Przejdź do zawartości

Bocian biały: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
D kuba (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
25 821 edycji
Zasięg występowania i środowisko (2)
D kuba (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
25 821 edycji
Zasięg występowania i środowisko (3)
Linia 261: Linia 261:
[[Podgatunek nominatywny]] bociana białego ma w Europie szeroki choć nieciągły zasięg występowania, skupiony na [[Półwysep Iberyjski|Półwyspie Iberyjskim]] i w Północnej Afryce na zachodzie oraz na znacznym obszarze środkowej i wschodniej Europy, z 25% koncentracją światowej populacji w Polsce<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Chernetsov | imię = Nikita | nazwisko2 = Chromik | imię2 = Wiesław | nazwisko3 = Dolata | imię3 = Pawel T. | nazwisko4 = Profus | imię4 = Piotr | nazwisko5 = Tryjanowski | imię5 = Piotr | tytuł = Sex-Related Natal Dispersal of White Storks (''Ciconia ciconia'') in Poland: How Far and Where to? | url = http://www.zin.ru/rybachy/chernetsov-pdf/PDF21a.pdf | czasopismo = [[The Auk]] | wolumin = 123 | wydanie = 4 | strony = 1103–09 | data = | rok = 2006 | miesiąc = | issn = 0004-8038 | doi = 10.1642/0004-8038(2006)123[1103:SNDOWS]2.0.CO;2 | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>, jak również części zachodniej Azji. Populacja podgatunku azjatyckiego licząca około 1450 ptaków jest ograniczona do regionu w Azji Środkowej, między Morzem Aralskim i regionem [[Sinciang]] w zachodnich Chinach{{odn | Van den Bossche | 1999 | s=10}}<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Scully | imię = John | tytuł = A contribution to the ornithology of eastern Turkestan | url = http://www.archive.org/stream/strayfeathersjou41876hume#page/99/mode/1up | czasopismo = Stray Feathers | wolumin = 4 | wydanie = | strony = 41–205 | data = | rok = 1876 | miesiąc = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>. Uważa się, że populacja regionu Sinciang wymarła około 1980 roku<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | autor = Ma, Ming; Dai, Cai | tytuł = Abstract Volume. 23rd International Ornithological Congress, Beijing, 11 sierpnia–17, 2002 | url = | data = | rok = 2002 | strony = 352 | rozdział = The fate of the White Stork (''Ciconia ciconia asiatica'') in Xinjiang, China | id = | isbn = | oclc = | doi = | cytat = | język = en}}</ref>. Trasy migracji rozciągają zasięg tego gatunku na wiele rejonów Afryki i Indii. Niektóre populacje kierują się wschodnią trasą migracji, która przechodzi przez Izrael do wschodniej i środkowej Afryki<ref name="Berthold">{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Berthold, Peter; Van Den Bossche, Willem; Fiedler, Wolfgang; Kaatz, Christoph; Kaatz, Michael; Leshem, Yossi; Nowak, Eugeniusz; Querner, Ulrich | tytuł = Detection of a New Important Staging and Wintering Area of the White Stork ''Ciconia ciconia'' by Satellite Tracking | url = http://www.tau.ac.il/lifesci/departments/zoology/members/leshem/documents/19.pdf | czasopismo = Ibis | wolumin = 143 | wydanie = 4 | strony = 450–55 | data = | rok = 2001 | issn = | doi = 10.1111/j.1474-919X.2001.tb04946.x | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref><ref name="shamounbaranes03">{{Cytuj pismo | nazwisko = | autor = Shamoun-Baranes, Judy; Baharad, Anat; Alpert, Pinhas; Berthold, Peter; Yom-Tov, Yoram; Dvir, Yoav; Leshem, Yossi | tytuł = The Effect of Wind, Season and Latitude on the Migration Speed of White Storks ''Ciconia ciconia'', Along the Eastern Migration Route | url = http://www.tau.ac.il/lifesci/zoology/members/yom-tov/articles/The_effect_of_wind.pdf | czasopismo = Journal of Avian Biology | wolumin = 34 | wydanie = | strony = 97–104 | data = | rok = 2003 | miesiąc = | issn = | doi = 10.1034/j.1600-048X.2003.03079.x| doietykieta = | pmid = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>.
[[Podgatunek nominatywny]] bociana białego ma w Europie szeroki choć nieciągły zasięg występowania, skupiony na [[Półwysep Iberyjski|Półwyspie Iberyjskim]] i w Północnej Afryce na zachodzie oraz na znacznym obszarze środkowej i wschodniej Europy, z 25% koncentracją światowej populacji w Polsce<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Chernetsov | imię = Nikita | nazwisko2 = Chromik | imię2 = Wiesław | nazwisko3 = Dolata | imię3 = Pawel T. | nazwisko4 = Profus | imię4 = Piotr | nazwisko5 = Tryjanowski | imię5 = Piotr | tytuł = Sex-Related Natal Dispersal of White Storks (''Ciconia ciconia'') in Poland: How Far and Where to? | url = http://www.zin.ru/rybachy/chernetsov-pdf/PDF21a.pdf | czasopismo = [[The Auk]] | wolumin = 123 | wydanie = 4 | strony = 1103–09 | data = | rok = 2006 | miesiąc = | issn = 0004-8038 | doi = 10.1642/0004-8038(2006)123[1103:SNDOWS]2.0.CO;2 | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>, jak również części zachodniej Azji. Populacja podgatunku azjatyckiego licząca około 1450 ptaków jest ograniczona do regionu w Azji Środkowej, między Morzem Aralskim i regionem [[Sinciang]] w zachodnich Chinach{{odn | Van den Bossche | 1999 | s=10}}<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Scully | imię = John | tytuł = A contribution to the ornithology of eastern Turkestan | url = http://www.archive.org/stream/strayfeathersjou41876hume#page/99/mode/1up | czasopismo = Stray Feathers | wolumin = 4 | wydanie = | strony = 41–205 | data = | rok = 1876 | miesiąc = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>. Uważa się, że populacja regionu Sinciang wymarła około 1980 roku<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | autor = Ma, Ming; Dai, Cai | tytuł = Abstract Volume. 23rd International Ornithological Congress, Beijing, 11 sierpnia–17, 2002 | url = | data = | rok = 2002 | strony = 352 | rozdział = The fate of the White Stork (''Ciconia ciconia asiatica'') in Xinjiang, China | id = | isbn = | oclc = | doi = | cytat = | język = en}}</ref>. Trasy migracji rozciągają zasięg tego gatunku na wiele rejonów Afryki i Indii. Niektóre populacje kierują się wschodnią trasą migracji, która przechodzi przez Izrael do wschodniej i środkowej Afryki<ref name="Berthold">{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Berthold, Peter; Van Den Bossche, Willem; Fiedler, Wolfgang; Kaatz, Christoph; Kaatz, Michael; Leshem, Yossi; Nowak, Eugeniusz; Querner, Ulrich | tytuł = Detection of a New Important Staging and Wintering Area of the White Stork ''Ciconia ciconia'' by Satellite Tracking | url = http://www.tau.ac.il/lifesci/departments/zoology/members/leshem/documents/19.pdf | czasopismo = Ibis | wolumin = 143 | wydanie = 4 | strony = 450–55 | data = | rok = 2001 | issn = | doi = 10.1111/j.1474-919X.2001.tb04946.x | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref><ref name="shamounbaranes03">{{Cytuj pismo | nazwisko = | autor = Shamoun-Baranes, Judy; Baharad, Anat; Alpert, Pinhas; Berthold, Peter; Yom-Tov, Yoram; Dvir, Yoav; Leshem, Yossi | tytuł = The Effect of Wind, Season and Latitude on the Migration Speed of White Storks ''Ciconia ciconia'', Along the Eastern Migration Route | url = http://www.tau.ac.il/lifesci/zoology/members/yom-tov/articles/The_effect_of_wind.pdf | czasopismo = Journal of Avian Biology | wolumin = 34 | wydanie = | strony = 97–104 | data = | rok = 2003 | miesiąc = | issn = | doi = 10.1034/j.1600-048X.2003.03079.x| doietykieta = | pmid = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>.


