Andrzej Trautman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Andrzej Mariusz Trautman
Data i miejsce urodzenia

4 stycznia 1933
Warszawa

Profesor nauk fizycznych
Specjalność: fizyka teoretyczna, teoria względności i grawitacji
Alma Mater

Politechnika Warszawska

Profesura

1964

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty

Status PAU

członek korespondent

Doktor honoris causa
Uniwersytet Śląski w Opawie – 2001
Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Strona internetowa

Andrzej Mariusz Trautman (ur. 4 stycznia 1933 w Warszawie) – polski fizyk teoretyсzny i matematyczny, zajmujący się czasoprzestrzenią i grawitacją, zwłaszcza ogólną teorią względności Einsteina; profesor zwyczajny, członek rzeczywisty PAN[1] i jego przeszły wiceprezes; wieloletni wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i przez kilka lat kierownik Instytutu Fizyki Teoretycznej tej uczelni (IFT FUW). Laureat kilku nagród, w tym Nagrody FNP zwanej „polskim noblem” (2017) oraz Medalu Mariana Smoluchowskiego – najwyższego wyróżnienia przyznawanego przez Polskie Towarzystwo Fizyczne (1986). W 2021 roku pozostaje jednym z tylko siedmiu laureatów obu wyróżnień.

Trautman wsławił się przede wszystkim badaniem fal grawitacyjnych zwanych też promieniowaniem grawitacyjnym lub „zmarszczkami czasoprzestrzeni”. Na przełomie lat 50. i 60. przewidział, że według ogólnej teorii względności fale te niosą energię i przez to są możliwe do zarejestrowania (detekcji). Zaprzeczył tak wcześniejszym opiniom fizyków, np. Leopolda Infelda[2] i samego Einsteina[3]. Za te prace dziękował potem Trautmanowi noblista Kip Thorne, nagrodzony za udział w zaobserwowaniu tego zjawiska[4]. Te zasługi bywają uznawane za jedno z największych osiągnięć polskiej fizyki w XX wieku[5]. Dorobek Trautmana miał też wpływ na badania Stephena Hawkinga i na próby kwantowania grawitacji przez Rogera Penrose’a w teorii twistorów[3].

Trautman to również zasłużony dydaktyk i popularyzator teorii względności w Polsce – promotor i recenzent doktoratów znaczących uczonych, autor książek, skryptów i publicznych wystąpień.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie i kariera[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Warszawie. W czasie powstania warszawskiego został wywieziony wraz z matką do Niemiec. Kiedy miał dwanaście lat, jego rodzina przeniosła się do Paryża, gdzie zdał maturę. W 1949 wrócił do Polski[6] i następnie podjął studia na Wydziale Łączności Politechniki Warszawskiej, gdzie w 1955 uzyskał tytuł magistra inżyniera[7][8].

W następnych latach studiował fizykę w grupie Leopolda Infelda w Instytucie Fizyki PAN. W 1959 uzyskał stopień doktora za pracę na temat promieniowania grawitacyjnego, promowaną przez Infelda i Jerzego Plebańskiego[9]. W 1962 habilitował się na podstawie badań praw zachowania w ogólnej teorii względności[8][10].

Trautman przeszło 40 lat pracował w Instytucie Fizyki Teoretycznej (IFT) na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego – od 1961 aż do przejścia na emeryturę w 2003. Zajmował kolejne stanowiska od adiunkta do profesora zwyczajnego (1964)[7], a w latach 1974–83 był dyrektorem IFT[11].

Dorobek naukowy[edytuj | edytuj kod]

Jego prace z lat 50. i 60. XX wieku stanowią istotny wkład do teorii fal grawitacyjnych, później potwierdzonych doświadczalnie w 2015 roku w amerykańskich obserwatoriach LIGO. W 1960 roku Trautman wspólnie z Amerykaninem Ivorem Robinsonem opublikował opis fal grawitacyjnych, będący rozwiązaniem równań Einsteina. Później pracował m.in. nad teorią Einsteina-Cartana[12]. Zajmował się też matematycznymi metodami fizyki: teorią grup i ich reprezentacji, algebrami Clifforda, spinorami i twistorami[13]. Został uwieczniony nazwami pojęć specjalistycznych: metryki Trautmana-Robinsona[5] oraz masy Trautmana-Bondiego[14].

