Stąporków

Stąporków
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama centrum Stąporkowa
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Stąporków
Prawa miejskie	1967
Burmistrz	Jarosław Młodawski
Powierzchnia	10,94 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 5274; 482,1 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 41
Kod pocztowy	26-220
Tablice rejestracyjne	TKN
	Położenie na mapie gminy Stąporków Stąporków
	Położenie na mapie Polski Stąporków
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Stąporków
	Położenie na mapie powiatu koneckiego Stąporków
	51°08′21″N 20°33′10″E/51,139167 20,552778
TERC (TERYT)	2605084
SIMC	0948271
	Hasło promocyjne: Stąporków „Miasto Grzejników”
	Urząd miejskiul. Piłsudskiego 132a; 26-220 Stąporków
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Stąporków – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie koneckim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy Stąporków. Miejscowość leży nad rzeką Czarną Konecką^[3] i jej dopływem Młynówką.

Miejscowość otrzymała prawa miejskie w 1967 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Według danych z 2021 roku Stąporków liczył 5274 mieszkańców^[2].

Stąporków położony jest na obszarze dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski, należy także do ziemi radomskiej^[4].

Miasto jest podzielone na kilka dzielnic (obręby): Wołów, Plac Wolności, Centrum (osiedle Żeromskiego, osiedle Leśne, XXX-lecie), Koprosa, Sadykierz, Nieborów. Głównymi ulicami są: Piłsudskiego oraz Konecka.

Na terenie miasta i gminy Stąporków znajduje się podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej Starachowice, obejmująca obszar 34,1 ha i zagospodarowana w ponad 70%^[5].

Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z rezerwatu przyrody Diabla Góra do Łącznej.

Stąporków jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[6]. Wcześniej Stąporków podlegał parafii w Odrowążu^[3].

Historia

Osobny artykuł: Staropolski Okręg Przemysłowy.

Miejscowość należała do ważnych ośrodków przemysłowych Zagłębia Staropolskiego^[7]. Początkiem Stąporkowa było powstanie w tym miejscu w połowie XVI w. kuźnicy Stąpor. Jej nazwa pochodziła prawdopodobnie od nazwiska właściciela. W latach 1738–1739 powstał tu wielki piec wybudowany przez kanclerza Jana Małachowskiego^[3]. W 1781 miejscowe zakłady zwiedzał hrabia Friedrich Wilhelm von Reden, zasłużony dla rozwoju przemysłu na Górnym Śląsku. W miejscowości w XVIII wieku znajdował się duży kompleks zakładów żelaznych. Piec w Stąporkowie produkował wówczas 130 cetnarów surówki tygodniowo, tj. więcej niż podobne zakłady górnośląskie^[8]. Rudę żelaza dostarczano z kilku kopalni usytuowanych od zakładów od 1/4 do 1 mili^[7].

W 1827 Stąporków liczył 24 domostw i 131 mieszkańców^[3].

W 1838 rodzina Małachowskich rozbudowała i unowocześniła zakład. Stary wielki piec został zastąpiony przez dwa nowocześniejsze. W latach 1876 i 1895 miały miejsce kolejne modernizacje. Pod koniec XIX wieku przedsiębiorstwo przeszły w ręce rodziny Tarnowskich^[3]. Zakład przestawiono na paliwo koksowe. Powstała prażalnia rud z ośmioma piecami oraz 2 żeliwiaki. W samym zakładzie pracowało wówczas 300 robotników^[8], choć Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje 515 pracowników w 1888 roku^[3]. W kopalniach rudy dostarczających surowca zatrudnienie znajdowało 500 kolejnych^[8].

Pomimo zniszczeń i rekwizycji urządzeń z czasów I wojny światowej, zakład pracował do 1938 r., w latach 20. XX wieku zrezygnowano z wytopu żelaza z rudy na rzecz odlewni żeliwa, a zabudowania przetrwały do 1945, kiedy zniszczone zostały w czasie ciężkich walk o miasteczko^[8].

Według źródeł powstałych przed 1989 rokiem 4 sierpnia 1944 roku partyzanci z oddziału 10 Brygady Armii Ludowej "Zwycięstwo" stoczyli potyczkę z żandarmerią niemiecką w rezultacie której trzech żandarmów zabito a siedmiu raniono^[9].

Po II wojnie światowej miejscowy przemysł odbudowano. Jako pierwsze uruchomiono kopalnie rudy (Stara Góra, Edward i inne). W późniejszym okresie powstała odlewnia żeliwa, która w 1961 zatrudniała 1100 osób^[8]. Liczba ludności Stąporkowa wzrosła z 700 w 1946 do 3472 w 1961^[8].

Osobny artykuł: Obóz pracy przymusowej w Stąporkowie.

