Koleje wąskotorowe w Polsce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Koleje wąskotorowe w Polsce – sieć linii kolejowych na terenie Polski, których rozstaw toru jest mniejszy niż 1435 mm.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Koleje wąskotorowe na ziemiach polskich budowane były od XIX wieku. Na kolejach wąskotorowych można stosować większe pochylenia oraz łuki o mniejszym promieniu niż na liniach kolei normalnotorowych. Zastosowanie takich rozwiązań technicznych powoduje znaczne obniżenie zdolności przewozowej, ale jednocześnie daje niższe koszty budowy oraz możliwości realizacji infrastruktury w trudnym terenie. W związku z tym linie wąskotorowe budowane były głównie na potrzeby lokalnego przemysłu: wydobywczego, hutnictwa, leśnictwa oraz obsługi dużych majątków ziemskich. Ważną rolę w powstawaniu sieci kolei wąskotorowych odegrała również I wojna światowa, gdy na terytorium ziem polskich powstało wiele linii przeznaczonych do obsługi zaopatrzenia niemieckich wojsk okupacyjnych i frontowych.

W Polsce na przestrzeni lat używano około 20 prześwitów wąskotorowych, od 435 do 1050 mm, z tego najpowszechniejsze były: 600 mm, 750 mm, 785 mm i 1000 mm. Najbardziej rozpowszechnionym i zarazem najmniejszym prześwitem na kolejach użytku publicznego był 600 mm. Od 1928 r. Ministerstwo Komunikacji rozpoczęło przebudowę kolei o torze 600 mm na szerokość 750 mm. Prace te postępowały powoli i kontynuowano je po wojnie, w latach 50. i 60. XX wieku[1].

W 1950 r. długość linii wąskotorowych użytku publicznego pod zarządem Polskich Kolei Państwowych wynosiła 4146 km, z tego 1293 km o prześwicie 600 mm. Z nich, 811 km przebudowano następnie na szerokość 750 mm. Spośród kolei przemysłowych, w 1950 r. było 951 km kolei leśnych i 724 km kolei cukrowniczych[1].

W 1939 roku w Polsce było 350 km linii kolejowych użytku publicznego o szerokości 1000 mm (prywatnych lub samorządowych)[2]. Po znacjonalizowaniu tych linii i przejęciu 543 km linii na byłych terenach niemieckich po II wojnie światowej, PKP zarządzały 914 km linii o szerokości 1000 mm[2]. Przed wojną istniało również przynajmniej 50 km linii przemysłowych o tej szerokości toru, a po wojnie – 120 km[2].

W 1999 r. pod zarządem Polskich Kolei Państwowych były 24 wąskotorowe linie kolejowe podlegające Dyrekcji Kolei Dojazdowych o łącznej długości 1572 km, w tym 968 km linii czynnych. Po 2000 r. w związku z restrukturyzacją Polskich Kolei Państwowych zarząd nad kolejami wąskotorowymi użytku publicznego przeszedł na samorządy lokalne. Zdecydowały się one przejąć na własność 12 linii o łącznej długości 968 km[3].

Najstarszą istniejącą sieć kolei wąskotorowych na ziemiach polskich stanowią Górnośląskie Koleje Wąskotorowe. Największym zarządcą kolei wąskotorowych w Polsce jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych.

Linie kolejowe[edytuj | edytuj kod]

Lxd2, Żuławska Kolej Dojazdowa
Wagon silnikowy MBxd2-212 w Jantarze
Wąskotorowa lokomotywa spalinowa Lxd2-315 Żuławskiej Kolei Dojazdowej na stacji końcowej Sztutowo
Wąskotorowy spalinowóz Lxd2-266 w Robaczynie. Śmigielska Kolej Dojazdowa
Bieszczadzka Kolejka Leśna
Żnińska Kolej Powiatowa

Lista kolei publicznych[edytuj | edytuj kod]