Znanych jest co najmniej kilka przypadków lęgów w [[Republika Południowej Afryki|RPA]] od 1933 w [[Calitzdorp]], a około 10 ptaków odbyło lęgi od 1990 w okolicach [[Bredasdorp]]<ref name="RSA">{{Cytuj książkę| nazwisko = Allan | imię = David G. | tytuł = The Atlas of Southern African Birds. Volume 1. Non-passerines | url = http://sabap2.adu.org.za/docs/sabap1/083.pdf | wydawca = BirdLife South Africa | data = | rok = 1997 | miesiąc = | strony = 82–83 | rozdział = White Stork | id = | isbn = 0-620-20729-9 | oclc = | doi = | cytat = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>. Niewielka populacja bociana białego zimuje w Indiach i pochodzi przypuszczalnie od populacji ''C. c. asiatica''<ref name="RasmussenBSA2"/>, jak na przykład stada liczące do 200 osobników obserwowane podczas wiosennej migracji na początku XX w. w [[Agencja Kurram|Dolinie Kurram]] w północnym [[Afganistan|Afganistanie]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Whitehead, Charles Hughes Tempest | tytuł = On the Birds of Kohat and the Kurram Valley. Northern India. Part 3 | url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society | wolumin = 20 | wydanie = 4 | strony = 954–80 | data = | rok = 1911 | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = }}</ref>. Jednakże, ptaki obrączkowane w Niemczech odnotowano w zachodnich ([[Bikaner]]) i południowych ([[Tirunelveli (dystrykt)|Tirunelveli]]) Indiach<ref name="HBIP1"/><ref>{{Cytuj pismo| nazwisko = Prater | imię = Stanley Henry | tytuł = The Migration of the White Stork ''Ciconia ciconia''| url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society| wolumin = 35| wydanie = 2| strony = | data = | rok = 1931| miesiąc = | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en| data dostępu = }}</ref>. Nietypowego osobnika z czerwoną skórą wokół oczu, cechą charakterystyczną podgatunku azjatyckiego, odnotowano w Indiach, jednak potrzebne są dalsze badania populacji indyjskiej<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Jadeja, Vijayraj; Vyas, Raju; Parasharya, B.M. | tytuł = Record of ''Ciconia ciconia asiaticus'' from Indian Territory | url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society | wolumin = 95 | wydanie = 1 | strony = | data = | rok = 1998 | miesiąc = | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en}}</ref>. Na północ od zasięgu występowania w sezonie lęgowym, bocian biały spotykany jest w trakcie przelotów migracyjnych lub zalatuje tam sporadycznie; są to: Finlandia, Wielka Brytania, Islandia, Irlandia, Norwegia, Szwecja i na zachodzie [[Azory]] i [[Madera]]. W ostatnich latach jego zasięg powiększył się o zachodnią Rosję<ref name="BWP">{{Cytuj książkę | nazwisko = Snow | imię = David | tytuł = The Birds of the Western Palearctic Concise Edition (2 volumes) | url = | wydawca = [[Oxford University Press]] | miejsce = Oxford, UK | data = | rok = 1998 | miesiąc = | strony = 141–43 | id = | isbn = 0-19-850188-9 | oclc = | doi = | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj książkę| nazwisko = | imię = | autor = Thomsen, Kai-Michael; Hötker, Hermann | tytuł = Waterbirds Around the World | url = http://www.jncc.gov.uk/PDF/pub07_waterbirds_part4.3.18.pdf| wydanie = | wydawca = The Stationery Office | miejsce = | data = | rok = 2006 | miesiąc = | strony = 493–95 | rozdział = The Sixth International White Stork Census: 2004–2005 | id = | isbn = 978-0-11-497333-9 | oclc = | doi = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>
Znanych jest co najmniej kilka przypadków lęgów w [[Republika Południowej Afryki|RPA]] od 1933 w [[Calitzdorp]], a około 10 ptaków odbyło lęgi od 1990 w okolicach [[Bredasdorp]]<ref name="RSA">{{Cytuj książkę| nazwisko = Allan | imię = David G. | tytuł = The Atlas of Southern African Birds. Volume 1. Non-passerines | url = http://sabap2.adu.org.za/docs/sabap1/083.pdf | wydawca = BirdLife South Africa | data = | rok = 1997 | miesiąc = | strony = 82–83 | rozdział = White Stork | id = | isbn = 0-620-20729-9 | oclc = | doi = | cytat = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>. Niewielka populacja bociana białego zimuje w Indiach i pochodzi przypuszczalnie od populacji ''C. c. asiatica''<ref name="RasmussenBSA2"/>, jak na przykład stada liczące do 200 osobników obserwowane podczas wiosennej migracji na początku XX w. w [[Agencja Kurram|Dolinie Kurram]] w północnym [[Afganistan|Afganistanie]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Whitehead, Charles Hughes Tempest | tytuł = On the Birds of Kohat and the Kurram Valley. Northern India. Part 3 | url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society | wolumin = 20 | wydanie = 4 | strony = 954–80 | data = | rok = 1911 | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = }}</ref>. Jednakże, ptaki obrączkowane w Niemczech odnotowano w zachodnich ([[Bikaner]]) i południowych ([[Tirunelveli (dystrykt)|Tirunelveli]]) Indiach<ref name="HBIP1"/><ref>{{Cytuj pismo| nazwisko = Prater | imię = Stanley Henry | tytuł = The Migration of the White Stork ''Ciconia ciconia''| url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society| wolumin = 35| wydanie = 2| strony = | data = | rok = 1931| miesiąc = | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en| data dostępu = }}</ref>. Nietypowego osobnika z czerwoną skórą wokół oczu, cechą charakterystyczną podgatunku azjatyckiego, odnotowano w Indiach, jednak potrzebne są dalsze badania populacji indyjskiej<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Jadeja, Vijayraj; Vyas, Raju; Parasharya, B.M. | tytuł = Record of ''Ciconia ciconia asiaticus'' from Indian Territory | url = | czasopismo = Journal of the Bombay Natural History Society | wolumin = 95 | wydanie = 1 | strony = | data = | rok = 1998 | miesiąc = | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en}}</ref>. Na północ od zasięgu występowania w sezonie lęgowym, bocian biały spotykany jest w trakcie przelotów migracyjnych lub zalatuje tam sporadycznie; są to: Finlandia, Wielka Brytania, Islandia, Irlandia, Norwegia, Szwecja i na zachodzie [[Azory]] i [[Madera]]. W ostatnich latach jego zasięg powiększył się o zachodnią Rosję<ref name="BWP">{{Cytuj książkę | nazwisko = Snow | imię = David | tytuł = The Birds of the Western Palearctic Concise Edition (2 volumes) | url = | wydawca = [[Oxford University Press]] | miejsce = Oxford, UK | data = | rok = 1998 | miesiąc = | strony = 141–43 | id = | isbn = 0-19-850188-9 | oclc = | doi = | język = en}}</ref><ref>{{Cytuj książkę| nazwisko = | imię = | autor = Thomsen, Kai-Michael; Hötker, Hermann | tytuł = Waterbirds Around the World | url = http://www.jncc.gov.uk/PDF/pub07_waterbirds_part4.3.18.pdf| wydanie = | wydawca = The Stationery Office | miejsce = | data = | rok = 2006 | miesiąc = | strony = 493–95 | rozdział = The Sixth International White Stork Census: 2004–2005 | id = | isbn = 978-0-11-497333-9 | oclc = | doi = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>.


Bocian biały na swe żerowiska preferuje trawiaste łąki, pola uprawne i płytkie [[mokradło|mokradła]]. Unika siedlisk porośniętych wysokimi trawami i krzewami<ref name="Johst"/>. W rejonie [[Czarnobyl|Czarnobyla]], w północnej Ukrainie, populacje bociana białego zmalały po [[Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu|Katastrofie elektrowni jądrowej w Czarnobylu]] w 1986, gdy pola uprawne w wyniku [[Sukcesja ekologiczna|sukcesji ekologicznej]] porosły wysokie trawy i krzewy<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Samusenko | imię = Irina| tytuł = Some Aspects of White Stork ''Ciconia ciconia'' Population Dynamics in the Region of Chernobyl's Accident| url = http://www.ebcc.info/wpimages/other/18-SamusenkaH.pdf | czasopismo = Bird Census News | wolumin = 13 | wydanie = 2000 | strony = 157–60 | data = | rok = 2004 | miesiąc = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = 11 listopada 2013}}</ref>. W niektórych częściach Polski, ubogie naturalne żerowiska zmusiły ptaki do poszukiwania pożywienia na [[Składowisko odpadów|wysypiskach]] począwszy od 1999 roku<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Kruszyk, Robert, Ciach, Michał | tytuł = White Storks, ''Ciconia ciconia'', Forage on Rubbish Dumps in Poland—a Novel Behaviour in Population | url = | czasopismo = European Journal of Wildlife Research | wolumin = 56 | wydanie = 1 | strony = 83–87 | data = | rok = 2010 | miesiąc = | issn = | doi = 10.1007/s10344-009-0313-0 | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = }}</ref>. Żerujące na wysypiskach bociany odnotowano również na Bliskim Wschodzie, w północnej i południowej Afryce <ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = | imię = | autor = Ciach, Michał; Kruszyk, Robert | tytuł = Foraging of White Storks ''Ciconia ciconia'' on Rubbish Dumps on Non-breeding Grounds | url = | czasopismo = Waterbirds | wolumin = 33 | wydanie = 1 | strony = 101–04 | data = | rok = 2010 | miesiąc = | issn = | doi = 10.1675/063.033.0112 | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | język = en | data dostępu = }}</ref>.


== Tryb życia i zachowanie ==
== Tryb życia i zachowanie ==

Wersja z 01:09, 12 lis 2013

Bocian biały
Ciconia ciconia[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Nadrząd

neognatyczne

Rząd

bocianowe

Rodzina

bocianowate

Rodzaj

Ciconia

Gatunek

bocian biały

Synonimy
  • Ardea Ciconia Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
  • C. c. ciconia (Linnaeus, 1758)
  • C. c. asiatica Severtsov, 1873
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     obszary lęgowisk

     żerowiska / zimowiska

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Bocian biały (Ciconia ciconia) – gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny bocianowatych (Ciconiidae).

Etymologia

Bocian biały jest jednym z wielu gatunków ptaków pierwotnie opisanych przez Karola Linneusza w przełomowej, 10-tej edycji jego dzieła Systema Naturae[4], w którym otrzymał on binominalną nazwę Ardea ciconia. Później został przeklasyfikowany (i określono go jako gatunek typowy) do nowego rodzaju Ciconia przez francuskiego zoologa Mathurina Jacquesa Brissona w 1760 roku[5][6]. Zarówno epitet rodzajowy, jak i gatunkowy cǐcōnia są łacińskim tłumaczeniem słowa "bocian"[7], oryginalnie odnotowany w pracach Horacego i Owidiusza.[8]. Łacińska nazwa przetrwała w większości języków romańskich (Cicogna, Cigüeña, Cegonha i tym podobne)[9].

