuowała zaangażowanie, które w 1998 zostało poszerzone o PJW Odwodu Strategicznego SACEUR (18 Batalion Desantowo–Szturmowy), który w 1999 wszedł w skład sił stabilizacyjnych NATO w Kosowie (PJW KFOR). Na przełomie XX i XXI w. polskie kontyngenty uczestniczyły także w innych operacjach Sojuszu na Bałkanach: w Albanii w 1999 (PJW AFOR) i Macedonii w latach 2001-2003 (PKW Macedonia).
Zamach z 11 września 2001 roku był bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia tzw. "wojny z terroryzmem", prowadzonej przez Stany Zjednoczone Ameryki Północnej przy udziale sojuszników. Polska w 2002 skierowała kontyngent wojskowy (PKW Afganistan) do Afganistanu i Zatoki Perskiej. Zgrupowanie w Zatoce Perskiej w 2003 wzięło udział w inwazji na Irak, po zakończeniu której do tego państwa wysłana została Wielonarodowa Dywizja Centrum-Południe, dowodzona przez PKW Irak. Po raz pierwszy w historii Polska wystawiła tak znaczne siły do operacji stabilizacyjnej (ok. 2500 żołnierzy i pracowników), do tego dowodząc też znaczącym zgrupowaniem z innych państw. PKW Irak był stopniowo redukowany i w 2008 zastąpiony znacznie mniejszą jednostką doradczo-szkoleniową. Jednocześnie w 2007 zwiększono liczebnie PKW Afganistan (początkowo do ok. 1200, a w szczytowym okresie do ok. 2600 żołnierzy i pracowników), który w 2008 przejął odpowiedzialność za afgańską prowincję Ghazni w ramach ISAF. Misja PKW ISAF zakończyła się w 2014. W Iraku i Afganistanie polskie kontyngenty poniosły największe straty: odpowiednio 22 i 44 żołnierzy i pracowników.
Oprócz dużych misji w Iraku i Afganistanie kontyngenty były zaangażowane także w mniejsze operacje, prowadzone w ramach m.in. Sił Odpowiedzi NATO (PKW Grecja lub PKW Pakistan) i Unii Europejskiej. W ramach sił EUFOR kontynuowano dotychczasowe działania na Bałkanach (w Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie) oraz prowadzono nowe, głównie w Afryce (PKW DR Kongo, PKW Czad, PKW Mali i PKW RŚA), gdzie szczególną rolę pełni Żandarmeria Wojskowa jako komponent manewrowy. Przyjęta w 2009 Strategia udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych, nadała priorytetowe znaczenie właśnie operacjom NATO i UE. Kontyngenty z sił pokojowych ONZ zostały wycofane do końca 2009 (PKW Syria, PKW Liban i PKW Czad). Powrót Polski do sił ONZ nastąpił dopiero 10 lat później, jako element polskiego niestałego członkostwa w Radzie Bezpieczeństwa ONZ (ponownie PKW Liban).
Zakończenie PKW ISAF w 2014 oraz wojna w Donbasie zmieniły kierunki polskiej polityki w kwestii operacji zagranicznych. Pierwszeństwo nadano działaniom w ramach kolektywnej obrony NATO – zwiększono liczbę dyżurów PKW Orlik, prowadzącego nadzór przestrzeni powietrznej państw bałtyckich i w 2017 skierowano wojska do Rumunii i Łotwy jako element Wysuniętej Obecności NATO (PKW tFP Rumunia i PKW eFP Łotwa), czyli wzmocnienia sił sojuszniczych.
Podstawy prawne[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy akt w randze ustawy, całościowo regulujący pobyt i służbę polskich żołnierzy poza granicami kraju uchwalono dopiero w 1998 - była to Ustawa z dnia 19 lutego 1998 r. o zasadach użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 23, poz. 119). 1 stycznia 1999 została zastąpiona przez Ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz.U. z 2021 r. poz. 396). Zgodnie z nimi o użyciu kontyngentu postanawia Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Zwierzchnik Sił Zbrojnych RP na wniosek Rady Ministrów, (Postanowienie o użyciu SZ RP wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów). W postanowieniu musi znajdować się nazwa, czas trwania, państw(o)a docelowe, liczebność (etat) i podporządkowanie PKW.
