Koleje wąskotorowe w Polsce
 Ten artykuł jest częścią serii Transport kolejowy w Polsce |
|
|---|---|
| Zagadnienia | |
| Tabor | |
| Linie kolejowe | |
|
|
| Stacje kolejowe | |
Portal  Transport szynowy |
|
Koleje wąskotorowe w Polsce – sieć linii kolejowych na terenie Polski, których rozstaw toru jest mniejszy niż 1435 mm.
Koleje wąskotorowe na ziemiach polskich budowane były od XIX wieku. Na kolejach wąskotorowych można stosować większe pochylenia oraz łuki o mniejszym promieniu niż na liniach kolei normalnotorowych. Zastosowanie takich rozwiązań technicznych powoduje znaczne obniżenie zdolności przewozowej, ale jednocześnie daje niższe koszty budowy oraz możliwości realizacji infrastruktury w trudnym terenie. W związku z tym linie wąskotorowe budowane były głównie na potrzeby lokalnego przemysłu: wydobywczego, hutnictwa, leśnictwa oraz obsługi dużych majątków ziemskich. Ważną rolę w powstawaniu sieci kolei wąskotorowych odegrała również I wojna światowa, gdy na terytorium ziem polskich powstało wiele linii przeznaczonych do obsługi zaopatrzenia niemieckich wojsk okupacyjnych i frontowych.
W Polsce na przestrzeni lat używano około 20 prześwitów wąskotorowych, od 435 do 1050 mm, z tego najpowszechniejsze były: 600 mm, 750 mm, 785 mm i 1000 mm. Najbardziej rozpowszechnionym i zarazem najmniejszym prześwitem na kolejach użytku publicznego był 600 mm. Od 1928 r. Ministerstwo Komunikacji rozpoczęło przebudowę kolei o torze 600 mm na szerokość 750 mm. Prace te postępowały powoli i kontynuowano je po wojnie, w latach 50. i 60. XX wieku[1].
W 1950 r. długość linii wąskotorowych użytku publicznego pod zarządem Polskich Kolei Państwowych wynosiła 4146 km, z tego 1293 km o prześwicie 600 mm. Z nich, 811 km przebudowano następnie na szerokość 750 mm. Spośród kolei przemysłowych, w 1950 r. było 951 km kolei leśnych i 724 km kolei cukrowniczych[1].
W 1999 r. pod zarządem Polskich Kolei Państwowych były 24 wąskotorowe linie kolejowe podlegające Dyrekcji Kolei Dojazdowych o łącznej długości 1572 km, w tym 968 km linii czynnych. Po 2000 r. w związku z restrukturyzacją Polskich Kolei Państwowych zarząd nad kolejami wąskotorowymi użytku publicznego przeszedł na samorządy lokalne. Zdecydowały się one przejąć na własność 12 linii o łącznej długości 968 km[2].
Najstarszą istniejącą sieć kolei wąskotorowych na ziemiach polskich stanowią Górnośląskie Koleje Wąskotorowe. Największym zarządcą kolei wąskotorowych w Polsce jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych.
Spis treści
Linie kolejowe[edytuj]
Lista kolejek publicznych[edytuj]
Lista kolejek leśnych[edytuj]
| Nazwa obecna | Stan | Rozstaw obecny (mm) | Otwarcie | Zawieszenie ruchu | Likwidacja | Długość czynnego odcinka (km) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Bieszczadzka Kolejka Leśna | czynna | 750 | 1895 | 33 | ||
| Kolej Leśna Puszczy Białowieskiej | czynna | 600 | 17 | |||
| Kolej leśna Puszczy Kozienickiej | zlikwidowana | 600 | ||||
| Kolej Leśna w Lasach Janowskich | zlikwidowana | 600 | 1941 | 1984 | 1988 | |
| Wigierska Kolej Wąskotorowa | czynna | 600 | 10 |
Lista kolejek parkowych i wojskowych[edytuj]
| Nazwa obecna | Stan | Rozstaw obecny (mm) | Otwarcie | Zawieszenie ruchu | Likwidacja | Długość czynnego odcinka (km) | Rodzaj kolejki |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kolejka Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu | czynna | 600 | Kolej parkowa | ||||
| Krośnicka Kolej Wąskotorowa | czynna | 750 | 2013 | 2,7 | Kolej parkowa | ||
| Kolejka Parkowa Maltanka | czynna | 600 | 1972 | 3,5 | Kolej parkowa | ||
| Kolej parkowa w Parku Śląskim | czynna | 785 | 1958/2014 | 2011 | 1,05 | Kolej parkowa | |
| Kolejka parkowa w Cichowie | zlikwidowana | 241 | 2012 | 0,28 | Kolej lilipucia | ||
| Kolejka parkowa w Ostrowie Wielkopolskim | nieczynna | 600 | Kolej parkowa | ||||
| Kolejka w Parku Kolejowym na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej[4] | czynna | 184 | Kolej lilipucia | ||||
| Myślęcińska Kolej Parkowa[5]. | zlikwidowana | 600 | 1996 | 2011 | 2011 | Kolej parkowa | |
| Kolejka w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach[6] | czynna | 184 | 2015 | 0,5 | Kolej lilipucia |
Koleje przemysłowe[edytuj]
- Kolej wąskotorowa Cementowni Odra w Opolu
- Kolej wąskotorowa cukrowni w Brześciu Kujawskim
- Kolej wąskotorowa cukrowni w Zbiersku
- Kolej wąskotorowa Częstochowskiego Obszaru Rudonośnego
- Kolej wąskotorowa Huty Pokój w Rudzie Śląskiej
- Kolej wąskotorowa kopalni miedzi w Lubinie
- Kolej wąskotorowa kopalni miedzi w Polkowicach
- Kolej wąskotorowa kopalni węgla KWK Kazimierz-Juliusz w Sosnowcu
- Kolej Cukrowni Ostrowite
Przypisy
- ↑ a b Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm), Muzeum Ziemi Pałuckiej, Żnin, 2000, ISBN 83-910219-7-1.
- ↑ Koleje Wąskotorowe – pasja czy dobry biznes? (pol.). kow.com.pl, 15.03.2011. [dostęp 2011-06-19].
- ↑ Andrzej Bożek. Kolej Lokalna Przeworsk – Dynów. „Świat Kolei”. 12/2001, s. 20-27. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Park Kolejowy na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
- ↑ Likwidują kolejkę w Myślęcinku (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2011-10-20. [dostęp 2012-06-30].
- ↑ Paweł Korcz Tarnowskie Góry - nowa kolejka lilipucia, Świat Kolei nr 10/2015
Bibliografia[edytuj]
- Koleje, Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański, Wyd. Carta Blanca, Warszawa 2009, ISBN 978-83-60887-80-6.
- Stalowe Szlaki, nr specjalny S1/2012, Wyd. Luxtorpeda Ekspres.pl, Warszawa 2012
- Stalowe Szlaki, nr specjalny S2/2013, Wyd. Luxtorpeda Ekspres.pl, Warszawa 2013
- Paweł Korcz, „Atlas wąskotorówek”, wydawca: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 2006, ISBN 83-920757-3-0.
- Judyta Kurowska-Ciechańska, „Kolekcja Nasza Polska. Koleje Wąskotorowe”, wydawca: De Agostini Polska Sp. z o.o., 2011, ISBN 978-83-248-2638-4.
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Koleje wąskotorowe w Polsce (nierozwijana)
- Koleje wąskotorowe na stronach UTK
- Forum miłośników kolei wąskotorowych
|
|||||||||||||||||||||||