Taksonomia i ewolucja

Wyróżnia się dwa podgatunki:

Rodzina bocianowatych obejmuje sześć rodzajów w trzech rozległych grupach: otwartodziobe i leśne bociany (Mycteria i Anastomus), bociany wielkie (Ephippiorhynchus, Jabiru i Leptoptilos) i "typowe" bociany w rodzaju Ciconia. Do "typowych" bocianów zalicza się bociana białego i sześć innych żyjących gatunków[13], które charakteryzują się prostymi, spiczastymi dziobami i głównie czarno-białym upierzeniem[14]. Najbliżej spokrewniony z nimi jest większy bocian czarnodzioby (Ciconia boyciana) z Azji Wschodniej, który poprzednio był klasyfikowany jako podgatunek bociana białego[10] i bocian sinodzioby (Ciconia Maguari) z Ameryki Południowej. Ewolucyjnie bliskie pokrewieństwo w rodzaju Ciconia wynika przypuszczalnie z podobieństw behawioralnych i - biochemicznie, z analizy sekwencji genów mitochondrialnego cytochromu b oraz hybrydyzacji DNA-DNA[15].

Zapis kopalny

Skamieniałości rodzaju Ciconia reprezentujące dystalny koniec prawej kości ramiennej zostały odkryte w osadach mioceńskich na wyspie Rusinga na Jeziorze Wiktorii w Kenii[16]. Skamieniałości datowane na 24-6 mln lat mogą pochodzić zarówno bociana białego, jak i od bociana czarnego (Ciconia nigra), które są tej samej wielkości i mają bardzo podobną strukturę kości. Osady ze środkowego miocenu z wyspy Maboko (położonej również na Jeziorze Wiktorii) przyniosły kolejne szczątki[16].

Biotop

Pierwotnie był gatunkiem bardziej związanym z terenami leśnymi. Obecnie zamieszkuje tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach (maksymalnie do 3560 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych, o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności (np. trzcinowisk i gęstych lasów). W przeciwieństwie do bociana czarnego nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet w środku wsi lub w małych miastach, przeważnie w rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się na wysypiskach śmieci.

Charakterystyka

Bocian biały jest dużym ptakiem. Ma długość 100-115 cm[a][17] i wysokość 100-125 cm. Rozpiętość skrzydeł wynosi 155-215 cm, a jego waga 2,3-4,5 kg[18][19]. Podobnie jak wszystkie bociany bocian biały ma długie nogi, długą szyję i długi prosty spiczasty dziób[13]. Dymorfizm płciowy nie występuje - obie płcie są identyczne w wyglądzie, z wyjątkiem wielkości - samce są przeciętnie większe od samic[10]. Upierzenie jest głównie białe z czarnymi lotkami i pokrywami skrzydeł; czarny kolor to efekt występoania w tych piórach pigmentu - melaniny[20]; pióra na piersi są długie i kudłate tworząc kryzę, która jest wykorzystywana w niektórych zachowaniach godowych[21]. Tęczówki są ciemnobrązowe lub szare, a skóra wokół oczodołów czarna. Dorosłe ptaki mają jasnoczerwony dziób i czerwone nogi[10], których kolor pochodzi z karotenoidów w diecie. W niektórych częściach Hiszpanii badania wykazały, że pigment jest oparty na astaksantynie pochodzącej z raków wprowadzonego tam sztucznie gatunku Procambarus clarkii a jasnoczerwony kolor dzioba widoczny jest już nawet u piskląt, w przeciwieństwie do ciemniejszych dziobów młodych bocianów białych występujących gdzie indziej na świecie[22].

Jak w przypadku innych bocianów, skrzydła są długie i szerokie umożliwiając im szybowanie[23]. W locie trzepoczącym uderzenia skrzydeł są wolne i regularne. Ptak leci z szyją wyciągniętą do przodu a jego długie nogi wystają daleko poza koniec jego krótkiego ogona. Na lądzie porusza się w wolnym i stałym tempie z wyciągniętą do góry szyją. Odwrotnie, kiedy odpoczywa - często chowa głowę między ramionami[24].

Po wykluciu młode bociana białego jest częściowo pokryte krótkimi, rzadkimi, białawymi piórami spodnimi. Ta wczesna warstwa piór jest zamieniana po około tygodniu przez gęstsze pokrycie włochatego białego puchu. Po trzech tygodniach, młody ptak nabywa/otrzymuje czarne i pióra lotne. Podczas wylęgu pisklę ma różowawe nogi, które następnie zmieniają się w szaroczarne. Jego dziób jest czarny z brązowym końcem[21]. W trakcie pierzenia, upierzenie młodego osobnika jest podobne do upierzenia dorosłego ptaka, choć jego czarne pióra mają często brązowy odcień, a dziób i nogi są ciemniejsze, brunatno-czerwone lub pomarańczowe. Dziób jest zazwyczaj pomarańczowy lub czerwony z ciemnym końcem[24][25]. Dziób staję się całkowicie czerwony (tak, jak u dorosłych ptaków) następnego lata po wykluciu, jednak czarne końcówki utrzymują się u niektórych osobników. Młode bociany przyjmują ostatecznie upierzenie w drugim roku życia[25].

Upierzenie białe z wyjątkiem czarnych lotek. Nogi i dziób u dorosłych ptaków czerwone, u młodych brudnopomarańczowe. Szyja długa, w locie wyciągnięta do przodu. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym, czyli wykorzystując powierzchnię swoich skrzydeł i wznoszące, ciepłe prądy powietrzne. Siłą własnych mięśni lata niechętnie i tylko na niewielkie odległości. Sposób lotu jak u bociana czarnego, do wzbicia się w powietrze musi oddać parę podskoków. Odlatuje stadami w sierpniu i wrześniu, a wraca w końcu marca i kwietniu. Charakterystycznym głosem jest klekot, który można usłyszeć w czasie powitania pary ptaków na gnieździe, ale także gdy bocian zostaje zaniepokojony np. pojawieniem się przy gnieździe obcego bociana. Do wydawania tego głosu wygina szyję do tyłu tak, że głowę kładzie na grzbiecie (wyjątkowo robi tak również w locie).

Wymiary
  • długość ciała 95–130 cm
    • długość ogona 24–26 cm
    • długość dzioba: 16-20 cm[26]
  • rozpiętość skrzydeł 155–220 cm
  • wysokość ok. 80 cm
Masa ciała
2,3–4,4 kg.

Samce są przeważnie nieco większe od samic.

Podobne gatunki

Na obszarze swojego występowania bocian biały jest charakterystyczny na ziemi, ale obserwowany z daleka w locie może być mylony z kilkoma innymi gatunkami z podobnymi wzorami na spodniej stronie skrzydeł, takimi jak dławigad afrykański, pelikan różowy, czy ścierwnik[24]. Dławigad afrykański jest rozpoznawany po czarnym ogonie i dłuższym ostro zakończonym, żółtym dziobie. Bocian biały jest też z reguły większy od niego[27]. Pelikan różowy ma krótkie nogi, które nie wystają w locie poza jego ogon i lata ze schowaną szyją, trzymając głowę blisko krępego ciała, nadając mu inny profil w locie[28]. Pelikany różowe zachowują się także inaczej, szybując w uporządkowanych, zsynchronizowanych stadach niż, tak jak bociany białe - w niezorganizowanych grupach złożonych z pojedynczych osobników[29]. Ścierwnik jest znacznie mniejszy, z klinowatym ogonem, krótszymi nogami i małą, żółto zabarwioną głową na krótkiej szyi[30]. Żuraw, który również może wydawać się czarno-biały w silnym świetle, ma widocznie dłuższe nogi i dłuższą szyję w locie[31].

Zasięg występowania i środowisko

Podgatunek nominatywny bociana białego ma w Europie szeroki choć nieciągły zasięg występowania, skupiony na Półwyspie Iberyjskim i w Północnej Afryce na zachodzie oraz na znacznym obszarze środkowej i wschodniej Europy, z 25% koncentracją światowej populacji w Polsce[32], jak również części zachodniej Azji. Populacja podgatunku azjatyckiego licząca około 1450 ptaków jest ograniczona do regionu w Azji Środkowej, między Morzem Aralskim i regionem Sinciang w zachodnich Chinach[33][34]. Uważa się, że populacja regionu Sinciang wymarła około 1980 roku[35]. Trasy migracji rozciągają zasięg tego gatunku na wiele rejonów Afryki i Indii. Niektóre populacje kierują się wschodnią trasą migracji, która przechodzi przez Izrael do wschodniej i środkowej Afryki[36][37].

Znanych jest co najmniej kilka przypadków lęgów w RPA od 1933 w Calitzdorp, a około 10 ptaków odbyło lęgi od 1990 w okolicach Bredasdorp[38]. Niewielka populacja bociana białego zimuje w Indiach i pochodzi przypuszczalnie od populacji C. c. asiatica[12], jak na przykład stada liczące do 200 osobników obserwowane podczas wiosennej migracji na początku XX w. w Dolinie Kurram w północnym Afganistanie[39]. Jednakże, ptaki obrączkowane w Niemczech odnotowano w zachodnich (Bikaner) i południowych (Tirunelveli) Indiach[11][40]. Nietypowego osobnika z czerwoną skórą wokół oczu, cechą charakterystyczną podgatunku azjatyckiego, odnotowano w Indiach, jednak potrzebne są dalsze badania populacji indyjskiej[41]. Na północ od zasięgu występowania w sezonie lęgowym, bocian biały spotykany jest w trakcie przelotów migracyjnych lub zalatuje tam sporadycznie; są to: Finlandia, Wielka Brytania, Islandia, Irlandia, Norwegia, Szwecja i na zachodzie Azory i Madera. W ostatnich latach jego zasięg powiększył się o zachodnią Rosję[42][43].