Do 1998 r. użycie sił zbrojnych za granicą regulował artykuł 20a Ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. z 1997 r. nr 10, poz. 55). Wówczas o wysłaniu jednostki wojskowej decydowała Rada Państwa, a od 1989 Rada Ministrów w drodze uchwały.
Obserwatorzy wojskowi w operacjach pokojowych nie współtworzą kontyngentu – w systemie krajowym działają samodzielnie i o ich wysłaniu decyduje Minister Obrony Narodowej (z wyjątkiem Grupy Obserwatorów SZ RP w Gruzji, która z prawnego punktu widzenia była kontyngentem wojskowym w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa).
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Od 1979, tj. przemianowania Wydzielonej Grupy Polskiej Wojskowej Jednostki Specjalnej na Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach ONZ w Syrii, stosowany jest następujący wzór nazwy:
Polski Kontyngent Wojskowy w /nazwa sił lub operacji oraz ewentualnie nazwa organizacji dowodzącej misją/ w /nazwa państwa, państw lub rejonu operacji kontyngentu/.
Na przestrzeni lat często zdarzały się wyjątki od tej reguły. Polska Wojskowa Jednostka Specjalna Doraźnych Sił Zbrojnych Organizacji Narodów Zjednoczonych działała przed oficjalnym wprowadzeniem terminu PKW (w późniejszym czasie podobną nazwę nosiły też inne PKW - PKW UNTAG był jednocześnie Polską Wojskową Jednostką Logistyczną, a w latach 1992-1994 PKW UNIFIL był też Polską Wojskową Jednostką Medyczną). Ponadto w latach na przełomie XX i XXI w. polskie kontyngenty w ramach NATO stosowały następujące nazewnictwo:
Polska Jednostka Wojskowa w /nazwa sił/ w /nazwa państwa, państw lub rejonu operacji kontyngentu/.
Typy[edytuj | edytuj kod]
Do początku XXI wieku PKW dzieliły się na dwa podstawowe typy:
- POLLOG (ang. polish logistics) – batalion lub kompania logistyczna, przeznaczona do wspierania wojsk operacyjnych (transport, zaopatrzenie). Przykłady:
- POLBATT (ang. polish battalion) lub POLBAT (ang. polish battalion) – batalion operacyjny, przeznaczony do działań liniowych (rozdzielenie wojsk, ochrona danego terenu, konwojowanie). Przykłady:
Z wejściem Polski do NATO obok kontyngentów dużych i składających się z wielu rodzajów wojsk (PKW Irak, PKW Afganistan) wysyłane są także grupy niewielkie i wyspecjalizowane (PKW Grecja, PKW Pakistan).
Podległość[edytuj | edytuj kod]
Kontyngenty pod względem narodowym do czasu uzyskania pełnej gotowości bojowej przez Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych podlegały pod Ministerstwo Obrony Narodowej.
Natomiast pod względem operacyjnym podlegają dowództwu wyznaczonemu w postanowieniu o użyciu. Jednak w strukturach wielonarodowych nie używana jest nazwa PKW, tylko jednostki tworzonej przez kontyngent, z którą ma wspólne dowództwo (np. od 1993 Polski Kontyngent Wojskowy w Syrii podlegał Kwaterze Głównej UNDOF jako POLBATT, czyli polski batalion piechoty, a w latach 2008-2014 dowództwo PKW Afganistan było także dowództwem Polskich Sił Zadaniowych).
Od rozpoczęcia przez NATO misji pokojowych istnieją też odrębne elementy kontyngentu, podporządkowane wyłącznie dowódcy PKW, są to:
- Narodowy Element Wsparcia (NSE, National Support Element) – odpowiedzialny za zaopatrzenie tylko żołnierzy swojego kraju (spotykane są też nazwy Narodowy Element: Wsparcia Logistycznego, Zaopatrzenia). Funkcjonuje głównie w PKW w siłach NATO i UE,
- Narodowy Element Dowodzenia (NCE, National Command Element) – odpowiedzialny za wsparcie dowodzenia kontyngentu gdy nie tworzy on w rejonie operacji jednego zwartego komponentu,
- Narodowa Komórka Wywiadu (NIC, National Intelligence Cell) – odpowiedzialna za zabezpieczenie wywiadowcze kontyngentu,
- Narodowa Komórka Kontrwywiadu (NCIC, National Counter-Intelligence Cell) – odpowiedzialna za zabezpieczenie kontrwywiadowcze kontyngentu.