W latach 1965–1999 wypromował sześciu doktorów, w tym J.P. Lasotę (1971), Marka Abramowicza (1973) i Jerzego Lewandowskiego (1989)[9]. Trautman miał też wpływ na badania Michała Hellera – recenzując jego doktorat (1966), a potem w latach 90. proponując mu zastosowanie geometrii nieprzemiennej w teorii względności[15].

Okazjonalnie popularyzował fizykę, np. przez wywiady[16], publiczne wykłady[17][18] i książki – jako autor i jako tłumacz Alberta Einsteina na język polski (por. niżej).

Status polityczny[edytuj | edytuj kod]

Jak relacjonował, od 1952 do 1981 był członkiem PZPR, lecz 17 grudnia 1981 złożył partyjną legitymację – w proteście przeciwko pacyfikacji górników w kopalni Wujek[19].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Żonaty z Różą Michalską (później Trautman), także piszącą doktorat u Infelda. Andrzej Trautman wspominał, że to ona przekonała ich profesora o istnieniu obserwowalnych fal grawitacyjnych, czego nie był w stanie sam osiągnąć[20][18]. Syn Trautmanów Paweł również został doktorem fizyki[21][22].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Artykuły[edytuj | edytuj kod]

W ciągu przeszło półwiecznej kariery (w latach 1955–2014) Trautman opublikował ponad sto artykułów badawczych. Ukazały się w co najmniej kilkunastu czasopismach naukowych, takich jak:

  • „Communications in Mathematical Physics”,
  • „General Relativity and Gravitation”,
  • „Acta Physica Polonica B”,
  • „Journal of Geometry and Physics”,
  • „International Journal of Modern Physics A”,
  • „Classical and Quantum Gravity”,
  • „Twistor Newsletter”,
  • „Contemporary Mathematics”,
  • „Proceedings of the Royal Society of London”,
  • „Journal of Mathematical Physics”,
  • „Journal of Theoretical Physics”,
  • „Physical Review Letters”.

Kilkadziesiąt z nich opublikował ze współautorami. W tym gronie kilkunastu osób znaleźli się m.in. Ivor Robinson, Hermann Bondi i uczniowie Trautmana jak Jerzy Lewandowski[23].

Książki – autorstwo[edytuj | edytuj kod]

Tłumaczenia książek[edytuj | edytuj kod]

Członkostwa[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia i inne nagrody państwowe[edytuj | edytuj kod]

Inne nagrody[edytuj | edytuj kod]