Bocian biały na swe żerowiska preferuje trawiaste łąki, pola uprawne i płytkie mokradła. Unika siedlisk porośniętych wysokimi trawami i krzewami[44]. W rejonie Czarnobyla, w północnej Ukrainie, populacje bociana białego zmalały po Katastrofie elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986, gdy pola uprawne w wyniku sukcesji ekologicznej porosły wysokie trawy i krzewy[45]. W niektórych częściach Polski, ubogie naturalne żerowiska zmusiły ptaki do poszukiwania pożywienia na wysypiskach począwszy od 1999 roku[46]. Żerujące na wysypiskach bociany odnotowano również na Bliskim Wschodzie, w północnej i południowej Afryce [47].

Tryb życia i zachowanie

Bocian biały jest ptakiem stadnym, stada tysięcy osobników notowane były na szlakach wędrówek i na zimowiskach w Afryce. W sezonie lęgowym ptaki, które nie biorą udziału w tokach zbierają się w grupach liczących 40 lub 50 osobników[24]. Mniejszy, ciemno upierzony bocian białobrzuchy spotykany jest często w stadach bocianów białych w południowej Afryce[48]. Pary lęgowe bociana białego mogą wspólnie żerować w małych grupach polować; w niektórych rejonach notowano również kolonie lęgowe[49]. Jednakże grupy wewnątrz kolonii bocianów białych znacznie różniące się wielkością i strukturą społeczną są swobodnie definiowane; młode bociany, które zaczynają przystępować do lęgów często zajmują gniazda położone na obrzeżach kolonii, podczas gdy starsze bociany osiągają większy sukces rozrodczy zajmując gniazda o lepszej jakości położone w centralnej części kolonii lęgowych[50]. Struktura społeczna i spójność grupy jest utrzymywana przez altruistyczne zachowania, takie jak zachowania komfortowe. Bociany wykazują takie zachowanie wyłącznie w okolicach gniazda. Stojące ptaki muskają głowy ptaków siedzących, czasem są to rodzice pielęgnujące swoje młode, a czasem młode pielęgnujące się nawzajem[51]. W przeciwieństwie do większości bocianów, bociany białe nigdy nie przyjmują postawy z otwartymi skrzydłami, choć wiadomo, że opuszczają skrzydła (trzymając je z dala od tułowia ze sterówkami skierowanymi w dół), gdy ich upierzenie jest mokre[52].

Wydaliny bocianów, składające się z kału i moczu, czasem spadają na ich własne nogi, przez co stają się one białe[27] Parowanie odchodów zapewnia chłodzenie[53]. Na nogach ptaki, które były obrączkowane czasami odchody mogą się nagromadzić obrączki prowadząc do ściśnięcia i urazu nogi[54]. Odnotowano również przypadki, kiedy bociany białe używały narzędzi w postaci ściśniętych w dziobie ździebeł mchu służących do podawania pisklętom kropel wody[55].

Komunikacja

Odgłos bociana białego Ciconia ciconia
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Głównym dźwiękiem wydawanym przez dorosłego bociana jest głośne klekotanie dziobem, porównywanym ze słyszanym z oddali wystrzałem z karabinu maszynowego. Odgłos ten powstaje wskutek szybkiego otwierania i zamykania dzioba, więc powstaje on za każdym razem, gdy ptak zamyka dziób. Stukot jest wzmacniany przez worki gardłowe, które działają jako rezonator. Używane w różnych zachowaniach społecznych, stukotanie dzioba zazwyczaj im dłużej trwa, tym jest coraz głośniejsze i przyjmuje charakterystyczne rytmy w zależności od sytuacji, na przykład wolniej podczas kopulacji i krócej jako odgłos alarmujący. Jedyny dźwięk wokalny generowany przez dorosłe ptaki to słabe, ledwie słyszalne syczenie; jakkolwiek młode ptaki mogą wydawać chrapliwy syk, różne piskliwe dźwięki i miauczenie podobne do kotów, kiedy proszą o pokarm. Podobnie jak dorosłe ptaki, młode mogą stukotać dziobami[56]. W wielu sytuacjach społecznych z innymi przedstawicielami gatunku, ptaki te w charakterystyczny sposób unoszą i opuszczają głowę - bocian szybko rzuca głowę do tyłu, tak, że jej czubek spoczywa na grzbiecie, a następnie unosi powoli głowę i szyję do przodu, a czynność tę powtarza kilkukrotnie. Jest to gest używany na powitanie innego osobnika, po kopulacji oraz w sytuacji zagrożenia. Pary lęgowe w sezonie letnim są terytorialne i używają tego zachowania, podobnie jak kucania do przodu z pochylonymi ogonami i rozpostartymi skrzydłami[57].

Pożywienie

Bocian biały w locie

Bocian jest ptakiem mięsożernym. Wachlarz jego pożywienia jest szeroki; najchętniej żerują na łąkach w promieniu około 5 km od gniazda oraz w miejscach z niższą roślinnością, gdzie pożywienie jest łatwiej dostępne[44].

Ich dieta jest zróżnicowana w zależności od pory roku, regionu i dostępności pożywienia. Do typowego pożywienia zalicza się owady (głównie chrząszcze, koniki polne, szarańczę i świerszcze), dżdżownice, gady, płazy, szczególnie gatunki takich żab, jak żaba wodna (Pelophylax kl. Esculentus) i żaba trawna (Rana temporaria) oraz małe ssaki, takie jak nornice, krety i ryjówki. Rzadziej, zjadają też jaja ptaków i młode ptaki, ryby, mięczaki, skorupiaki i skorpiony. Polują głównie w ciągu dnia, połykając mniejszą zdobycz w całości, większą zabijają i rozdzielają przed połknięciem[49]. Gumki recepturki są mylone z dżdżownicami i spożywane, co niekiedy prowadzi do śmiertelnego w skutkach zablokowania przewodu pokarmowego[58].

Ptaki powracające wiosną na Łotwę odnajdują zdobycz, żaby moczarowe (Rana arvalis), wabione przez odgłosy godowe emitowanie przez skupiska samców tych żab[59].

Dieta ptaków nie przystępujących do lęgów jest zbliżona do ptaków lęgowych, ale żerują one częściej w suchych rejonach[60]. Zaobserwowano, że bociany zimujące w zachodnich Indiach podążają za antylopami z gatunku garna, łapiąc owady niepokojone przez te zwierzęta[61]. Zimujące w Indiach bociany czasami żerują wraz z bocianami białoszyimi (Ciconia episcopus)[62]. Kradzież zdobyczy przez bociany białe odnotowano w Indiach w przypadku gryzoni chwytanych przez błotniaki stawowe[63]; odwrotna sytuacja występuje w niektórych częściach Polski - błotniak łąkowy znany jest z nękania bocianów polujących na nornice [64].

W latach obfitujących w myszy i norniki zjada prawie wyłącznie te gryzonie, przez co jest ptakiem pożytecznym z punktu widzenia rolników. W XIX wieku i I połowie XX wieku, gdy płazy były znacznie częstsze, faktycznie stanowiły one główny pokarm bocianów. Współczesne doświadczenia w warunkach ogrodu zoologicznego w Poznaniu wykazały, że hodowane tam bociany w pierwszej kolejności wybierały jako pokarm ryby, potem płazy. Ogólnie bocian jest tzw. oportunistą pokarmowym, tzn. poluje na każde zwierzę, które jest w stanie schwytać i połknąć. Pokarm poszczególnych osobników najbardziej zależy więc od powszechności danego typu ofiary w danym siedlisku. Bociany chętnie korzystają z prac polowych, polując w trakcie orki lub sianokosów, która ułatwia im wykrywanie ofiar, pozbawiając je osłony roślinności.

Rozmnażanie

Bocian biały lęgnie się na otwartych gruntach rolnych, z dostępem do terenów podmokłych, budując duże gniazdo, zwykle z gałęzi, na drzewach, budynkach lub specjalnie przygotowanych przez człowieka platformach[65]. Każde gniazdo ma od 1 do 2 m głębokości, od 0,8 do 1,5 m średnicy i waży od 60 do 250 kg[66]. Gniazda są budowane w luźnych koloniach[50]. Jako, że w kulturze bociany uważa się za dobrą wróżbę i nie są one prześladowane przez człowieka, często gniazdują blisko ludzkich siedzib; w południowej Europie, gniazda spotykane są na budynkach, m. in kościołów. Jedno gniazdo jest zazwyczaj wykorzystywane rok po roku, zwłaszcza przez starszych samców. Samce powracają na początku sezonu i wybierają gniazdo. Większe gniazda oznaczają większą szansą na dużą liczbę w pełni opierzonych młodych powodzeniem gębą, stąd te gniazda są bardziej poszukiwane[67]. Zmiana gniazda jest często związana jest ze zmianą w parze rodziców i niepowodzeniem w odchowaniu młodych w poprzednim sezonie lęgowym; młode ptaki wykazuję większą tendencję do zmiany obszaru lęgowego[68].

Kilka gatunków ptaków często gniazduje w dużych gniazdach bocianów białych. Do regularnie zajmujących je gatunków należą: wróbel zwyczajny, mazurek i szpak; rzadziej zajmują: pustułka, pójdźka, kraska, pliszka siwa, kopciuszek, kawka i wróbel śródziemnomorski[69]. Sparowane ptaki pozdrawiają się podnosząc i opuszczając głowę, a także potrząsając nią i przykucając oraz klekotaniem dziobami z jednoczesnym pochyleniem głowy w tył[10]. Pary kopulują wielokrotnie w ciągu miesiąca przez złożeniem jaj. Wysoka częstotliwość kopulacji jest często związana ze współzawodnictwem o samice i wysokim wskaźnikiem kopulacji z wieloma partnerami; jakkolwiek kopulacja z wieloma partnerami zdarza się nieczęsto u bocianów białych[70].

