Martin Landau

Martin Landau
	; Martin Landau (1968)
Data i miejsce urodzenia	20 czerwca 1928 ; Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	16 lipca 2017 ; Los Angeles
Zawód	aktor, producent filmowy
Współmałżonek	Barbara Bain; (1957-1993; rozwód);; dwie córki: Susan i Juliet
Lata aktywności	1956–2017
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Martin Landau (ur. 20 czerwca 1928 w Nowym Jorku, zm. 15 lipca 2017 w Los Angeles^[1]) – amerykański aktor i producent filmowy i telewizyjny. Laureat Oscara. W Polsce najbardziej pamiętany jako komandor John Koenig w serialu sci-fi Kosmos 1999 (1975–1977).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie żydowsko-amerykańskiej jako syn Selmy (z domu Buchanan) i Morrisa Landau^[2], mechanika austriackiego pochodzenia^[3]. W wieku 17 lat rozpoczął pracę jako rysownik w „Daily News”, w latach 40. i 50. był asystentem Gusa Edsona podczas pracy nad komiksem The Gumps^[4].

Twórczość Charliego Chaplina wywarła przemożny wpływ na jego późniejsze życie. Pracował w letnim magazynie w Nowej Anglii, a w 1955 został przyjęty do Actors Studio, gdzie studiował pod kierunkiem Lee Strasberga, Elii Kazana i Harolda Clurmana^[5] wspólnie ze Steve’em McQueenem.

Kariera[edytuj | edytuj kod]

W 1957 zadebiutował na Broadwayu w sztuce Delberta Manna Środek nocy (Middle of the Night)^[6]. Zachęcony przez swojego mentora Lee Strasberga, był wykładowcą aktorstwa, a wśród jego słuchaczy znaleźli się Jack Nicholson i Anjelica Huston.

W latach 50. pojawił się w takich serialach telewizyjnych jak Armstrong Circle Theatre i Schlitz Playhouse, a także The Big Story, Maverick i Rawhide. Zadebiutował na kinowym ekranie jako porucznik Marshall w dramacie wojennym Lewisa Milestone’a Wzgórze Pork Chop (Pork Chop Hill, 1959) o wojnie koreańskiej z Gregorym Peckiem. Swój pierwszy większy sukces odniósł w roli homoseksualnego poplecznika złoczyńcy w dreszczowcu Alfreda Hitchcocka Północ, północny zachód (North by Northwest, 1959) u boku Cary’ego Granta^[7]. Landau miał kwitnącą karierę, grając gościnne role w serialach telewizyjnych przerywanych sporadycznymi rolami filmowymi. Grał rzymskiego generała w Kleopatrze (1963), Kajfasza w Opowieściach wszech czasów (1965) i Wodza Krzywe Nogi w westernie komediowym Johna Sturgesa Na szlaku Alleluja (1965). Największą popularność przyniosła mu rola mistrza kamuflażu Rollina Handa w serialu CBS Mission: Impossible (1966–1969), za którą otrzymał nagrodę Złotego Globu i trzykrotnie był nominowany do nagrody Emmy. Pojawił się także gościnnie w jednym z odcinków serialu NBC Columbo (1973)^[8].

Był dwukrotnie nominowany do nagrody Oscara; za postać Abe Karatza w dramacie Francisa Forda Coppoli Tucker. Konstruktor marzeń (Tucker: The Man and His Dream, 1988) oraz za rolę Judah Rosenthala w komediodramacie Woody’ego Allena Zbrodnie i wykroczenia (Crimes and Misdemeanors, 1989)^[9]. Drugoplanowa kreacja podstarzałego aktora Béli Lugosiego, przyjaciela głównego bohatera, niegdyś gwiazdy horrorów, w komediodramacie Tima Burtona Ed Wood (1994) przyniosła mu w 1995 roku nagrodę Oscara, Złotego Globu, Saturna, American Comedy Award, CableACE i nominację do nagrody BAFTA^[10].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

31 stycznia 1957 poślubił Barbarę Bain, odtwórczynię głównej roli żeńskiej w serialu Kosmos 1999. Miał z nią dwie córki – Susan Meredith (producentkę) i Juliet Rose (aktorkę).

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Filmy fabularne[edytuj | edytuj kod]

Martin Landau i Patrick Swayze

Martin Landau na Festiwalu Filmowym w Toronto (2008)

