Władysław I Herman

Władysław I Herman, grafika Aleksandra Lessera

Sarkofag Władysława Hermana w katedrze płockiej

Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 4 czerwca 1102) – książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1079-1102. Młodszy syn Kazimierza I Odnowiciela i jego żony Dobroniegi.

Władzę objął po wygnaniu brata, króla Bolesława Szczodrego. Zmienił kierunek polskiej polityki: zawarł pokój z Czechami i wznowił uległość wobec Świętego Cesarstwa, wyrażoną niepodejmowaniem starań o koronę królewską. Dążył, wraz z wojewodą Sieciechem, do wzmocnienia autorytetu monarchy i zapobieżeniu potencjalnej interwencji ze strony Czech i Niemiec. Wkrótce jednak w ręce palatyna przeszła faktyczna władza w państwie. Wobec sprzeciwu możnych, wrogo nastawionych do wszechwładzy Sieciecha, książę został zmuszony do jego oddalenia i podziału państwa między swoich synów: Zbigniewa (otrzymał Wielkopolskę, Kujawy, ziemie sieradzką i łęczycką) i Bolesława (przypadły mu w udziale Śląsk i Małopolska) w 1097 roku. Herman do śmierci (1102) zachował jedynie Mazowsze i władzę zwierzchnią.

Młodość

Nie wiadomo nic o młodości Władysława. Według niektórych historyków po śmierci ojca panował na Mazowszu jako lennik brata. Za tą hipotezą przemawia fakt, że w czasie rządów w całym kraju jego główną siedzibą był Płock. Zapewne wtedy zawarł małżeństwo z nieznaną z imienia Polką.

Przedmiotem sporów pozostaje do dziś udział Władysława w buncie przeciw Bolesławowi Szczodremu. Najprawdopodobniej nie wziął w nim czynnego udziału, ale być może odbył się za jego cichą zgodą. Przyjmuje się, że faktyczną władzę w Polsce objął dopiero po śmierci brata – w 1081 lub 1082.

Panowanie

Jego panowanie w pierwszym okresie trwającym około 10 lat panowania to czas stabilizacji władzy wewnętrznej po zamęcie spowodowanym panowaniem Bolesława Szczodrego i zabezpieczania granic poprzez korzystne małżeństwa. Drugi okres panowania po 1093 roku to narastanie tendencji odśrodkowych, bunty możnowładztwa popierających Zbigniewa i umacnianie się opozycji kosztem księcia (Władysław Herman nigdy nie zabiegał o koronę królewską).

Faktyczną władzę sprawował palatyn Sieciech z rodu Starżów - Toporczyków. W imieniu księcia starał się wzmocnić władze monarszą osłabioną po wygnaniu króla Bolesława Szczodrego, czego wynikiem stały się liczne konflikty z możnymi w drugim okresie rządów Władysława Hermana.

W początkowej fazie rządów Władysław Herman starał się o unormowanie stosunków z sąsiadami, dlatego około 1080 roku poślubił Judytę Czeską, córkę księcia czeskiego Wratysława II, oraz zaczął Wratysławowi II płacić trybut ze Śląska, co nakazał wcześniej cesarz Henryk III. Około roku 1088 po śmierci żony, Judyty Czeskiej, z którą miał syna Bolesława III zwanego Krzywoustym, ożenił się z siostrą cesarza Henryka IV Judytą Marią, co było zgodne z polityką księcia mającą na celu ułożenie pokojowych stosunków z potężnym sąsiadem, tym bardziej, że Henryk IV planował najazd na Polskę.

Sytuację wewnętrzną państwa komplikowała spora ilość przyszłych kandydatów do tronu, którzy mogli zostać wykorzystani przez opozycje do walki z księciem. Dlatego tez prawdopodobnie z inicjatywy Sieciecha i Judyty Marii otruto w 1089 przybyłego z Węgier syna Bolesława Szczodrego Mieszka Bolesławowica i wysłano w tym samym czasie pierwszego syna Hermana – Zbigniewa do klasztoru w Saksonii umożliwiając Bolesławowi Krzywoustemu przyszłe objęcie tronu po ojcu.