Gniazdo

Bociany w gnieździe

Gniazdo duże, koliste z warstwowo ułożonych gałęzi, poprzetykanych skośnie witkami. Wyściółka dość obfita ze słomy, torfu, łajna, niekiedy z dodatkiem papieru lub szmat, zbieranych z pól i ludzkich wysypisk. Średnica zewnętrzna 1,0–1,5 m; wysokość 0,5–1,5 m. Buduje je zarówno samiec, jak i samica.

Umiejscowione zwykle na drzewie w bezpośredniej bliskości siedzib ludzkich lub na różnych budowlach ludzkich (dach budynku mieszkalnego lub gospodarczego, w ruinach wysokich budynków, na nieczynnych kominach fabrycznych, pylonach, słupach telegraficznych, stogach). Od lat 70. XX wieku coraz częściej na specjalnych platformach umieszczanych przez człowieka na słupach linii telefonicznych lub energetycznych, w niektórych rejonach jest to najczęstszy sposób lokowania gniazd. W Polsce ponad 60% populacji gniazduje na słupach energetycznych.

Gniazduje pojedynczo lub w luźnych koloniach, gdzie wiele gniazd jest często blisko siebie. Tego samego gniazda ptaki używają przez wiele lat, co roku dokonując napraw i uzupełnień budulca. Znane są gniazda użytkowane 400 lat, a największe z nich mają 225 cm średnicy, 280 cm wysokości i ważą ponad tonę[potrzebny przypis]. Dana para przywiązuje się zatem do danego gniazda i gdy partner długo nie wraca z zimowiska jest zmieniany, zwłaszcza gdy do samca, wracającego wcześniej, przyleci obca samica przed zeszłoroczną.

Jaja

Jajo Ciconia ciconia
Bocian biały

Różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej, lekko przybrudzonej o tępym węższym biegunie. Średnie wymiary 72x54 mm. Składane zazwyczaj pod koniec kwietnia, rzadko wcześniej, w liczbie od 1 do 7, najczęściej 3-5.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja składane w odstępach dwudniowych, najczęściej wieczorem. Wysiadywane są przez obydwoje rodziców, najczęściej po zniesieniu drugiego jaja, przez okres 33-35 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 55-64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero po 2–7 latach. Opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice, którzy nie tylko karmią pisklęta, ale i osłaniają je swymi skrzydłami przed słońcem lub deszczem oraz opryskują wodą w upalne dni. Ptaki młodociane mają czarny dziób (przechodzący z czasem w jasnoczerwony) i brązowoszare nogi. Tęczówka oka młodych jest brązowa, a u dorosłych szarawa. Pisklęta są pokryte białym gęstym puchem. Najstarszy zaobrączkowany bocian biały miał w chwili śmierci obrączkę założoną 39 lat wcześniej[71]. Inny dożył 33 lat i rok wcześniej pomyślnie wyprowadził lęg. W niewoli jeden osobnik dożył 35 lat.

Pasożyty i choroby

Gniazda bociana białego są siedliskiem wielu małych stawonogów, zwłaszcza podczas cieplejszych miesięcy po powrocie ptaków do gniazda. Gniazdując w kolejnych latach, bociany przynoszą więcej materiału do wyścielania swoich gniazd i gromadzą się w nich nowe warstwy materiału organicznego.

Nie tylko ich ciała mają tendencję do regulowania temperatury w gnieździe, ale również odchody, resztki pożywienia i piór oraz fragmenty skóry dostarczają pożywienia dla dużej i zróżnicowanej populacji wolno żyjących roztoczy z rzędu żukowców. W badaniu przeprowadzonym na dwunastu gniazdach znaleziono 13352 osobników z 34 gatunków, głównie Macrocheles merdarius, Macrocheles robustulus, Pyriformis uroobovella i Trichouropoda orbicularis, które razem stanowiły prawie 85% wszystkich zebranych roztoczy. Organizmy te żywią się jajami i larwami owadów i nicieni, które występują licznie w ściółce gniazda. Roztocza te są roznoszone przez koprofagiczne chrząszcze, często z rodziny Scarabaeidae lub na łajnie przynoszonym przez bociany podczas budowy gniazda. Pasożytnicze roztocza nie występują, przypuszczalnie będąc kontrolowane przez gatunki drapieżne. Ogólny wpływ populacji roztoczy jest niejasny, roztocza mogą odgrywać rolę w hamowaniu szkodliwych organizmów (a więc mogą być korzystne) lub mogą mieć niekorzystny wpływ na piskląt[72][73].

Same ptaki są nosicielami gatunków należących do więcej niż czterech rodzajów roztoczy piór[74]. Roztocza te, wliczając Freyanopterolichus pelargicus[75][76] i Pelargolichus didactylus[76] żyją na grzybach rosnących na piórach. Grzyby występujące na upierzeniu mogą żywić się keratyną z piór zewnętrznych lub olejem z piór[77]. Wszoły, takie jak Colpocephalum zebra zazwyczaj znajdowane są na skrzydłach, a Neophilopterus incompletus na całym na ciele[78].

Gorączka Zachodniego Nilu jest główną ptasią infekcją, przenoszoną między ptakami przez komary[79]. Wydaje się, że migrujące ptaki mają ważny wpływ na rozprzestrzenianie się tego wirusa[80], którego ekologia pozostaje słabo poznana[81]. 26 sierpnia 1998 r. stado składające się z około 1200 migrujących bocianów, które zboczyło z kursu w swojej wędrówce na południe wylądowało w Ejlat, w południowym Izraelu. Zaniepokojone ptaki w chaotycznym locie próbowały wracać na swoje szlaki migracyjne, wiele z nich padło. Zjadliwy szczep wirusa Gorączki Zachodniego Nilu wyizolowano z mózgu jedenastu martwych młodych osobników. Inne bociany białe badane następnie w Izraelu wykazywały przeciwciała tego wirusa[82]. W 2008 przebadano trzy młodociane osobniki z polskiej ostoi przyrody; wyniki testu serologicznego były dodatnie, co wskazywało na ekspozycję na wirusa, ale kontekst lub występowanie wirusa w Polsce jest niepewne[83].

Ochrona

Bocian biały nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym wyginięciem, chociaż od stu lat znacznie zmniejszył swą liczebność w wielu obszarach północnej i zachodniej Europy. Spadek liczebności bociana białego wskutek industrializacji i zmian w rolnictwie (głównie przez osuszanie bagien i przekształcanie łąk w uprawy, m.in. kukurydzy) rozpoczął się w XIX wieku: ostatni dziki osobnik w Belgii odnotowano w roku 1895, w Szwecji w 1955 roku, w Szwajcarii w 1950 r., a w Holandii w 1991 roku. Jednak gatunek ten został reintrodukowany w wielu regionach[84]. Początkowo został on w 1988 zaklasyfikowany przez IUCN jako gatunek bliski zagrożenia, po czym w 1994 został przeklasyfikowany już jako gatunek najmniejszej troski[85].

Bocian biały jest jednym z gatunków, które obejmuje porozumienie Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds (AEWA) (pol.: Porozumienie o ochronie afrykańsko-euroazjatyckich wędrownych ptaków wodnych)[86], które jest częścią ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt[87]. Strony tego porozumienia są zobowiązane do udziału w szerokim zakresie strategii ochrony opisanych w szczegółowym planie działania. Plan ten odnosi się do kluczowych kwestii, takich jak ochrona gatunków i ich siedlisk, zarządzanie działalnością człowieka, badania, edukacja oraz ich wdrażania[88]. Zagrożenia dla gatunku obejmują m.in. dalszą utratę mokradeł, kolizje z napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi, stosowanie trwałych pestycydów (takich jako DDT) do zwalczania szarańczy w Afryce oraz w znacznym stopniu nielegalne polowania na trasach migracyjnych i zimowiskach[10].

Duża populacja bocianów białych gniazduje w Europie Środkowej i Wschodniej. Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego w sezonie 2004/05 odnotowano 52500 par w Polsce, 30000 par na Ukrainie, 20000 par na Białorusi, 13000 par na Litwie (najwyższe znane zagęszczenie tego gatunku na świecie), 10700 par na Łotwie i 10200 w Rosji. Około 5500 par gniazdowało w Rumunii, 5300 na Węgrzech i około 4956 parlęgowych w Bułgarii[89]. W Niemczech większość z całkowitej liczby 4482 par gniazdowało we wschodnich regionach, szczególnie w sąsiadujących z Polską landach Brandenburgia i Meklemburgia-Pomorze Przednie (odpowiednio 1296 i 863 par w 2008 r.)[90].

Oprócz Hiszpanii i Portugalii (odpowiednio 33217 par i 7684 par w sezonie 2004/05) populacje w południowej i zachodniej Europie są ogólnie znacznie mniej trwałe; na przykład, duńska populacja zmniejszyła się do zaledwie trzech par w 2005 roku. We wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego Turcja posiada pokaźną populację 6195 par, a Grecja 2139 par. W Europie Zachodniej bocian pozostaje rzadkim ptakiem mimo działań ochronnych. W 2004 r. we Francji gniazdowało jedynie 973 par, a w Holandii 528 par[89].