Szkolenie[edytuj | edytuj kod]
Do 1979 za przygotowanie polskich jednostek do służby zagranicznej odpowiedzialna była Jednostka Wojskowa 2000 (podległa Zarządowi II SG WP). Po jej rozformowaniu odpowiedzialność za szkolenie przeszła na odpowiednie okręgi wojskowe przygotowujące daną zmianę kontyngentu. W 1989 utworzono Wojskowe Centrum Szkolenia dla potrzeb Sił Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych (w 2002 przemianowane na Centrum Szkolenia na Potrzeby Sił Pokojowych, w 2011 połączone z Centralną Grupą Wsparcia Współpracy Cywilno-Wojskowej w Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych), które od 1990 przejmowało kompetencje okręgów w tej dziedzinie, ponadto w 2004 do szkolenia PKW włączył się 2 Korpus Zmechanizowany, głównie organizując ćwiczenia dla PKW Irak (Eufrat) i PKW Afganistan (Bagram). Cykl przygotowań do operacji zewnętrznej w ramach sił NATO, bądź misji ONZ podzielony jest na dwa zasadnicze okresy – szkoleniowy i organizacyjny, trwające odpowiednio 30-40 i 10-15 dni, w zależności od przydziału służbowego (w przypadku kadry kierowniczej czas szkoleń jest dłuższy). Obejmują one zapoznanie się z rejonem operacji, naukę podstaw języka i tradycji państwa mandatowego (I etap), maksymalne zgranie się pododdziałów, oddziałów, ćwiczenia zachowań w sytuacjach nadzwyczajnych, typu atak przeciwnika czy procedura MEDEVAC (II etap). Zakończone są one oficjalną certyfikacją, czyli zezwoleniem na służbę w kontyngencie.
Uczestnictwo i zmiany (rotacje)[edytuj | edytuj kod]
Od 1998 uczestnictwo żołnierzy w operacjach zagranicznych jest ochotnicze, w związku z czym do służby może się zgłosić każdy żołnierz, który przeszedł odpowiednie testy i zgłosił się do organu szkolącego PKW. W rejonie misji oprócz standardowego żołdu może mu także przysługiwać dodatek za działania w strefie działań wojennych (w przypadku odpowiedniego obwieszczenia ministra spraw zagranicznych) lub kwota z puli refundowanej przez organizację formującą misję.
Jednak dowództwo stara się maksymalnie obsadzić każdą zmianę jedną jednostką (przynajmniej w 50%, reszta kompletowana jest z innych garnizonów, ponadto w przypadku większych operacji oddziały inżynieryjne czy logistyczne wydzielane są przez odrębne jednostki), tak, by była ona maksymalnie efektywna. Jedna zmiana trwa 6 miesięcy - w latach 90 XX w. i na początku XXI w. obowiązywał inny system: zmiana dla żołnierzy zawodowych trwała 12 miesięcy, dla żołnierzy służby zasadniczej 6 miesięcy. Inny wobec reszty kontyngentu harmonogram rotacji obowiązuje oficerów służących w dowództwach sojuszniczych w rejonie operacji.
Polskie kontyngenty wojskowe[edytuj | edytuj kod]
Stan na 1 października 2021. Czcionką pogrubioną zaznaczono kontyngenty aktualnie działające.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Polski kontyngent policyjny
- Wojskowa Składnica Tranzytowa (Westerplatte)
- 2 Armia Wojska Polskiego (1968)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Miesięczny raport UN DPKO za sierpień 1997 r.. [dostęp 2020-02-15]. (ang.).
- ↑ Roczny raport UN DPKO za 1999 r.. [dostęp 2020-02-15]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zbigniew Bednarski: Polacy w służbie pokoju 1953-2003. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2002. ISBN 83-7339-016-2.
- Grzegorz Ciechanowski: Polskie kontyngenty wojskowe w operacjach pokojowych 1990–1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010. ISBN 978-83-7611-531-3.
- Grzegorz Ciechanowski: Żołnierze polscy w misjach i operacjach pokojowych poza granicami kraju w latach 1953-1989. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009. ISBN 978-83-7611-012-7.
- Dariusz Kozerawski: Międzynarodowe operacje pokojowe i stabilizacyjne w polskiej polityce bezpieczeństwa w XX i XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, 2016. ISBN 978-83-7523-476-3.
- Misje zagraniczne. wojskopolskie.pl. [dostęp 2020-03-31].