Nazwa obecna Stan Rozstaw obecny (mm) Otwarcie Zawieszenie ruchu Likwidacja Długość czynnego odcinka (km)
Ełcka Kolej Wąskotorowa czynna 750 1913 15
Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa nieczynna 750 1883 25.09.2015
Górnośląskie Koleje Wąskotorowe czynna 785 1853 21 (Bytom) + 6 (Rudy)
Gryficka Kolej Dojazdowa czynna 1000 1896 41
Kaliska Kolej Dojazdowa czynna 750 1914 30
Koszalińska Kolej Wąskotorowa czynna 1000 1898 20
Krośniewicka Kolej Dojazdowa nieczynna 750
Krotoszyńska Kolej Dojazdowa czynna 750 (oraz 1435) 1900 3
Mławska Kolej Dojazdowa nieczynna 750
Nadwiślańska Kolejka Wąskotorowa czynna 750 15
Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa czynna 1000 14
Przeworska Kolej Dojazdowa[4] czynna 750 1904 46
Rogowska Kolej Wąskotorowa czynna 750 1915 49
Sochaczewska Kolej Muzealna czynna 750 18
Starachowicka Kolej Wąskotorowa czynna 750 1950 6 (Starachowice) + 7 (Iłża)
Śmigielska Kolej Dojazdowa czynna 750 1901 2011 17
Średzka Kolej Dojazdowa czynna 750 14
Świętokrzyska Kolej Dojazdowa czynna 750 1915 31
Wyrzyska Kolej Powiatowa czynna 600 11
Żnińska Kolej Powiatowa czynna 600 1894 12
Żuławska Kolej Dojazdowa czynna 750 30
Zwierzyniec – Biłgoraj nieczynna 750 1914 1971 po 1971

Lista kolei leśnych[edytuj | edytuj kod]

Nazwa obecna Stan Rozstaw obecny (mm) Otwarcie Zawieszenie ruchu Likwidacja Długość czynnego odcinka (km)
Bieszczadzka Kolejka Leśna czynna 750 1895 33
Kolej Leśna Puszczy Białowieskiej czynna 600 17
Kolej leśna Puszczy Kozienickiej zlikwidowana 600
Kolej Leśna w Lasach Janowskich zlikwidowana 600 1941 1984 1988
Wigierska Kolej Wąskotorowa czynna 600 10

Lista kolei parkowych i wojskowych[edytuj | edytuj kod]

Nazwa obecna Stan Rozstaw obecny (mm) Otwarcie Zawieszenie ruchu Likwidacja Długość czynnego odcinka (km) Rodzaj kolejki
Kolejka Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu czynna 600 Kolej parkowa
Krośnicka Kolej Wąskotorowa czynna 750 2013 2,7 Kolej parkowa
Kolejka Parkowa Maltanka czynna 600 1972 3,5 Kolej parkowa
Kolej parkowa w Parku Śląskim czynna 785 1958/2014 2011, 2017 1,05 Kolej parkowa
Kolejka parkowa w Cichowie zlikwidowana 241 2012 0,28 Kolej lilipucia
Kolejka parkowa w Ostrowie Wielkopolskim nieczynna 600 Kolej parkowa
Kolejka w Parku Kolejowym na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej[5] czynna 184 Kolej lilipucia
Myślęcińska Kolej Parkowa[6]. zlikwidowana 600 1996 2011 2011 Kolej parkowa
Kolejka w Skansenie Maszyn Parowych w Tarnowskich Górach[7] czynna 184 2015 0,5 Kolej lilipucia

Koleje przemysłowe[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm), Muzeum Ziemi Pałuckiej, Żnin, 2000, ​ISBN 83-910219-7-1​.
  2. ↑ a b c Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe na tor 1000 mm, "Świat Kolei" nr 8/2010, s.29.
  3. ↑ Koleje Wąskotorowe – pasja czy dobry biznes? (pol.). kow.com.pl, 15.03.2011. [dostęp 2011-06-19].
  4. ↑ Andrzej Bożek. Kolej Lokalna Przeworsk – Dynów. „Świat Kolei”. 12/2001, s. 20-27. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  5. ↑ Park Kolejowy na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
  6. ↑ Likwidują kolejkę w Myślęcinku (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2011-10-20. [dostęp 2012-06-30].
  7. ↑ Paweł Korcz Tarnowskie Góry - nowa kolejka lilipucia, Świat Kolei nr 10/2015

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Judyta Kurowska-Ciechańska, Koleje, Ariel Ciechański, Warszawa: Wyd. Carta Blanca, 2009, ISBN 978-83-60887-80-6, ISBN 978-83-60887-23-3.
  • Stalowe Szlaki, nr specjalny S1/2012, Wyd. Luxtorpeda Ekspres.pl, Warszawa 2012
  • Stalowe Szlaki, nr specjalny S2/2013, Wyd. Luxtorpeda Ekspres.pl, Warszawa 2013
  • Paweł Korcz, „Atlas wąskotorówek”, wydawca: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 2006, ​ISBN 83-920757-3-0​.
  • Judyta Kurowska-Ciechańska, „Kolekcja Nasza Polska. Koleje Wąskotorowe”, wydawca: De Agostini Polska Sp. z o.o., 2011, ​ISBN 978-83-248-2638-4​.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Koleje wąskotorowe w Polsce
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Koleje_wąskotorowe_w_Polsce&oldid=56830593”