Na początku lat 80. XX w. ich populacja spadła do mniej niż dziewięciu par w całej górnej części doliny Renu, obszarze ściśle identyfikowanego z bocianem białym od wieków. Działania ochronne pomyślnie zwiększyły tamtejszą populację ptaków do 270 par (w roku 2008), głównie wskutek działań Stowarzyszenia na rzecz ochrony i reintrodukcji bocianów w Alzacji i Lotaryngii[91]. Reintrodukcja ptaków odchowanych w ogrodach zoologicznych wstrzymała dalsze spadki we Włoszech, Holandii i Szwajcarii. W 2008 w Armenii żyło 601 par lęgowych i około 700 par w Holandii[92] i kilka par, które rozmnażają się w RPA, zazwyczaj są to osobniki zakładające kolonie lęgowe spośród populacji tam zimujących[10]. W Polsce, na słupach energetycznych ustawia się specjalne platformy na ich szczytach, aby zapobiec przerwom w dostawach energii elektrycznej spowodowanych dużymi gniazdami bocianimi, a czasem gniazda są w całości przenoszone ze słupów energetycznych słupie na oddzielne wykonane przez człowieka platformy[66]. W Holandii introdukcja ptaków wyhodowanych z zoo jest poprzedzana przez programy karmienia i budowy gniazd prowadzone przez wolontraiuszy[92]. Podobne programy reintrodukcji odbywają się w Szwecji[93] oraz Szwajcarii[94] , gdzie odnotowano 175 par hodowlanych w 2000 roku[95] . Długoterminowa zdolność do przetrwania populacji w Szwajcarii jest niepewna tak długo, jak wskaźniki sukcesu rozrodczego są niskie, a dokarmianie nie wydaje się być korzystne[94].

W Polsce objęty ochroną prawną od 1952 roku, obecnie znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową. Z uwagi na spadającą liczebność, gatunek został objęty programem ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" (Program Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego z 2004 roku liczebność gatunku oceniono na ok. 230 tysięcy par. Najliczniej gnieździ się na terenie Polski (ok. 52,5 tysiąca par w wieku rozrodczym, ok. 23% światowej populacji[96]), Hiszpanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności są przede wszystkim: osuszanie terenów podmokłych oraz utrata (np. zabudowa, zamiana łąk na pola uprawne) żerowisk, oraz stosowanie pestycydów w rolnictwie, które zabijając gryzonie i owady ogranicza bazę pokarmową bocianów.

Bocian w kulturze

W wierzeniach słowiańskich wiosną i latem za pomocą bocianów (i lelków – a jesienią i zimą za pomocą kruków) wele trafiały z Wyraju na ziemię i wstępowały do łon kobiet[97]. Generalnie bocian biały uważany był za ptaka przynoszącego szczęście – w folklorze przyjęło się sądzić[98], iż zabicie tego ptaka potrafi ściągnąć nieszczęście na osobę, która tego dokonała. Był zwiastunem wiosny, a jego gniazdo na budynku symbolem szczęścia i obfitości plonów dla gospodarstwa. Sprzyjało temu powiedzenie “Gdzie bocian na gnieździe siedzi, tam piorun nie uderzy". Jego mądrość kojarzono z postawą stania na jednej nodze, co przypominało medytację.

Szeroko rozpowszechnione w Europie jest przekonanie, że bociany przynoszą dzieci[99]. Nawiązanie do niego pojawiło się w odcinku Dziadek serialu animowanym Między nami bocianami, a także w serialu animowanym Smerfy, cyklu Xanth i opowiadaniu Jakub Wędrowycz i siedmiu krasnoludków ze zbioru Zagadka Kuby Rozpruwacza (krasnoludy są przynoszone przez czarne bociany).

W starożytnej Grecji był poświęcony bogini Herze, opiekującej się karmiącymi matkami. W bajce Lis i Bocian greckiego pisarza, Ezopa, podkreślony jest jego spryt - w zamian za podanie przez lisa bocianowi strawy na płaskim talerzu, ten gdy gości lisa podaje mu napoje z butelki o długiej szyjce, według zasady wet za wet. W Chinach natomiast jest symbolem synowskiej miłości, gdyż uważa się tam, że bociany zajmują się nie tylko swoim potomstwem, ale i niedołężnymi rodzicami. Na Dalekim Wschodzie, przez to, że pożerał węże (które w niektórych miejscach były plagą) uznawano go za dobroczyńcę, a za zabicie go karano w równym stopniu, jak za uśmiercenie człowieka. Antyczni Rzymianie utożsamiali bociana z opiekunką macierzyństwa i małżeństw, Junoną. Jako symbol szczęścia domowego i miłości dzieci do rodziców ustanowiono tam prawo zobowiązujące do utrzymywania swoich rodzicieli, nazwane lex ciconia, prawem bocianim. Dla chrześcijan to symbol pobożności, zmartwychwstania i czystości, ale i sprawiedliwych pogan, którzy żyli przed Chrystusem[98].

Charakterystyczne dla polskiej kultury przywiązanie i troskę o gniazda bocianów wyraża jedna ze zwrotek utworu "MOJA PIOSNKA II" Cypriana Kamila Norwida:

"Do kraju tego, gdzie winą jest dużą
Popsować gniazdo na gruszy bocianie,
Bo wszystkim służą...
Tęskno mi, Panie..."

Duże zainteresowanie, jakim cieszy się bocian wśród ludzi, przekłada się na popularność internetowych przekazów z gniazd bocianów.