1959: Wzgórze Pork Chop (Pork Chop Hill) jako porucznik Marshall
1959: Północ, północny zachód (North by Northwest) jako Leonard
1963: Kleopatra (Cleopatra) jako Rufio
1965: Opowieść wszech czasów (The Greatest Story Ever Told) jako Kajfasz
1965: Na szlaku Alleluja (The Hallelujah Trail) jako Wódz Krzywe Nogi
1979: Meteor jako major generał Adlon
1982: Zagłada domu Usherów (The Fall of the House of Usher) jako Roderick Usher
1988: Tucker. Konstruktor marzeń (Tucker: The Man and His Dream) jako Abe Karatz
1989: Zbrodnie i wykroczenia (Crimes and Misdemeanors) jako Judah Rosenthal
1993: Sliver jako Alex Parsons
1994: Na rozstaju (Intersection) jako Neal
1994: Ed Wood jako Béla Lugosi
1995: Józef (Joseph) jako Jakub
1996: Ludzie miasta (City Hall) jako sędzia Walter Stern
1996: Pinokio (The New Adventures of Pinocchio) jako Geppetto
1998: Z Archiwum X: Pokonać przyszłość (The X Files) jako dr Alvin Kurtzweil
1998: Hazardziści (Rounders) jako Abe Petrovsky
1999: Jeździec bez głowy (Sleepy Hollow) jako Peter Van Garrett
1999: Ed TV jako Al
2001: Majestic (The Majestic) jako Harry Trimble
2004: Aryjska para (The Aryan Couple) jako Joseph Krauzenberg
2009: 9 jako 2 (głos)
2013: Anna Nicole (jako James Howard Marshall)

Seriale TV[edytuj | edytuj kod]

1959: Strefa mroku (The Twilight Zone) jako Dan Hotaling
1963: Po tamtej stronie (The Outer Limits) jako Andro
1966–1969: Mission: Impossible jako Rollin Hand
1973: Columbo jako Dexter i Norman Paris
1975–1977: Cosmos 1999 (Space 1999) jako komandor John Koenig
2000: U zarania (In the Beginning) jako Abraham
2004–2005: Bez śladu (Without a Trace) jako Frank Malone
2006: Ekipa: 3. sezon (Entourage) jako Bob Ryan
2008: Ekipa: 5. sezon (Entourage) jako Bob Ryan

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Rok	Nagroda	Kategoria	Film
1967	Złoty Glob	Najlepszy aktor w serialu dramatycznym	Mission: Impossible (1966)
1988	Złoty Glob	Najlepszy aktor drugoplanowy	Tucker. Konstruktor marzeń (1988)
1995	Złoty Glob	Najlepszy aktor drugoplanowy	Ed Wood (1994)
	Oscar	Najlepszy aktor drugoplanowy
	Nagroda Saturn	Najlepszy aktor
	Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych	Wybitny występ aktora w roli drugoplanowej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Anita Gates: Martin Landau, Actor Who Won an Oscar for ‘Ed Wood,’ Dies at 89. „The New York Times”, 2017-07-16. [dostęp 2017-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-17)]. (ang.).
↑ Martin Landau - Genealogy. Geni. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).
↑ Martin Landau Biography (1931?-). Film Reference. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).
↑ Martin Landau, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-01-25] (ang.).
↑ Martin Landau. TV.com. [dostęp 2016-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-01)]. (ang.).
↑ Mike Barnes: Martin Landau, Oscar Winner for ‘Ed Wood,’ Dies at 89. „The Hollywood Reporter”, 2017-07-16. [dostęp 2021-10-31]. (ang.).
↑ Martin Landau: 'I chose to play Leonard as gay'. „The Daily Telegraph”. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).
↑ Martin Landau. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).
↑ Hal Erickson: Martin Landau Biography. AllMovie. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).
↑ Martin Landau Awards. AllMovie. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Martin Landau. T. 16: Kolekcja Alfred Hitchcock Przedstawia. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., listopad 2009, s. 6. ISBN 978-83-252-0756-4.
Martin Landau w bazie IMDb (ang.)
Martin Landau w bazie Filmweb
Martin Landau w bazie Notable Names Database (ang.)
Martin Landau w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)

[1] Anita Gates: Martin Landau, Actor Who Won an Oscar for ‘Ed Wood,’ Dies at 89. „The New York Times”, 2017-07-16. [dostęp 2017-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-17)]. (ang.).

[2] Martin Landau - Genealogy. Geni. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[3] Martin Landau Biography (1931?-). Film Reference. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[4] Martin Landau, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-01-25] (ang.).

[5] Martin Landau. TV.com. [dostęp 2016-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-01)]. (ang.).

[6] Mike Barnes: Martin Landau, Oscar Winner for ‘Ed Wood,’ Dies at 89. „The Hollywood Reporter”, 2017-07-16. [dostęp 2021-10-31]. (ang.).

[7] Martin Landau: 'I chose to play Leonard as gay'. „The Daily Telegraph”. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[8] Martin Landau. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[9] Hal Erickson: Martin Landau Biography. AllMovie. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[10] Martin Landau Awards. AllMovie. [dostęp 2016-10-31]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