Rok następny przyniósł udane wyprawy Sieciecha na Pomorze Gdańskie, dzięki którym udało się je podporządkować Polsce. Książę obsadził ważniejsze grody załogami, a pozostałe kazał spalić. Miało to zapobiec buntom Pomorzan. Mimo to pod koniec roku 1090 obszar ten uniezależnił się i rozpoczął się długi okres walk i najazdów na pograniczu, które dopiero miał uspokoić Bolesław III Krzywousty. W 1091 r. odwetowa wyprawa Sieciecha poniosła klęskę nad Wdą.

Od tej pory sytuacja przestała układać się po myśli księcia i Sieciecha. Śląsk się zbuntował w 1093, a tamtejszy komes Magnus z pomocą czeskiego króla i polskich możnych sprowadził do Wrocławia z klasztoru Zbigniewa. Po licznych perypetiach udało się Sieciechowi pokonać Zbigniewa w bitwie nad Gopłem, uwięzić go i odzyskać Śląsk. Jednak coraz silniejsze niezadowolenie w kraju zmusiły go do uwolnienia Zbigniewa w 1097 lub 1099. Zaraz po tym Władysław Herman dla uspokojenia opozycji, mianował swych synów – Zbigniewa i Bolesława III dowódcami wyprawy pomorskiej. Jednak oni za namową możnych zwrócili się przeciwko Sieciechowi i księciu Władysławowi zmuszając Hermana do podziału państwa pomiędzy nich. Ostatecznie nie spowodowało to trwałego pokoju i walki przeciągały się do 1101, kiedy w negocjacjach pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina, Władysław Herman zgodził się na wygnanie swojego palatyna. Prawdopodobnie Sieciech powrócił jeszcze do kraju i został oślepiony.

Podział władzy i śmierć

Pomiędzy rokiem 1097 a 1100 synowie Władysława (Zbigniew i Bolesław III Krzywousty) przy poparciu możnych obalili Sieciecha i wymogli na ojcu podział państwa na dzielnice. Zbigniew otrzymał Wielkopolskę, Kujawy i ziemię sieradzko-łęczycką, Bolesław – Małopolskę i Śląsk, zaś Władysław zatrzymał dla siebie Mazowsze wraz z władzą zwierzchnią nad wszystkimi księstwami.

Władysław I Herman zmarł 4 czerwca 1102 r. Został pochowany w płockiej katedrze.

Po jego śmierci terytorium Polski nadal pozostawało podzielone między dwóch synów monarchy. Dzielnica Zbigniewa obejmowała całą północną część państwa razem z odziedziczonym po ojcu Mazowszem.

Bilans rządów Władysława Hermana

Nie ulega wątpliwości, że sytuacja wewnętrzna i międzynarodowa Polski za panowania Władysława I Hermana była na tyle skomplikowana, że mógłby sobie z nią poradzić jedynie władca bardzo energiczny i o silnej osobowości. On z pewnością takim nie był. Jego bierne zachowanie, by nie rzec apatia, w najbardziej przełomowych momentach panowania może razić. Kto wie, czy nie było to następstwo wieloletniej i bolesnej choroby nóg, na którą, zgodnie z relacją Galla Anonima, cierpiał władca. Wskazać jednak trzeba, że książę poprzez korzystne ożenki z królewną czeską, a potem siostrą cesarza stworzył sojusze, które zapewniły państwu bezpieczeństwo zewnętrzne, pomimo buntów możnych, problemu Sieciecha i walki o władzę syna króla Bolesława Szczodrego i jego synów.

Rodzina

Żony

Żonami Władysława Hermana były:

• Przecława z rodu Prawdziców (ur. ?, zm. ?) – ślub zawarty według obrządku słowiańskiego od ok. 1070,
• Judyta (ur. w okr. 1056–1058, zm. 25 grudnia 1086) – córka Wratysława II, władcy Czech,
• Judyta Maria (ur. 9 kwietnia 1047, zm. 14 marca po 1092) – córka cesarza Henryka III.

Judyta Maria była posądzana na dworze książęcym o romans z palatynem Sieciechem.