Zobacz też

  1. ↑ Zgodnie z konwencją, długość mierzona jest od czubka dzioba do końca ogona martwego ptaka (lub skóry) położonego na grzbiecie.
  1. ↑ Ciconia ciconia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ European White Stork (Ciconia ciconia). IBC The Internet Bird Collection. [dostęp 5 grudnia 2010]. (ang.).
  3. ↑ Ciconia ciconia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Karol Linneusz: Systema Naturae per Regna Tria Naturae, Secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae: (Laurentii Salvii), 1758, s. 142. (łac.).
  5. ↑ Mathurin Jacques Brisson: Ornithologie ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, espéces & leurs variétés. Paryż, Francja: C. J. B. Bauche, 1760, s. 48. (fr.).
  6. ↑ Walter E. Boles. A Review of the Australian Fossil Storks of the Genus Ciconia (Aves : Ciconiidae), with the description of a new species. „Records of the Australian Museum”. 57 (2), s. 165–78, 2005. ISSN 0067-197. [dostęp 26 stycznia 2011]. (ang.). 
  7. ↑ Charlton Thomas Lewis, Hugh Macmaster Kingery: An Elementary Latin Dictionary. New York, New York: American Book Company, 1918, s. 126. ISBN 0-19-910205-8. (ang.).
  8. ↑ D.P. Simpson: Cassell's Latin Dictionary. Wyd. 5. London: Cassell Ltd., 1979, s. 103. ISBN 0-304-52257-0. (ang.).
  9. ↑ John Andrew Simpson: The Oxford English dictionary. Vol. 1. "Stork". Oxford: Clarendon Press, 2001, s. 1915. ISBN 0-19-861186-2.
  10. ↑ a b c d e f g h Elliott 1992, pp. 460–61.
  11. ↑ a b Salim Ali, Ripley, S. Dillon: Handbook of the Birds of India and Pakistan, Volume 1. Wyd. 2 (paperback). Indie: Oxford University Press, 2001, s. 99–101. ISBN 0-19-565934-1. (ang.).
  12. ↑ a b Pamela C. Rasmussen, Anderton, John C.: Birds of South Asia: The Ripley Guide. Washington: Smithsonian Institution and Barcelona: Lynx edicions, 2005, s. 63. ISBN 84-87334-66-0. (ang.).
  13. ↑ a b Elliott 1992, p. 437.
  14. ↑ M. Philip Kahl. An Overview of the Storks of the World. „Colonial Waterbirds”. 10 (2), s. 131–34, 1987. DOI: 10.2307/1521251. (ang.). 
  15. ↑ Beth Slikas. Phylogeny of the Avian Family Ciconiidae (Storks) Based on Cytochrome b Sequences and DNA–DNA Hybridization Distances. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 8 (3), s. 275–300, 1997. DOI: 10.1006/mpev.1997.0431. ISSN 1055-7903. PMID: 9417889. (ang.). 
  16. ↑ a b Dykes, Gareth J.; Alexander, Cyril Walker. New Records of Fossil 'Waterbirds' from the Miocene of Kenya. „American Museum Novitates”, 2008. ISSN 0003-0082. (ang.). 
  17. ↑ Stanley Cramp: Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa: Birds of the Western Palearctic, Volume 1, Ostrich to Ducks. Oxford University Press, 1977, s. 3. ISBN 0-19-857358-8. (ang.).
  18. ↑ Mead,C. and Ogilvie, M. (2007) The Atlas of Bird Migrations: Tracing the Great Journeys of the Worlds Birds
  19. ↑ Hancock & Kushan, Storks, Ibises and Spoonbills of the World. Princeton University Press (1992), ISBN 978-0-12-322730-0.
  20. ↑ Juan Manuel Grande, Negro, Juan José; María Torres, José. The evolution of bird plumage colouration; a role for feather-degrading bacteria?. „Ardeola”. 51 (2), s. 375–383, 2004. [dostęp 2013-01-08]. (ang.). 
  21. ↑ a b Cramp 1977, p. 335.
  22. ↑ Negro, Juan José; Garrido-Fernandez, Juan. Astaxanthin is the Major Carotenoid in Tissues of White Storks (Ciconia ciconia) Feeding on Introduced Cray?sh (Procambarus clarkii). „Comparative Biochemistry and Physiology Part B Biochemistry & Molecular Biology”. 126 (3), s. 347–52, 2000. DOI: 10.1016/S0305-0491(00)00180-2. PMID: 11007176. [dostęp 2013-08-01]. (ang.). 
  23. ↑ Elliott 1992, p. 438.
  24. ↑ a b c d Cramp 1977, p. 328.
  25. ↑ a b Van den Bossche 2002, p. 11.
  26. ↑ www.piotrmalczewski.com-artykuł o tym gatunku
  27. ↑ a b Ian Sinclair, Ian Davidson: Southern African Birds: a Photographic Guide. Cape Town, RSA: Struik, 2006, s. 34. ISBN 1-77007-244-6. (ang.).
  28. ↑ Cramp 1977, p. 228.
  29. ↑ Svensson and Grant 1999, p. 26.
  30. ↑ Svensson and Grant 1999, p. 74.
  31. ↑ Svensson and Grant 1999, p. 34.
  32. ↑ Nikita Chernetsov, Wiesław Chromik, Pawel T. Dolata, Piotr Profus i inni. Sex-Related Natal Dispersal of White Storks (Ciconia ciconia) in Poland: How Far and Where to?. „The Auk”. 123 (4), s. 1103–09, 2006. DOI: [1103:SNDOWS2.0.CO;2 10.1642/0004-8038(2006)123[1103:SNDOWS]2.0.CO;2]. ISSN 0004-8038. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.). 
  33. ↑ Van den Bossche 1999 ↓, s. 10.
  34. ↑ John Scully. A contribution to the ornithology of eastern Turkestan. „Stray Feathers”. 4, s. 41–205, 1876. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.). 
  35. ↑ The fate of the White Stork (Ciconia ciconia asiatica) in Xinjiang, China. W: Ma, Ming; Dai, Cai: Abstract Volume. 23rd International Ornithological Congress, Beijing, 11 sierpnia–17, 2002. 2002, s. 352. (ang.).
  36. ↑ Berthold, Peter; Van Den Bossche, Willem; Fiedler, Wolfgang; Kaatz, Christoph; Kaatz, Michael; Leshem, Yossi; Nowak, Eugeniusz; Querner, Ulrich. Detection of a New Important Staging and Wintering Area of the White Stork Ciconia ciconia by Satellite Tracking. „Ibis”. 143 (4), s. 450–55, 2001. DOI: 10.1111/j.1474-919X.2001.tb04946.x. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.). 
  37. ↑ Shamoun-Baranes, Judy; Baharad, Anat; Alpert, Pinhas; Berthold, Peter; Yom-Tov, Yoram; Dvir, Yoav; Leshem, Yossi. The Effect of Wind, Season and Latitude on the Migration Speed of White Storks Ciconia ciconia, Along the Eastern Migration Route. „Journal of Avian Biology”. 34, s. 97–104, 2003. DOI: 10.1034/j.1600-048X.2003.03079.x. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.). 
  38. ↑ White Stork. W: David G. Allan: The Atlas of Southern African Birds. Volume 1. Non-passerines. BirdLife South Africa, 1997, s. 82–83. ISBN 0-620-20729-9. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.).
  39. ↑ Whitehead, Charles Hughes Tempest. On the Birds of Kohat and the Kurram Valley. Northern India. Part 3. „Journal of the Bombay Natural History Society”. 20 (4), s. 954–80, 1911. (ang.). 
  40. ↑ Stanley Henry Prater. The Migration of the White Stork Ciconia ciconia. „Journal of the Bombay Natural History Society”. 35 (2), 1931. (ang.). 
  41. ↑ Jadeja, Vijayraj; Vyas, Raju; Parasharya, B.M.. Record of Ciconia ciconia asiaticus from Indian Territory. „Journal of the Bombay Natural History Society”. 95 (1), 1998. (ang.). 
  42. ↑ David Snow: The Birds of the Western Palearctic Concise Edition (2 volumes). Oxford, UK: Oxford University Press, 1998, s. 141–43. ISBN 0-19-850188-9. (ang.).
  43. ↑ The Sixth International White Stork Census: 2004–2005. W: Thomsen, Kai-Michael; Hötker, Hermann: Waterbirds Around the World. The Stationery Office, 2006, s. 493–95. ISBN 978-0-11-497333-9. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.).
  44. ↑ a b Johst, Karin; Brandl, Rolan; Pfeifer, Robert. Foraging in a Patchy and Dynamic Landscape: Human Land Use and the White Stork. „Ecological Applications”. 11, s. 60–69, 2001. DOI: [0060:FIAPAD2.0.CO;2 10.1890/1051-0761(2001)011[0060:FIAPAD]2.0.CO;2]. ISSN 1051-0761. (ang.). 
  45. ↑ Irina Samusenko. Some Aspects of White Stork Ciconia ciconia Population Dynamics in the Region of Chernobyl's Accident. „Bird Census News”. 13 (2000), s. 157–60, 2004. [dostęp 11 listopada 2013]. (ang.). 
  46. ↑ Kruszyk, Robert, Ciach, Michał. White Storks, Ciconia ciconia, Forage on Rubbish Dumps in Poland—a Novel Behaviour in Population. „European Journal of Wildlife Research”. 56 (1), s. 83–87, 2010. DOI: 10.1007/s10344-009-0313-0. (ang.). 
  47. ↑ Ciach, Michał; Kruszyk, Robert. Foraging of White Storks Ciconia ciconia on Rubbish Dumps on Non-breeding Grounds. „Waterbirds”. 33 (1), s. 101–04, 2010. DOI: 10.1675/063.033.0112. (ang.). 
  48. ↑ Ian Sinclair, Phil Hockey, Norman Arlott: The larger illustrated guide to birds of southern Africa. Cape Town, RSA: Struik, 2005, s. 34. ISBN 1-77007-243-8. (ang.).
  49. ↑ a b Cramp 1977, p. 332.
  50. ↑ a b Pablo Vergara, Aguirre, José I.. Age and Breeding Success related to Nest Position in a White Stork Ciconia ciconia Colony. „Acta Oecologica”. 30 (3), s. 414–18, 2006. DOI: 10.1016/j.actao.2006.05.008. ISSN 1146-609X. (ang.). 
  51. ↑ Colin James Oliver Harrison. Allopreening as Agonistic Behaviour. „Behaviour”. 24 (3–4), s. 161–209, 1965. DOI: 10.1163/156853965X00011. (ang.). 
  52. ↑ M. Philip Kahl. Spread-wing Postures and their Possible Functions in Ciconiidae. „The Auk”. 88 (4), s. 715–22, 1984. (ang.). 
  53. ↑ Elphick, Chris; Dunning, John B., Jr; Sibley, David (eds): The Sibley Guide to Bird Life and Behaviour. London, UK: Christopher Helm, s. 575. ISBN 0-7136-6250-6. (ang.).
  54. ↑ Herholdt, J.J.. Recovery of a Ring-maimed White Stork. „Safring News”. 16, 1987. (ang.). 
  55. ↑ Lefebvre, Louis; Nicolakakis, Nektaria; Boire, Dennis. Tools and Brains in Birds. „Behaviour”. 139 (7), s. 939–73, 2002. DOI: 10.1163/156853902320387918. [dostęp 16 lutego 2011]. (ang.). 
  56. ↑ Cramp 1977, p. 334.
  57. ↑ Cramp 1977, p. 333.
  58. ↑ P. Y. Henry, G. R. Wey, G. Balança. Rubber Band Ingestion by a Rubbish Dump Dweller, the White Stork (Ciconia ciconia). „Waterbirds”. 34 (4), s. 504–508, 2011. DOI: 10.1675/063.034.0414. (ang.). 
  59. ↑ Igaune, Kristine; Indrikis Krams; Krama, Tatjana; Bobkova, Jadviga. White Storks Ciconia ciconia Eavesdrop on Mating Calls of Moor Frogs Rana arvalis. „Journal of Avian Biology”. 39 (2), s. 229–32, 2008. DOI: 10.1111/j.2008.0908-8857.04180.x. (ang.). 
  60. ↑ Antczak, Marcin; Konwerski, Szymon; Grobelny, Seweryn; Tryjanowski, Piotr. The Food Composition of Immature and Non-breeding White Storks in Poland. „Waterbirds”. 25 (4), s. 424–28, 2002. DOI: [0424:TFCOIA2.0.CO;2 10.1675/1524-4695(2002)025[0424:TFCOIA]2.0.CO;2]. ISSN 1524-4695. 
  61. ↑ Parasharya, Bhavbhuti M.; Vyas, Raju. Foraging Association of White Stork Ciconia ciconia with Blackbuck Antilope cervicapra. „Journal of the Bombay Natural History Society”. 95 (1), 1998. (ang.). 
  62. ↑ Satish Pande, Sant, Niranjan; Bhate, Rohan; Ponkshe, Aditya; Pandit, Pranav; Pawashe, Amit; Joglekar, Charu. Recent Records of Wintering White Ciconia ciconia and Black C. nigra Storks and Flocking Behaviour of White-necked Storks C. episcopus in Maharashtra and Karnataka States, India. „Indian Birds”. 3 (1), s. 28–32, 2007. New Ornis Foundation, Hyderabad. ISSN 0973-1407. (ang.). 
  63. ↑ Akhtar, S. Asad; Tiwari, J.K.. Food Piracy by a White Stork Ciconia ciconia (Linn.). „Journal of the Bombay Natural History Society”. 90 (1), s. 90–91, 1993. (ang.). 
  64. ↑ Kitowski, Ignacy. Why do Montagu's Harriers Disturb Foraging Sessions of White Storks in South-East Poland. „Berkut”. 16 (1), s. 110–18, 2007. (ang.). 
  65. ↑ Tryjanowski, Piotr; Sparks, Tim H.; Jerzak, Leszek (eds): The white stork in Poland : studies in biology, ecology and conservation. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006. ISBN 83-60247-35-8.
  66. ↑ a b Tryjanowski, Piotr; Kosicki, Jakub Z.; Kuzniak, Stanisław; Sparks, Tim H.. Long-term Changes and Breeding Success in Relation to Nesting Structures used by the White Stork, Ciconia ciconia. „Annales Zoologici Fennici”. 46, s. 34–38, 2009. [dostęp 2013-01-08]. (ang.). 
  67. ↑ Vergara, Pablo; Gordo, O.; Aguirre, José I.. Nest Size, Nest Building Behaviour and Breeding Success in a Species with Nest Reuse: the White Stork Ciconia ciconia. „Annales Zoologici Fennici”. 47, s. 184–94, 2010. [dostęp 2013-01-31]. (ang.). 
  68. ↑ Vergara, Pablo; Aguirre, José I.; Fargallo, Juan A.; Dávila, José A.. Nest-site fidelity and breeding success in White Stork Ciconia ciconia. „Ibis”. 148 (4), s. 672–77, 2006. DOI: 10.1111/j.1474-919X.2006.00565.x. [dostęp 2013-01-31]. (ang.). 
  69. ↑ Haverschmidt 1949, pp. 33–34.
  70. ↑ Tortosa, Francisco S.; Redondo, Tomas. Frequent Copulations Despite Low Sperm Competition in White Storks (Ciconia ciconia). „Behaviour”. 121 (3&4), s. 288–315, 1992. DOI: 10.1163/156853992X00408. (ang.). 
  71. ↑ Fransson et al., 2010: EURING list of longevity records for European birds. [1]
  72. ↑ Jerzy Błoszyk. Nests of the White Stork Ciconia ciconia (L.) as a Habitat for Mesostigmatic Mites (Acari, Mesostigmata). „Acta Parasitologica”. 50 (2), s. 171–75, 2005. (ang.). 
  73. ↑ Daria Bajerlein, Błoszyk, Jerzy; Gwiazdowicz, Dariusz J.; Ptaszyk, Jerzy; Halliday, Bruce. Community Structure and Dispersal of Mites (Acari, Mesostigmata) in Nests of the White Stork (Ciconia ciconia). „Biologia”. 61 (5), s. 525–30, 2006. DOI: 10.2478/s11756-006-0086-9. (ang.). 
  74. ↑ Rothschild, Miriam; Clay, Theresa: Fleas, Flukes and Cuckoos. A Study of Bird Parasites. London, UK: Collins, 1953, s. 152. (ang.).
  75. ↑ Trouessart, Édouard Louis i Jean Pierre Mégnin. Monographie du genre Freyana et description des espèces nouvelles du Musée d'Angers. „Bulletin De La Société D'Études Scientifiques D'Angers”. 14, s. 29–45, 1885. (fr.). 
  76. ↑ a b Acari Collection & Systematics. Royal Museum for Central Africa. [dostęp 10 marca 2012]. (ang.).
  77. ↑ Geoffrey John Frederick Pugh. The Contamination of Birds' Feathers by Fungi. „Ibis”. 114 (2), s. 172–77, 1972. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1972.tb02602.x. (ang.). 
  78. ↑ Sławomira Fryderyk, Joanna N. Izdebska. Chewing Lice (Insecta, Phthiraptera) of the White Stork (Ciconia ciconia L.) in Poland. „Annales UMCS, Biologia”. 64 (2), s. 83–88, 2009. DOI: 10.2478/v10067-010-0017-6. (ang.). 
  79. ↑ Hayes, Edward B.; Komar, Nicholas; Nasci, Roger S.; Montgomery, Susan P.; O'Leary, Daniel R.; Campbell, Grant L.. Epidemiology and Transmission Dynamics of West Nile Virus Disease. „Emerging Infectious Diseases”. 11 (8), s. 1167–73, 2005. DOI: 10.3201/eid1108.050289a. PMID: 16102302. [dostęp 2013-01-07]. (ang.). 
  80. ↑ M. Malkinson, C. Banet. The Role of Birds in the Ecology of West Nile Virus in Europe and Africa. „Current Topics in Microbiology and Immunology”. 267, s. 309–22, 2002. DOI: 10.1007/978-3-642-59403-8_15. PMID: 12082995. (ang.). 
  81. ↑ Hervé G. Zeller, Schuffenecker, Isabelle. West Nile Virus: An Overview of Its Spread in Europe and the Mediterranean Basin in Contrast to Its Spread in the Americas. „European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases”. 23 (3), s. 147–56, 2004. DOI: 10.1007/s10096-003-1085-1. ISSN 0934-9723. PMID: 14986160. (ang.). 
  82. ↑ Malkinson, Mertyn; Banet, Caroline; Weisman, Yoram; Pokamunski, Shimon; King, Roni; Drouet, Marie-Thérèse; Deubel, Vincent. Introduction of West Nile virus in the Middle East by Migrating White Storks. „Emerging Infectious Diseases”. 8 (4), s. 392–97, 2002. DOI: 10.3201/eid0804.010217. PMID: 11971773. (ang.). 
  83. ↑ Hubálek, Zdenek; Wegner, Elżbieta; Halouzka, Jiří; Tryjanowski, Piotr; Jerzak, Leszek; Sikutová, Silvie; Rudolf, Ivo; Kruszewicz, Andrzej G.; Jaworski, Zbigniew; Wlodarczyk, Radoslaw. Serologic Survey of Potential Vertebrate Hosts for West Nile Virus in Poland. „Viral Immunology”. 21 (2), s. 247–54, 2008. DOI: 10.1089/vim.2007.0111. (ang.). 
  84. ↑ Berthold, Peter; Fiedler, Wolfgang; Querner, Ulrich. White Stork (Ciconia ciconia) migration studies: basic research devoted to conservation measures. „Global Environment Research”. 2, s. 133–41, 2000. [dostęp 2013-01-07]. (ang.). 
  85. ↑ BirdLife International 2012: Ciconia ciconia. [w:] IUCN 2012. IUCN Red List of Threatened Species [on-line]. Version 2012.2. <www.iucnredlist.org>. [dostęp 2013-01-07]. (ang.).
  86. ↑ Annex 2: Waterbird Species to Which the Agreement Applies. [w:] Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds (AEWA) [on-line]. UNEP/ AEWA Secretariat. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  87. ↑ Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt z dnia 23 czerwca 1979 r. Dz.U. z 2003 r. nr 2, poz. 17.
  88. ↑ Introduction. [w:] African-Eurasian Waterbird Agreement [on-line]. UNEP/ AEWA Secretariat. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  89. ↑ a b Preliminary Results of the VI International White Stork Census 2004/05. Naturschutzbund Deutschland (NABU). [dostęp 14 stycznia 2012]. (niem.).
  90. ↑ National data. Naturschutzbund Deutschland (NABU). [dostęp 14 stycznia 2012]. (niem.).
  91. ↑ Molly Moore: French region saves iconic White Storks from brink: population hits 270 pairs after dwindling to nine. 22 czerwca 2008. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  92. ↑ a b Jouke Altenburg: Restoring the Dutch White Stork Population: a Charismatic Species Brought Back by Targeted Conservation Work. [w:] Birdlife International [on-line]. Vogelbescherming Netherlands (BirdLife Netherlands), 2010. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  93. ↑ The Swedish White Stork Reintroduction Program. [w:] Valkommen till Storkprojektet! [on-line]. Scanian Ornithological Society (SkOF), 17 grudnia 2010. [dostęp 2013-01-08]. (ang.).
  94. ↑ a b Moritzi, Martin; Maumary, Lionel; Schmid, David; Steiner, Isabelle; Vallotton, Laurent; Spaar, Reto; Biber, Olivier. Time Budget, Habitat Use and Breeding Success of White Storks (Ciconia ciconia) under Variable Foraging Conditions During the Breeding Season in Switzerland. „Ardea”. 89 (3), s. 457–70, 2001. [dostęp 2013-01-08]. (ang.). 
  95. ↑ Schaub, Michael; Pradela, Roger; Lebretona, Jean-Dominique. Is the Reintroduced White Stork (Ciconia ciconia) Population in Switzerland Self-sustainable?. „Biological Conservation”. 119 (1), s. 105–14, 2004. DOI: 10.1016/j.biocon.2003.11.002. (ang.). 
  96. ↑ Weltbestand
  97. ↑ A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 1982
  98. ↑ a b B. Szczepanowicz, Kwartalnik Ziemia Święta - Ptaki Ziemi Świętej: bocian, czapla, ibis, rok XI 1(41) 2005, Kraków 2005
  99. ↑ Dlaczego bocian przynosił dzieci?. [dostęp 2010-04-05].
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