W 1967 Stąporków uzyskał prawa miejskie.

W starych mapach i zdjęciach można znaleźć nazwę miejscowości jako „Stomporków”.

Zbrodnia niemiecka w 1940 r.

Pomnik przy ul. Gutów na terenie dawnej wsi Koprusa (obecnie w granicach miasta Stąporków) na polanie pomiędzy zabudowaniami mieszkalnymi. Murowany w formie prostokątnej ściany, ze ściętym, uskokowym daszkiem, na betonowej podstawie, w ogrodzeniu z łańcucha w żelaznych rurkach.

Podczas zwalczania oddziału mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” na początku kwietnia 1940 r. Niemcy zamordowali w lesie serbinowskim Mariana Guta, niespełna 18-letniego chłopca walczącego w tych oddziałach. Dnia 6 kwietnia 1940 roku żandarmi zamordowali całą rodzinę jeńca: ojca, matkę i dwójkę rodzeństwa, paląc zwłoki wraz z zabudowaniami. Pomnik upamiętnia tamte tragiczne wydarzenia, zaś symboliczna mogiła rodziny Gutów znajduje się na cmentarzu w Niekłaniu.

Osobny artykuł: Pacyfikacje „hubalowskie”.

Architektura

Jedynym obiektem w Stąporkowie wpisanym do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest budynek dworca kolejowego z 1885 roku^[10]

Oświata

Szkoły i Przedszkola

Publiczne Przedszkole w Stąporkowie
Niepubliczne Przedszkole „Bajkowe Przedszkole”
Niepubliczne Przedszkole „Słoneczko”
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Kornela Makuszyńskiego w Stąporkowie
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2
Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Stanisława Staszica

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Świadkowie Jehowy:
- zbór Stąporków (Sala Królestwa ul. Odlewnicza 2A)^[11]

Sport w Stąporkowie

MKS Stąporków (Miejski Klub Sportowy Stąporków) – polski klub sportowy ze Stąporkowa powstały w 1948 roku, jako Stal Wołów. W 1957 roku przyjął nazwę RKS Stąporków. Klub rozgrywa domowe spotkania na stadionie zarządzanym przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Stąporkowie. Pojemność obiektu to ok. 900 miejsc siedzących^[12]

Demografia

31 grudnia 2014 r. Stąporków miał 5947 mieszkańców^[1].

Piramida wieku mieszkańców Stąporkowa w 2014 roku^[13].

W 2021 spis powszechny ustalił liczbę mieszkańców na 5274 osób^[2].

Na 14 marca 2024r. liczba mieszkańców wg danych Urzędu Miejskiego w Stąporkowie wynosi 5062 osoby (liczba osób zameldowanych).

Burmistrzowie Stąporkowa

Zdzisław Socha (1990-1994)
Marek Krawczyk (1994-1998)
Leopold Garbacz (1998-2002)
Edmund Wojna (2002-2009)
Dorota Łukomska (2009-2024)
Jarosław Młodawski (od 2024)

Ludzie związani ze Stąporkowem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani ze Stąporkowem‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2015-07-22. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b ^c NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-23] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stąporków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 307 .
↑ „Nowy Przegląd”, tom I, red. E. Międzyrzecka. Książka i Wiedza, Warszawa 1957, s. 486.
↑ Informacje na stronie SSE Starachowice. sse.com.pl. [dostęp 2014-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-10)].
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ ^a ^b Witold Kula: Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku, tom 2. Warszawa: PWN, 1956, s. 479.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967, Tom I, str 545–546.
↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 314
↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa świętokrzyskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 36. [dostęp 2023-12-11].
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17] .
↑ Stadion MKS – u Stąporków [online], PolskieStadiony.pl, 27 sierpnia 2019 [dostęp 2020-06-01] (pol.).
↑ Stąporków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

Bibliografia

Stanisław Pazyra: Miasta polskie w Tysiącleciu. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1965–1967.

Linki zewnętrzne

Miejsca pamięci narodowej w gminie Stąporków. konskie.travel. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-27)].

[gus-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2015-07-22. ISSN 1505-5507.

[BDL-2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-23] .

[SgKP-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stąporków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 307 .

[4] „Nowy Przegląd”, tom I, red. E. Międzyrzecka. Książka i Wiedza, Warszawa 1957, s. 486.

[5] Informacje na stronie SSE Starachowice. sse.com.pl. [dostęp 2014-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-10)].

[par1-6] Opis parafii na stronie diecezji

[Kula-7] Witold Kula: Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku, tom 2. Warszawa: PWN, 1956, s. 479.

[Miasta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967, Tom I, str 545–546.

[9] Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 314

[nidSWT-10] Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa świętokrzyskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 36. [dostęp 2023-12-11].

[11] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17] .

