Pierzchnica
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Kościół pw. św. Małgorzaty w Pierzchnicy | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1359–1869 i od 2019 | ||||
Burmistrz |
Stanisław Strąk | ||||
Powierzchnia |
6,93 km² | ||||
Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
41 | ||||
Kod pocztowy |
26-015[2] | ||||
Tablice rejestracyjne |
TKI | ||||
Położenie na mapie gminy Pierzchnica | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu kieleckiego | |||||
50°41′50″N 20°45′11″E/50,697222 20,753056 | |||||
TERC (TERYT) |
2604154[3] | ||||
SIMC |
0262310[4] | ||||
Urząd miejski Urzędnicza 626-015 Pierzchnica | |||||
Strona internetowa |
Pierzchnica – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Pierzchnica[4]. Miejscowość jest od 1973 siedzibą gminy Pierzchnica; do 1954 roku była siedzibą gminy Drugnia.
Prawa miejskie w latach 1359–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019[5][6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierzchnica, pierwotnie wieś królewska, jako miasto królewskie została założona przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1359 a 1370 rokiem[7]. Dokładna data nadania praw nie jest znana. U Długosza występuje pod nazwą Pyrzsznycza. W rejestrze poborowym z 1579 r. zapisana jako Pyersnicza.
Według Długosza miasto było własnością królewską. Znajdował się tu drewniany kościół. Pierzchnica miała 19 łanów i 2 łany wójtowskie. Dziesięcina o wartości 10 grzywien szła na utrzymanie prebendy pierzchnickiej przy kieleckiej kolegiacie. Pierwotnie dziesięcina oddawana była biskupom krakowskim. W 1359 r. biskup Bodzanta przeznaczył ją na uposażenie tej właśnie prebendy[8].
W 1497 r. król Jan Olbracht nadał Pierzchnicy jarmark na św. Michała oraz ustanowił dla miasta dzień targowy we wtorek. W 1512 r. potwierdzono przywilej niemiecki dla miasta po tym, jak pierwotny dokument uległ zniszczeniu w czasie pożaru. Według lustracji z 1564 r. było tu 40 domów. Według rejestru poborowego powiatu wiślickiego z 1578 r. miasto dawało 8 florenów i 5 groszy szosu. Włącznie z podatkiem od rzemieślników i łanów miejskich pobór wynosił 14 florenów i 12 groszy. Pierzchnica była więc stosunkowo ubogą osadą (dla porównania Szydłów płacił 211 florenów, a Busko 151). Z czasem osada się rozrosła i wielkość czynszu podwyższono. W 1629 r. w Pierzchnicy było 50 domów, 5 piekarzy, 3 szewców i 3 rzeźników. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało spalone[8].
W 1780 r. król Stanisław August ustanowił dla Pierzchnicy nowe jarmarki: w tydzień po św. Filipie i Jakubie, na św. Wawrzyńca, św. Marcina i św. Mikołaja. Od 1774 r. właścicielem miasteczka był wojewoda sandomierski Maciej Sołtyk. Według ostatniej lustracji z 1789 r. znajdował się tu drewniany ratusz. W mieście było 65 domów katolickich oraz 5 żydowskich. W 1800 r. na miejsce drewnianego kościoła św. Małgorzaty Maciej Sołtyk wzniósł nowy kościół murowany.
Według spisu z 1827 r. w Pierzchnicy było 111 domów i 641 mieszkańców. W 1862 r. było tu 105 domów i 950 mieszkańców. W dziewiętnastym wieku, w porozumieniu z władzami carskimi, potomkowie Sołtyka, pobudowali w mieście fabrykę naczyń glinianych, która stanowiła główne źródło utrzymania dla mieszczan[9]. W 1869 r. za wielką pomoc powstańcom styczniowym, Pierzchnica utraciła prawa miejskie. Potem miejscowość należała do powiatu stopnickiego[10].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2017)
[edytuj | edytuj kod]Przeprowadzenie konsultacji zaplanowano w dniach od 1 maja do 30 czerwca 2017 r.[11] W konsultacjach wzięły udział 1933 osoby tj. 51,4% dorosłych mieszkańców gminy. Za przywróceniem praw miejskich Pierzchnicy opowiedziały się 1772 osoby tj. 91,7% głosujących, przeciw było 76 osób (3,9%), a wstrzymało się od głosu 85 osób (4,4%). W samej Pierzchnicy frekwencja w konsultacjach wyniosła 64,5% (552 osoby). Za przywróceniem praw miejskich było 93,7% (517 osób), przeciw było 2,7% (15 osób), a wstrzymało się 3,6% (20 osób). Uchwałą XXVI/72/17 Rada Gminy wystąpiła o nadanie Pierzchnicy statusu miasta[12]. Na podstawie pozytywnych konsultacji przeprowadzonych w 2017 roku postanowiono wystąpić w 2018 roku z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Pierzchnica[13]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony[5].
W dniu 1 stycznia 2019 r. wyemitowano medal okolicznościowy, który upamiętnia fakt przywrócenia praw miejskich oraz postać Macieja Sołtyka.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Układ przestrzenny miejscowości, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.447 z 31.08.1989)[14].
- Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: 132 z 31.08.1989)[14]:
- kościół pw. św. Małgorzaty z lat 1798–1800 (nr rej.: 354 z 4.01.1957),
- cmentarz kościelny z ogrodzeniem z przełomu XIX/XX w.,
- dzwonnica z 1800 r.,
- plebania z przełomu XIX/XX w.,
- cmentarz parafialny z ogrodzeniem.
- Szereg piwnic, które nie tylko stanowiły schrony w czasie wojen szwedzkich. Chroniła się tu ludność Pierzchnicy podczas dwóch wojen światowych. A przede wszystkim chowano tu wartościowe obrazy, figury i złoto, które było na wyposażeniu bogatych mieszkańców tej okolicy.
Organizacje pozarządowe
[edytuj | edytuj kod]- Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica[15]
- Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy[16]
- Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy[17]
- Klub Sportowy Polanie[18] założony w roku 1978. Zespół seniorów występuje obecnie w grupie I świętokrzyskiej A klasy. Stadion klubu mieści się przy ul. Lipowej; ma pojemność 400 miejsc (z czego 240 siedzących)[19]. Aktualnym trenerem jest Rafał Stefański. Poza tym klub ma swoje drużyny w rozgrywkach młodzieżowych[20]
- Stowarzyszenie Oświatowo-Wychowawcze w Pierzchnicy
- Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej[21]
- Towarzystwo Przyjaciół Pierzchnicy
- Zrzeszenie Sadowników
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5,6 [dostęp 2022-03-16]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 923 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Dz.U. z 2018 r. poz. 1456 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.
- ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
- ↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
- ↑ a b Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 103 .
- ↑ Pierzchnica.
- ↑ Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 446 .
- ↑ UCHWAŁA NR XXI/37/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 27 marca 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-05] (pol.).
- ↑ UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 30 [dostęp 2015-11-13] .
- ↑ Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica.
- ↑ Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy.
- ↑ Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy.
- ↑ Klub Sportowy Polanie.
- ↑ Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - podsumowanie [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .
- ↑ Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - terminarz [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .
- ↑ Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pierzchnica (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 102 .