  • Antczak M., Konwerski S., Grobelny S., Tryjanowski P. 2002. The Food Composition of Immature and Non-breeding White Storks in Poland. Waterbirds 25, 4: 424-428.
  • J.C. Cooper: Zwierzęta symboliczne i mityczne. Poznań: Ryń i Leszek Ryń, 1998.
  • Stanley Cramp (ed): Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa, the Birds of the Western Palearctic, Volume 1: Ostrich to Ducks. Oxford: Oxford University Press, 1977. ISBN 0-19-857358-8. (ang.).
  • Dolata P.T. 2009. „Blisko bocianów” - projekt edukacyjno-badawczy bociana białego Ciconia ciconia. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej 11, 1 (20): 128-141.
  • Andrew Elliott: Handbook of the Birds of the World Volume 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
  • Kosicki J.Z., Profus P., Dolata P.T., Tobółka M. 2006. Food composition and energy demand of the White Stork Ciconia ciconia breeding population. Literature survey and preliminary results from Poland. W: Tryjanowski P., Sparks T.H., Jerzak L. (red.). The White Stork in Poland: studies in biology, ecology and conservation. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 169-183.
  • Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterstrom, Peter Grant: Collins Bird Guide. London: HarperCollins, 1999. ISBN 0-00-219728-6. (ang.).
  • Karel, Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.



Linki zewnętrzne

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bocian_biały&oldid=37880253”