Władysław I Herman był dwu- lub trzykrotnie żonaty. Literatura historyczna nie jest zgodna, czy matka jego syna Zbigniewa była żoną czy konkubiną. Wiadomo o niej, że była Polką, jednak jej pochodzenie pozostaje nieznane. Pojawiły się hipotezy, że mogła pochodzić z rodu Prawdziców. Możliwa jest (choć przyjmowana jako mniej prawdopodobna) także sytuacja, w której małżeństwo z matką Zbigniewa było niesakramentalne (np. zawarte według obyczaju słowiańskiego) ok. 1070. Matka Zbigniewa zmarła lub została oddalona z dworu przed ok. 1080 rokiem.

Dzieci

Potomstwo z Przecławą:

• Zbigniew (ur. po 1070, zm. 8 VII 1113?) – książę dzielnicowy 1102–1107.

Potomstwo z Judytą:

• Bolesław III Krzywousty (ur. 20 VIII 1086, zm. 28 X 1138) – książę dzielnicowy 1102–1107, książę Polski 1107–1138.

Potomstwo z Judytą Marią:

• NN, córka (ur. 1089 lub 1090, zm. ?) – żona nieznanego księcia ruskiego; dawniej przypuszczano, że był nim Jarosław Światopełkowicz, książę włodzimiersko-wołyński (1112-1118),
• Agnieszka (ur. 1090 lub 1091, zm. 1125) – opatka w Gandersheim i Kwedlinburgu,
• NN, córka (ur. 1091 lub 1092, zm. ?) – żona nieznanego polskiego możnowładcy; dawniej błędnie identyfikowano ją z Adelajdą, żoną Dypolda III von Vohburga, margrabiego Marchii Północnej.

Genealogia

Mieszko II Lambert ur. 990 zm. 10 lub 11 V 1034

Rycheza ur. ok. 993 zm. 21 III 1063

Włodzimierz I Wielki ur. ? zm. 15 VII 1015

NN ur. ? zm. po 1018

Kazimierz I Odnowiciel ur. 25 VII 1016 zm. 28 XI 1058

Dobroniega ur. w okr. 1010–1016 zm. 13 XII 1087

1 Przecława z rodu Prawdziców? ur. ? zm. ? OO   ok. 1070		2 Judyta czeska ur. w okr. 1056–1058 zm. 25 XII 1086 OO   ok. 1080		Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 4 VI 1102)		3 Judyta Maria ur. 9 IV 1047 zm. 14 III po 1092 OO   ok. 1089
	1		2		3		3		3
Zbigniew  ur. po 1070  zm. 8 VII 1113?		Bolesław III Krzywousty  ur. 20 VIII 1086  zm. 28 X 1138		NN, córka  ur. 1089 lub 1090  zm. ?		Agnieszka  ur. 1090 lub 1091  zm. 1125		NN, córka  ur. 1091 lub 1092  zm. ?

Donacje książęce

Prawdopodobnie najstarsza pieczęć polskiego władcy

Mimo swojej nieudolności jako władcy Władysław Herman był mecenasem kultury. Fundował liczne kościoły (np. w Inowłodzu), a także tzw. złote kodeksy (m.in. ewangeliarz płocki). To on przeszczepił na ziemie polskie kult św. Idziego, który miał modlić się za narodziny następcy tronu – Bolesława Krzywoustego.

Zachowane dokumenty

Najstarszym polskim dokumentem, który w oryginale zachował się do naszych czasów jest XI-wieczny list Władysława Hermana, akt zwrotu dwóch złotych krzyży. Odbiorcą była katedra w Bambergu (Bawaria). Obecnie rękopis ten znajduje się w Niemczech, w archiwum państwowym w Monachium. Dodatkowym walorem tego cennego rękopisu jest to, iż zawiera on odcisk najstarszej pieczęci władców Polski. Pieczęć uwierzytelniała i nadawała moc prawną średniowiecznym dokumentom. Na dokumentach polskich podpis pojawił się dopiero na początku XVI wieku.

Fundacje

• Kościół św. Idziego w Krakowie

Zobacz też

• Historia Polski (do 1138)

Bibliografia

• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa-Wrocław 1992, ISBN 83-85218-32-7.
• Nawrot A. (pod red.), Encyklopedia Historia, Kraków 2007, ISBN 978-83-7327-782-3.
• Szwarc A., Urbański M., Wieczorkiewicz P., Kto rządził Polską, Warszawa 2007.