1936–1939	Walter Brennan (1936) Joseph Schildkraut (1937) Walter Brennan (1938) Thomas Mitchell (1939)
1940–1959	Walter Brennan (1940) Donald Crisp (1941) Van Heflin (1942) Charles Coburn (1943) Barry Fitzgerald (1944) James Dunn (1945) Harold Russell (1946) Edmund Gwenn (1947) Walter Huston (1948) Dean Jagger (1949) George Sanders (1950) Karl Malden (1951) Anthony Quinn (1952) Frank Sinatra (1953) Edmond O’Brien (1954) Jack Lemmon (1955) Anthony Quinn (1956) Red Buttons (1957) Burl Ives (1958) Hugh Griffith (1959)
1960–1979	Peter Ustinov (1960) George Chakiris (1961) Ed Begley (1962) Melvyn Douglas (1963) Peter Ustinov (1964) Martin Balsam (1965) Walter Matthau (1966) George Kennedy (1967) Jack Albertson (1968) Gig Young (1969) John Mills (1970) Ben Johnson (1971) Joel Grey (1972) John Houseman (1973) Robert De Niro (1974) George Burns (1975) Jason Robards (1976) Jason Robards (1977) Christopher Walken (1978) Melvyn Douglas (1979)
1980–1999	Timothy Hutton (1980) John Gielgud (1981) Louis Gossett Jr. (1982) Jack Nicholson (1983) Haing S. Ngor (1984) Don Ameche (1985) Michael Caine (1986) Sean Connery (1987) Kevin Kline (1988) Denzel Washington (1989) Joe Pesci (1990) Jack Palance (1991) Gene Hackman (1992) Tommy Lee Jones (1993) Martin Landau (1994) Kevin Spacey (1995) Cuba Gooding Jr. (1996) Robin Williams (1997) James Coburn (1998) Michael Caine (1999)
2000–2019	Benicio del Toro (2000) Jim Broadbent (2001) Chris Cooper (2002) Tim Robbins (2003) Morgan Freeman (2004) George Clooney (2005) Alan Arkin (2006) Javier Bardem (2007) Heath Ledger (2008) Christoph Waltz (2009) Christian Bale (2010) Christopher Plummer (2011) Christoph Waltz (2012) Jared Leto (2013) J.K. Simmons (2014) Mark Rylance (2015) Mahershala Ali (2016) Sam Rockwell (2017) Mahershala Ali (2018) Brad Pitt (2019)
2020–2039	Daniel Kaluuya (2020) Troy Kotsur (2021)

1940–1959	Akim Tamiroff (1943) Barry Fitzgerald (1944) J. Carrol Naish (1945) Clifton Webb (1946) Edmund Gwenn (1947) Walter Huston (1948) James Whitmore (1949) Edmund Gwenn (1950) Peter Ustinov (1951) Millard Mitchell (1952) Frank Sinatra (1953) Edmond O’Brien (1954) Arthur Kennedy (1955) Earl Holliman (1956) Red Buttons (1957) Burl Ives (1958) Stephen Boyd (1959)
1960–1979	Sal Mineo (1960) George Chakiris (1961) Omar Sharif (1962) John Huston (1963) Edmond O’Brien (1964) Oskar Werner (1965) Richard Attenborough (1966) Richard Attenborough (1967) Daniel Massey (1968) Gig Young (1969) John Mills (1970) Ben Johnson (1971) Joel Grey (1972) John Houseman (1973) Fred Astaire (1974) Richard Benjamin (1975) Laurence Olivier (1976) Peter Firth (1977) John Hurt (1978) Melvyn Douglas / Robert Duvall (1979)
1980–1999	Timothy Hutton (1980) John Gielgud (1981) Louis Gossett Jr. (1982) Jack Nicholson (1983) Haing S. Ngor (1984) Klaus Maria Brandauer (1985) Tom Berenger (1986) Sean Connery (1987) Martin Landau (1988) Denzel Washington (1989) Bruce Davison (1990) Jack Palance (1991) Gene Hackman (1992) Tommy Lee Jones (1993) Martin Landau (1994) Brad Pitt (1995) Edward Norton (1996) Burt Reynolds (1997) Ed Harris (1998) Tom Cruise (1999)
2000–2019	Benicio del Toro (2000) Jim Broadbent (2001) Chris Cooper (2002) Tim Robbins (2003) Clive Owen (2004) George Clooney (2005) Eddie Murphy (2006) Javier Bardem (2007) Heath Ledger (2008) Christoph Waltz (2009) Christian Bale (2010) Christopher Plummer (2011) Christoph Waltz (2012) Jared Leto (2013) J.K. Simmons (2014) Sylvester Stallone (2015) Aaron Taylor-Johnson (2016) Sam Rockwell (2017) Mahershala Ali (2018) Brad Pitt (2019)
2020–2039	Daniel Kaluuya (2020) Kodi Smit-McPhee (2021) Ke Huy Quan (2022)

1994-1999	Martin Landau (1994) Ed Harris (1995) Cuba Gooding Jr. (1996) Robin Williams (1997) Robert Duvall (1998) Michael Caine (1999)
2000-2009	Albert Finney (2000) Ian McKellen (2001) Christopher Walken (2002) Tim Robbins (2003) Morgan Freeman (2004) Paul Giamatti (2005) Eddie Murphy (2006) Javier Bardem (2007) Heath Ledger (2008) Christoph Waltz (2009)
2010-2019	Christian Bale (2010) Christopher Plummer (2011) Tommy Lee Jones (2012) Jared Leto (2013) J.K. Simmons (2014) Idris Elba (2015) Mahershala Ali (2016) Sam Rockwell (2017) Mahershala Ali (2018) Brad Pitt (2019)