W 2016 roku – za sprawą pierwszych obserwacji fal czasoprzestrzeni – Trautman zaczął być wymieniany w gronie faworytów do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki[30]. W 2017 roku przyznano Nagrodę Nobla za odkrycia w tej dziedzinie, jednak otrzymali ją wyłącznie obserwatorzy tych fal: Kip Thorne, Rainer Weiss i Barry Barish.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Trautman Andrzej, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-15].
  2. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Pionier fal grawitacyjnych – Urania TV #42, kanał czasopisma „Urania – Postępy Astronomii” na YouTube, 17 stycznia 2021 [dostęp 2021-09-17] – wystąpienie Trautmana o jego pracach
  3. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Marek Demiański, Jerzy Lewandowski i Tomasz Bulik, Prof. Andrzej Trautman – laureat Nagrody FNP 2017, kanał Fundacji na rzecz Nauki Polskiej na YouTube, 11 grudnia 2017 [dostęp 2021-09-17].
  4. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Kip Thorne's video letter to Andrzej Trautman (ang.) w serwisie YouTube, kanał CFT PAN, 20 listopada 2018 [dostęp 2021-09-17].
  5. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Andrzej Kajetan Wróblewski, Bilans stulecia, „Postępy Fizyki”, nr 3/2016, s. 134 [dostęp 2021-09-18].
  6. To on udowodnił istnienie fal grawitacyjnych. [dostęp 2020-01-23].
  7. a b c d Prof. Trautman wykazał, że fale grawitacyjne istnieją [online], Nauka w Polsce, 7 listopada 2017 [dostęp 2019-06-20] (pol.).
  8. a b Andrzej Trautman, Anna Zawadzka, Agnieszka Pollo, Przewidując fale, „Academia – magazyn Polskiej Akademii Nauk”, 3 (51), Warszawa: Biuro Upowszechniania i Promocji Nauki PAN, 30 września 2017 [dostęp 2019-06-20].
  9. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Andrzej Trautman w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-09-18].
  10. a b c Prof. Andrzej Trautman - laureat nagrody FNP 2017 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2019-06-20] (pol.).
  11. a b Trautman Andrzej [online], zapytaj.onet.pl [dostęp 2020-01-23] (pol.).
  12. Andrzej Trautman – polski badacz fal grawitacyjnych [online], naukawpolsce.pap.pl, 3 października 2017 [dostęp 2017-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-07].
  13. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Andrzej Trautman, Strona autorska, Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, fuw.edu.pl [dostęp 2021-09-19]
  14. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać P.T. Chruściel, J. Jezierski, M.A.H. MacCallum, Uniqueness of the Trautman-Bondi mass (ang.), Inspire HEP, inspirehep.net, marzec 1998 [dostęp 2021-09-19].
  15. Michał Heller: Wierzę, żeby zrozumieć. Rozmawiają Wojciech Bonowicz, Bartosz Brożek, Zbigniew Liana. Kraków: CC Press i Znak, 2016. ISBN 978-83-2403-402-4., Rozdział 7: Nowe wyzwania, s. 147, 190.
  16. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Tomasz Rożek i Andrzej Trautman, Prof. Trautman – to on udowodnił istnienie fal grawitacyjnych, wywiad dla kanału „Nauka. To lubię” na YouTube, 23 stycznia 2020 [dostęp 2021-09-17].
  17. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Andrzej Trautman, O tym, dlaczego nauka nie zastąpi religii, kanał Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na YouTube, 6 sierpnia 2011 [dostęp 2021-09-18].
  18. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Andrzej Trautman i Tomasz Bulik, Fale grawitacyjne – historia i pierwsza detekcja, kanał „Zapytaj Fizyka” na YouTube, 18 maja 2016 [dostęp 2021-09-17].
  19. A. red Martens, P. red Kielanowski, Moje pierwsze 50 lat na Hożej. Rozmowa z Andrzejem Trautmanem, „Postępy Fizyki”, T. 58, z. 4, 2007, s. 164–179, ISSN 0032-5430 [dostęp 2019-06-20] (pol.).
  20. a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Patrycja Dołowy, O tym, że przeżyłem, zdecydowały godziny – rozmowa z prof. Andrzejem Trautmanem, laureatem Nagrody FNP 2017, fnp.org.pl, 14 grudnia 2017 [dostęp 2021-09-17].
  21. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Paweł Trautman, prabook.com [dostęp 2021-09-19].
  22. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Paweł Trautman, katalog Uniwersytetu Warszawskiego, usosweb.uw.edu.pl [dostęp 2021-09-19].
  23. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Prof. Andrzej Trautman – Publications (ang.), Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, fuw.edu.pl [dostęp 2021-09-19].
  24. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Founder Members of the World Cultural Council (ang.), consejoculturalmundial.org [dostęp 2021-09-18].
  25. M.P. z 2004 r. nr 001, poz. 011
  26. Prezydent odznaczył wybitnych fizyków. Konferencja o falach grawitacyjnych. [dostęp 2016-12-13].
  27. Prezydent odznaczył wybitnych naukowców. [w:] prezydent.pl [on-line]. 2016-12-12. [dostęp 2016-12-13].
  28. M.P. z 2017 r. poz. 148
  29. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Medal Amaldiego dla prof. Andrzeja Trautmana, Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, fuw.edu.pl, 14 września 2021 [dostęp 2021-10-02].
  30. Nagroda Nobla dla profesora Andrzeja Trautmana za fale grawitacyjne?.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]