[12] Stadion MKS – u Stąporków [online], PolskieStadiony.pl, 27 sierpnia 2019 [dostęp 2020-06-01] (pol.).

[Populacja2016-13] Stąporków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Miasto	Stąporków
Części miasta	Koprosa Miła Nieborów Niekłań Nowy Stąporków Sadykierz Stary Stąporków Wołów
Wsie	Adamek Bień Błaszków Błotnica Boków Czarna Czarniecka Góra Duraczów Furmanów Gosań Grzybów Gustawów Hucisko Janów Kamienna Wola Komorów Kozia Wola Krasna Lelitków Luta Modrzewina Mokra Nadziejów Niekłań Mały Niekłań Wielki Nowy Włochów Odrowąż Pardołów Piasek Smarków Stary Grzybów Stary Janów Świerczów Świerczów Mały Wąglów Wielka Wieś Włochów Wólka Plebańska Wólka Zychowa
Części wsi	Czarnecka Krzyżówka Czarniecka Góra Dworek Dworskie Gołysa Góry Gościęta Gusina Jan-Dziadek Janów Kałuża Komorniki Kopanina Lasek Lusztyk Murawki Nowa Wieś Nowy Komorów Ostrocin Pastwiska Rzekietka Sadzawki Skobielów Smug Stara Wieś Stary Komorów Stawki Świerczów Duży Wrocowa Wyprawa Za Młynem Zdunów Zielona Góra Żakietka
Przysiółki wsi	Bagno Bieduszki
Osady	Bieduszki Gajowity Dąb Osada Młyńska Stara Góra
Osady leśne	Bieliny Duraczów-Gajówka Janów Kobylanka Osicowa Góra

Miasta	Gowarczów Końskie Radoszyce Stąporków
Gminy miejsko-wiejskie	Gowarczów Końskie Radoszyce Stąporków
Gminy wiejskie	Fałków Ruda Maleniecka Słupia Konecka Smyków

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–50) woj. kieleckie (1950–75)
Miasta	Gowarczów (do 1870) Kamienna (1923–28) Końskie Przedbórz Radoszyce (do 1870 i 1915–1919) Skarżysko-Kamienna (1928–39 →) Stąporków (od 1967) Szydłowiec (do 1939 →)
Osiedla (1954–72)	Stąporków (do 1966)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bliżyn (do 1939 →) Borkowice (do 1954) Chlewiska (do 1954) Czermno (do 1954) Dobromierz (do 1923 →) Duraczów (do 1954) Fałków (od 1973) Gowarczów Góry Mokre (do 1954) Grodzisko (1870–1943) Kamienna (1905–22) Końskie Miedzierza (do 1954) Niekłań (Wielki) (do 1926 i od 1973) Odrowąż (od 1926) Pijanów (do 1954) Przedbórz Radoszyce (do 1870) Radoszyce (1870–1915 i 1919–1943) Radoszyce (od 1943) Ruda Maleniecka Skotniki (do 1954) Słupia (od 1973) Smyków (od 1973) Stąporków (od 1973) Sworzyce (← 1927–54) Szydłowiec (do 1939 →)
Gromady (1954–72)	Borkowice (1954–55 →) Borowa (1954–59) Chlewiska (1954 →) Czarna (1954–68) Czermno (1954–72) Dąbrówka (1954–59) Dęba (1954–59) Dziebałtów (1954–72) Fałków (1954–72) Furmanów (1954–61) Gaj (1954–58) Gowarczów (1954–72) Górniki (1954–59) Góry Mokre (1954–72) Grabków (1954–72) Hucisko (1954–68) Huta (1954 →) Jacentów (1954–59) Jakimowice (1954–59) Kapałów (1954–68) Kazanów (1954–68) Kłucko (1954–61) Końskie (1969–72) Kozia Wola (1954–59) Krasna (1954–72) Lipa (1954–68) Miedzierza (1954–68) Mnin (1954–72) Modliszewice (1954–68) Mroczków (1961–72) Niekłań (1954–72) Nieświń (1954–68) Ninków (1954–55 →) Nosalewice (1954–61) Odrowąż (1954–72) Pawłów (1954 →) Pilczyca (1954–72) Płaczków (← 1959–61) Pomyków (1954–72) Przedbórz (1961–72) Przyłogi (1954–72) Radoszyce (1954–72) Rogów (1954–72) Ruda Maleniecka (1954–72) Ruski Bród (1954–55 →) Rzuców (1954–55 →) Skotniki (1954–72) Słupia (1954–72) Smyków (1954–72) Stąporków (1969–72) Stąporków Nowy (1954) Stefanków (1954–55 →) Turowice (1954–61) Wilczkowice (1954–72) Wólka (1954–59) Zaborowice (1954–68)